دانیشیق متنی

22/9/1400

فعل لرین حاللاری و وجه لری

دوستلار، دیلیمیزده فعل لرین ساییسی نین چوخلوغو ایله برابر، زمانلارین دا ساییسی چوخدور. تازه وجه لری ده چوخدور. یعنی حاللار دا بوللو – بوللودور. بو گئنیشلیک سبب اولور انسان دوشوندویونو – فیکرینی باشقاسینا یاخشی یئتیره بیلسین. دئدیک کی دیل تکجه باشقالارییلا ایلگی قورماق وسیله سی دئییل. البته دوغرودور کی ایلک وظیفه سی ائله همین ایلگی قورماقدیر، آنجاق بونونلا محدود اولماییر؛ بلکه فیکیرلشمک، دوشونمک و دویغولانماق دا ائله دیل طریقیله اولور. بیزیم فعل ده میدانیمیز گئنیش اولاندا داها دوغرو، داها گئنیش و داها اوره ییمیزدن کئچن کیمی دوشونه بیله ریک و بو دوشونجه نی دیل امکانلارییلا کاغاذ اوسته گتیره بیله ریک. دیل انسانین ایچ اوزونو ده آشکارا چیخاریر. ایچ حاللارینی بروزه چاتدیریر. تورک دیلی بو یؤندن چوخ درین، گئنیش، گوجلو و گؤزل دیر.

 وجه دن دانیشاندا مختلف حاللاریمیزی میدانا گتیرمک معناسیندا اولور، یعنی شرطی حاللار، واجب، سورغو، تمنا، اخباری، امری، و باشقا باشقا حاللاری دیله گتیرمک دیر. مثلا واجب وجه ده بیز دئییریک" گلمه لی یم، یازمالی یام. بونو باشقا دیلده دئمک ایسته ینده بیر جمله لازیمدیر، آما تورک دیلینده همین بیر فعل ایلن دئییریک.

همین وجهی باشقا زمانلاردا دا دئییریک. خبری مختلف زمانلارا شامل اولور. ماضی مطلق، نقلی، حال و گله جک زمانلاری احاطه ائدیر.

مضارع و گله جک ده واردیر. خبری وجه ین ده تامام ماضی زمانلاراینا و گله جک زامانلارا دا عایید ساییلیر. نئچه مثال:

وجه واجب مرکب ماضی مطلق: گلمه­لی ایدیم

ایندی بونو فارسیجا دئینده اوزون بیر جمله ده دئمه لی اولوروق. یا

وجه واجب شرطی: گلمه­لی ایدی سم

وجه واجب روایتی: گلمه­لی ایمیشم

باشقا فعل: یازماق – یازمالی ایدیم، یازمالی ایمیشم،  یازمالی ایدی سم

 

سوآلی وجه : یازدین­می؟ گؤردون­مو؟

البته بو وجه لر تمام زمانلارا شامل اولماییر، گاهدان تکجه نئچه زامانا شامل اولور مثلا:

وجه تمنا: ایکی صیغه ده ایکینجی شخص مفرد و جمع ده ایشله نیلیر: گلسنه، یازسانا، گلسه نیزه، یازسانیزا

وجه امری: یاز!، گل!

وجه لازم: حال و ماضی زامانلاری اوچون شکیلچی لردن استفاده اولونمالی دیر.

وجه لازم زمان حال: یازاسی یام، گله­سی یم

وجه لازم زمان گذشته: یازاسی ایدی، گله­سی ایدی

وجه استمرار:

برای زمان حال: "یازماقدا"یام، "گلمکده" ایدیم

وجه آرزو: بورادا گاهدان یاردیمچی کلمه لر و حتا فعل لردن استفاده ائدیریک مثلا بیر سیرا ادات ایله مثلا کاش، گره­ک، باری، بیرجه و سایره ایله ایشله نیلیر.  مثلا:

کاش ساغ قاییدا!

کاش ساغ گله!

کاش ایشله یه!

کاش ساتمایا!

گؤرورسونوز بورادا هم ادات استفاده اولونور و هم یاردیمچی فعل.

وجه شرطی: شکل ساز آن "سا" و "سه" است: یازسا، گلسه.

وجه التزامی:  گره ک کلمه سییله بیر گلیر: گره ک گله! گره­ک یازا!

باجاریق وجهی: بیلمک ایله – یاردیمچی فعلی ایله گلیر: یازا بیلمک، گله بیلمک.

منفی کردن فعلین منفی ائتمه سی تامام وجه لرده و تمام زمانلاردا ساده دیر: اینجه اولاندا مه و قالین اولاندا ما آرتیرماقلا دوزه لینیر:

گل!                    گلمه!

گلیرم                  گلمه­یرم

گلدیم                 گلمه­دیم

گله جه یم           گلمه­یه­جه­یم

گله بیله جه یم    گله بیلمه­یه­جه­یم

باخین بیز بونلاری هرگون ایشه آپاریریق، آما فارسیجا دانیشاندا اؤزوموزو محدودلاییریق. اؤز ال – قولوموزو باغلاییریق. چاتلیشیریق فارسیجانین گرامری کیمی دانیشاق. اؤز دیلیمیزه راحت اؤز فیکریمیزی و دویغوموزو دیله گتیریریک.

بئله لیکله: دیلیمیز ساده دیر، قایدالی دیر، گئنیش دیر، گوحلودور، موسیقایی دیر. دیلدن انتظار بوندان آرتیق اولار؟ تاسف لر کی گاهدان بیر چوخ حاللاری، وجه لری ایشلتمک یئرینه فارسی غباره لری ایشه آپاریب دیلیمیزین گؤزه للیک لریندن قیراقدا قالیریق.

 

دونیادا بیر سیرا علمی تحقیق لری مرکزی واردیر کی دیللرین گوجونو، گؤزه للیگی نی آراشدیریرلار. مثلا آرکوپوس مؤسسه سی دیل حاققیندا ایشله ین بیر مؤسسه دیر. بورادا دیللری توتوشدوروب و مختلف یؤنلردن اونلارین گؤزه للیک لری، اؤزه للیک لری عاییرد ائدیب و اونلارا امتیاز وئریرلر. عئینی حالدا دونیادا یاییلان کتابلار اوچون آمار توتوب و هر بیر دیلین موقعیتینی دونیادا آراشدیریرلار. دانیشانلاری نین ساییسی نی دا آراشدیریرلار. باخین همین کتاب حاققیندا بیر زمان : 1975 ایلینده دونیانین یوزه الی فایزی انگلیسجه ایدی، روسجا یوزده 20 ایدی، سونرا آلمانجا، فرانسیزجا و باشقالاری دایانیردی و تورکجه نین یئری یوزه بیردن آز ایدی. آما همین آمار 2002جی ایلده گؤستردی روسجا یوزه ایرمی دن ائندی یوزه 12 یه. عوضینده تورکجه کتابلارین فایزی چاتدی یوزده اوچه. بوگون بو آمار داها چوخالماقدادیر چونکی روسیه دن نئچه تورک دیللی اؤلکه لر آیریلدیلار و روسجانین یئرینه اؤز دیللرینده یازیب – یاییرلار.

فارسیجانی یئرینی ده بو آمارلاردا باخماق یاخشی دیر. بو آمار گؤسته ریر کی 1370 و 80 ایللرینده فارسیجا کتابلار آمارا یاخینلاشیردی، آما 1390 ایللرینده دورومو او قدر خرابلاشیبدیر کی داها آمارا گلمه ییر. دولت آداملاری بونا فیکیرلشمه لی دیرلر.

 

 

2

دیل اوسطوره سی

دیلین انسان قدر تاریخی واردیر. انسان یئر کوره­سی­نین اوستونده یاشاماغا باشلاییب، دیل ایله طبیعتله، ایلگی قوروب و دیلی یاراداراق زنگینلشدیریب و گئنیشلندیریبدیر. آنجاق دیل حاققیندا مختلف نظریه­لر اورتایا گلیر. او جمله­دن ایکی نظریه دقیق صورتده تورک دیلینه عایددیر: بیری اولو دیل، ایکینجیسی دیل اوسطوره­سی.

اولو دیل تئوروسونا اینانانلار بئله دوشونورلر کی تورک دیلینده طبیعتدن یارانان آدلار، فعللر او قدر چوخ دور کی بللی اولور بو دیلین قدیملیگی داها آرتیقدیر. آما دیل اوسطوره­سی اوزه­رینده بالاجا دایانمالی­ییق.

بیر زامانلار واردی کی بیر دیلین سؤزجوکلرینی اویان – بویان ائده رک ؛ جمله­لری بوروشدوروب آلچاق – اوجا ائده­رک دیل حاققیندا دوشونجه­لر اوتایا قویوردولار. آما بوگون بؤیوک دیلچی عالیم­لر دیللر آراشدیریب و نظریه­لری تمامیله اثبات ائتمیش و یا رد ائتمیشلر و دیل علم اساسیندا تانیتدیریلیر و آراشدیریلیر. دیل داها ریاضیات کیمی بیر علمه چئوریلمیش و اوشاقلیق دورانینی دالدا قویوب کئچمیشدیر. سئویندیریجی حالدیر کی بوگون تورک عالیملری بو میدانی بوش بوراخمامیشلار و دیلچی­لیک ساحه­سینده درین دوشونجه­لر و علمی تئزلر وئریرلر. دوغرودور بیز بوگون ایراندا آکادئمیک امکانلاردان محروم اولاراق، رقیب باشاردیقجا بیزی ازمه یه داها آرتیق اوزله نیب و جسارت تاپیر. آما بیزیم بیلگین­لریمیزده ساکیت اوتورمامیشلار و یئنی دوشونجه­لریمیزین ده­یری هسته ای تاپینتیلاردان بیزیم اوچون آرتیق ده­یری واردیر.

سومر دیلیندن قالان لوحه­لردن دیل قایدالارینی بوگونکو دیللرله توتوشدوروب و گؤزل علمی قایدالار چیخاریرلار. بو تاپینتیلار یونان، مصر، لاتین و باشقا دیللرین اوزه رینده درین ائتکیلر قویمادادیر. بونلاردان بیری سومر دیلی ایله تورکجه میزین ایکی طرفلی تاثیرلری دیر. البته بونو دا آرتیرمالی یام کی بیر دیلچی عالیم – جان لوتیز هایز دئییر: سومرلوگلار ساییسیندا سومر دیلی یارانمیشدیر.[1]بو نظردن 100 ایل کئچیر، بو یوز ایلده یئنی تاپینتیلار اورتایا گلمیش و اثبات اولونموشدور. سومر دیلی ایله تورک دیلی آراسیندا اولان ایلگی لر حاققیندا بؤیوک بیلگین لر قوللارینی چیرمالاییب و ایشله میشلر. عثمان تونا کیمی بیر پروفسور 40 ایلدن آرتیق چابالاریندان نتیجه له نن 165 سؤزجویون کؤکونو تورک دیلینده تاپمیشدیر. دونیا سویه سینده بوتون سومرلوگ لار، فیلولوگلار و تورکولوگلار مجمعینده اؤز نظریه سینده دفاع ائده رک، هئچ بیر مخالفتله اوز – اوزه گلمه میشدیر.[2]

آنجاق دیل اوسطوره سی بونا دایانیر کی دینی – اوسطوروی اینانجلارا گؤره وارلیق "سو"دان یارانمیشدیر. بو اینانج سومرلر، اینکالار، یونانلیلار، قیزیل دری لیلر، هند، آفریقا، اسکاندیناوی، ایراکو، یوما، مایا و تورکلر آراسیندا اولان بنزرلیک لری بیر یئره توپلاییب و دیللر، اویقارلیقلار آراسیندا بنزرلیک لری آراشدیریر و بونلارین هامیسیندا سو کلمه سی نین اورتاق رولونو آراشدیریر. نهایت بورایا چاتیر کی بیر دایره چکیب و دایره نین محیطینده 16 کلمه نی قویوب، اورتادا سو کلمه سینی یازیر. دایره نین محیطینده 16 بیر هیجالی سؤزجوک بونلار اولور: رو، بو، یو، مو، جو، نو، وو، کو، لو، قو، تو، فو، هو، او.

بو 16 کلمه اوسطوره گوجلو اولاراق، طبیعتین عنصرلرینی تمثیل ائدیر مثلا: مثلا بو = شادلیق تانریسی / او = نیرو – گوج تانریسی / هو = بؤیوکلوک تانریسی / فو = یاخشیلیق تانریسی / رو = آیدینلیق – ایشیق تانریسی / تو = اود تانریسی / فو =  سس تانریسی / لو = ساخلاییجی تانری / کو = ایشیقلیق تانریسی / وو = تمیزلیک تانریسی / نو = آغلیق تانریسی / جو =  صفا تانرسیسی / مو = یوکسکلیق تانریسی / یو = خیر و برکت تانریسی.

ایندی سو اورتادان گؤتوروله رک بو کلمه لرله ترکیب اولونور. بئله سؤزجوکلر چیخیر:

ایندی اورتادا اولان سو ایله محیطده اولان کلمه لرین ترکیبیندن باشقا کلمه لر یارانیر مثلا:

سواو، سوبو، سوهو، سوفو، سورو، سوقو، سولو، سووو، سونو، سوجو، سومو، سوسو، سویو.

بو یئنی یارانان کلمه لرین معناسینی آختاریر. ایلک باشدا بونلاری آد حسابلاییب بئله آدلارین وارلیغینی یئر کوره سینده آختاریر. گؤرونور یوزلرجه جغرافی آدلاری اله گلیر. بو جغرافی آدلار: شهرلر، داغلار، چایلار، قبیله لر و باشقا باشقا آدلار اولور و آسیادا، اروپادا، آفریقادا، خلاصه یئر کوره سی اوزه رینده بو آدلار واردیر. بو آدلاری ردیف ائدیرلر:

سوموآر، سومر، سوبور، و . . . گؤزل بیر نتیجه لردن بیری بودور کی بیز ایران تورکلری نین بایرام سوفره سینده یئددیسینی گؤروروک:

سو، سوت، سومو، سونبول، سومونو، سوجوق، سوراق

البته دیلچی لر اؤز ایشلرینی داوام ائدیرلر و یئنه حیرتلی نتیجه لر الده ائدیلیر. سانکی هله طبیعت نیرولاری یاراتماقدادیر.

بونلاردان علاوه 11 کلمه ده یارانیر و دایره بؤیویور. آرتیریلان عنصرلر بونلاردیر: ار، آق، آی، این، آن، آل، گون، اوت، آه ، اوم. بو دایره گونو – گوندن بؤیویور و بوگون بو یولونان بؤیوک نتیجه لر الده ائدیلمیشدیر. بو باره ده ایراندا رسول کشیبان آدلی بیر عالیم ده یرلی بیر کتاب یازمیش و دونیا دیللرینه ده چئوریلمیشدیر. آنجاق بو تئوریه قایل اولانلار یارانان کلمه لرین یوزایللر و مین ایللر بویو یونتالانیب جلا تاپدیغینی دا ایره لی سورورلر.

 

واقعیت بودور کی بیز دیلیمیزه دقیق اؤیرنمه یینجه دیلیمیزین گؤزه للیک لرینه واقف اولمایاجاغیق. من تاکید ائدیرم ایران آذربایجان تورکجه سی هله ال ده یمه میش قالیب و بو جهتدن بیزلر خوشبخت آداملاریق. چونکی دیلیمیزه بیر زامان صاحیب چیخیریق کی دیلچی­لیک علمی لازیمی قدر گلیشمیش و بوگون دیلچی لیک علمینه مسلط اولدوقدان سونرا دیلیمیزین گلیشمه­سینه چالیشیریق. بئله­لیکله قویمایاق دیلیمیزی یانلیش یؤنلره آخسین. بوگون توریه تورکجه­سینده و آذربایجان تورکجه سینده گؤردویوموز آخساقلیقلارا داها دوشمه­مه­لی­ییک.

 

 

 

 

 

 

 

 

3

اتیمولوژی

دیلیمیزین گؤزه للیک لریندن بیری ده بودور کی تورک دیلینده هر بیر کلمه نی تظرده توتورساق کؤکلو، ریشه لی و اصیل دیر. دده – ننه سیز کلمه تاپماییریق. هر بیر سؤزجویون آتاسی وار، آناسی وار، عمی سی – عمه سی، خالاسی و داییسی وار؛ هابئله عم­اوغلو و عم قیزی و . . . هر حالدا هئچ بیر کلمه میز دامدان دوشمه دئییل و گؤبه لک کیمی یئردن چیخما دا دئییلدیر. بو مساله هر بیر دیل اوچون اؤنملی دیر. همین خصوصیت – اؤزه للیک سبب اولور هر بیر کلمه دن یوزلرجه باشقا کلمه بوداقلانیر. نئچه مثال ایله سؤزومو داوام ائدیرم:

مثلا یئمیش – میوه معناسیندا. یئمک فعلیندن یارانیب و باشقا – باشقا کلمه لره بوداقلانیب.

آچار - کلمه سی بیر اسم اولاراق آچماق فعلیندن آچ – کؤک اولاراق بیر ار آرتیریلاراق آچار اولموش و او دا بیر آددیر. بونا باشقا نمونه لر چوخدور مثلا یاشار، داشار، آخار، باخار و . . .

اتیمولوژی یعنی کلمه لرین کؤکونو آراشدیرماق و اصلینی تاپماق. اتیمولوژی علمی دیلچی لیک علمی نین بیر بوداغی دیر. البته بو علم اؤزو نئچه – نئچه داللارا دا بؤلونموشدور مثلا جغرافیا آدلاری، شخص آدلارینی آراشدیرماق و اسکی کلمه لری تجزیه و ترکیب ائده رک، بیر کلمه نین هانسی دیله عایید اولدوغونو بللی ائدیر. اتیمولوژی کلمه لرین کؤکونو آختاریب تاپمادا چالیشیر و هانسی دیله عایید اولدوغونو آیدینلادیر. عئینی حالدا هر بیر کلمه نین ده ییشیلمه سینی و اولغونلاشدیغینی دا آچیقلاییر. آنجاق بو علمین قانون قایدالاری و اوصوللاری واردیر و هر بیر آراشدیرما بو اوصوللار اساسیندا ایره لی گئدیر.

ده ییشک لیکلر آوالار، صوتلار و حرفلرله اتفاق دوشور. بو ده ییشیک لیکلر اؤز قایدا – قانونو اساسیندا اوز وئریر. بوگون بیر کلمه نی ائشیتدیکده دقت بویورسانیز اونون کؤکو، اصالتی و ده ییشیک لیک لرینی بو علمین اساسیندا گؤره بیله جکسینیز. اسکی و قدیمکی کلمه لر، بوگون همین علمین طریقیله الده ائدیلیر. مثلا: آتلاماق دانیشیقدا آدداماق تلفظ اولونور و بللی دیر آددیم – گام و قدم معناسیندادیر. آددیملاماق ، آتلانباج، آدداماج و باشقا کلمه لر ده اوندان یارانما ساییلیرلار.

ایپک – فارسیجا حریر دئیه رک ایپ کلمه سیندن تؤرنمیش و ایپلیک، ایپکچی و . . .

اینانماق فعلیندن اینانج (باور – اعتقاد)، اینام (ایمان)، ایناق (مورد اعتماد)، اینال (مورد اعتماد آدام)، ایندیرماق و یوزلرجه باشقا بوداقلاری واردیر.

چاخماق – بیر آد اولاراق چاق سسیندن یارانیب چاقچاق ایکی شئیین بیری بیرینه ده یمه سیندن یارانان سؤزجوکدور. چاخناشماق، چاقیشماق، چاغیرماق، چاققی – چاقو، چاشماق ، چکمک و یوزلرجه باشقا کلمه لر بو سؤزجوکدن بوداقلانمیشدیر.

اتیمولوژی یئنی بیر علم اولاراق دیلچی لیک علمیندان بوداقلانیب و اونون یاردیمچی سی کیمی ده خدمت ائدیر. تاسفلر اولسون کی بو علمین قایدا – قانونلاری تثبیت اولمادان بیر سیرا ادیب لر ایراندا تورک کلمه لری فارسیجا بیله رک یانلیش سؤزلر میدانا آتمیشلار. بو باخیمدان یوزلرجه یانلیش سؤزلر دئمیش و بیر سیرا اصیل تورکجه سؤزلری فارسلاشدیرماغا چالیشمیشلار. بوندان علاوه بیر سیرا یییه سیز کلمه لری یتیم گؤرموش و یتیمولوژی یولا سالمیشلار. بو حرکتلر اتیمولوژؤی یوخ بلکه یتیمولوژی ساییلیر.

جالب بوراسی دیر کی تاریخیمیزده مینلرجه تورک آدلارینی فارسیجا بیله رک فارسی، دری و حتا پهلوی دیلینده بیلمیشلر. بیر مثال بونو داها یاخشی آیدینلادا بیلیر. جامع التواریخ اثرینی رشیدالدین فصل اله همدانی یازمیش و دکتر بهمن کریمی 1364 ایلینده تصحیح ائده رک اؤن سؤزونده یازیر کی بو اثرده 20 مین دن آرتیق تورکجه (و مغولجا) سؤزجوکلر واردیر. دقت بویورون بیر اثرده فارسیجا یازیلاراق 20000 کلمه تورکجه اولورسا بو دیل نه قدر زنگین دیر؟! باشقا بیر مساله بوراسی دیر کی تورک آدلاری تاریخده دوزگون اوخونماییب و هر بیر کس اؤز ظنیجه اوخوموشدور. مثلا بؤرکو یاریق سلجوقلو سلطانینی برکیاراق اوخویاراق معناسینی بیلمه میشلر و هر بیر اوستاد یا دبیر یا معلم مدرسه ده و دانشگاهدا بیر جور سؤیله میشدیر. تاریخده مینلرجه تورک سلطانلاری، تورک مین باشی لاری واردیر. بونلار هامیسی دیلیمیزین گوجونو و گؤزه للیگینی گؤسته ریر. آیا بیر تاریخی آدلار اوچون بیر تورکجه – فارسیجا سؤزلوک یازیلماسینی لازیم بیلمه ییرسینیز؟

اتیمولوژی علمینده حرفلر ین بیری بیرینه ده ییشیلمه سی بللی دیر و تاریخ بویو بو ده ییشیک لیکلر اوز وئرمیش و بیر اتیمولوگ بونلاری بیلمه لی دیر. مثلا :

ب---م اولموش: بن – من ، بین – مین،

ب—م اولموی مثلا: بار—وار ، بارلیق – وارلیق

ب – پ اولموی، بوزماق – پوزماق

ت – دا اولموش مثلا: تاش – داش، تامار – دامار

س—ز اولموش مثلا: سُرنا – زورنا، سهراب – زوهراب

ف – ب اولموش مثلا: طنف – طنب

د—ی مثلا: آداق – آیاق

ک، گ، ق، غ، خ  و. . . بیری – بیرینه ده ییشیلیر. بئله قایدا – قانونلار چیخاریلیب و اتیمولوگلار بونلاری یاخشی بیلیرلر.

عئینی حالدا اک لرین کلمه لردن نه لر دوزلتدیگینی بیلیرلر. اونلار فعل لردن اسم یا باشقا فعل دوزلتمه قایدالارینی بیلیرلر. باشقا سؤزله دیلیمیزین قایدا – قانونلارینی و گرامرینی کامیل صورتده بیلیب و هر بیر ده ییشیک لیگی تاپیب آچیقلاییرلار.

***

اتیمولوژی یعنی کلمه لرین کؤکونو آراشدیرماق. یا باشقا بیر سؤزله بیر ترکیبی یا دوزه لینن کلمه نی تجزیه ائده رک کؤکونو تاپماق. بیر اتیمولوگ نئچه دیلی بیلمه لی، دیلچی لیک علمینه مسلط اولماسی و دیللرین قایدا – قانونلارینی – قوراللارینی بیلمه سی گره کدیر. عئینی حالدا بیر دیلدن باشقا دیله داخیل اولان کلمه لری آییرد ائتمک اولار. ایندی بورادا تورکجه دن عربجه یه داخیل اولان نئچه کلمه یه دقت بویورون:

البصمه – اثر انگشت؛ تورکجه ده باسماق مصدریندن اولموش. چاپ همان باسما اولاراق فارسیجایا داخیل اولموش. باسماچی دا چاپخاناچی معناسیندا فارسیجایا داخیل اولموشدور.

آماده کلمه سی ام مک فعلیندن یارانیب، بوگون دوکتور نوبری ایله دانیشیردیم، گؤزل بیر سؤزلر دانیشیردی. اممک / امک / امدیرمک / امزیک / امکلی / آمازون = اممه سون؟ / امده مک / اممه دن / و یوزلرجه کلمه لر بو سؤزدن یارانمیشدیر. آما آماده کلمه سی فارسیجادا هئچ بیر فامیلی اولان کلمه سی یوخدور. البته تازالیقدا مثلا آمادگاه دوزه لینمیشدیر اما بو یئنی بیر کلمه دیر و اسکی زامانلارا عاید دئییلدیر.

قرقوز: خیمه شب بازی، قره گؤز – خیمه شب بازیدا اویونچاقلارین گؤزلری نین قاراسینا گؤره بو کلمه بو معنادا عربجه یه داخیل اولموش.

الاوزی: قوزو کلمه سیندن – بره گوسفند معناسیندا

القنداقجی: تفگ دوزلدن

بیر چوخلو آلت لرین آدی تورکجه دن فارسیجایا و عربجه یه داخیل اولموش او جمله دن:

الشاکوش: چکش، چکمک فعلیندن ضربه معناسیندا هم عربجه یه و هم فارسیجایا داخیل اولموش. دقت بویورون کی فارسیجایا عینی تورک فورماسیندا داخیل اولموش.

اقزان: قازان – دیگ

القبان: قاپان – ترازو

الفرشه: فرچه

الدوشک – فارسیجایا تشک همان تورکجه میزدن دوشه مک فعلیندن یارانان دؤشک کلمه سیندن گلمیشدیر.

الجزمه: چکمه – فارسیجایا دا داخیل اولموش

البوظه: بستنی – دوندورما همان بوز: یخ معناسیندان تؤرنمیش و عربجه یه داخیل اولموش.

الکُرک: پوستین معناسیندا فارسیجایا دا داخیل اولموش

الیاقه: تورکجه میزده یاخا، یقه اولاراق عربجه دن علاوه فارسیجایا دا داخیل اولموش

الیشمق: یاشماق – پوشاندن – روبند

التتن: توتون – فارسیجایا دا داخیل اولموش

البقجه: بوخچا – بوغماق فعلیندن – فارسیجایا دا داخیل اولموش

الکباب: تورکجه کباب – کؤیمک – یانماق فعلیندن یارانمیشدیر. بو کلمه دن کؤیمج : کوماج یا کُماج کوماشا اولاراق فارسیجایا دا داخیل اولموش.

الیطق: یاتماق کلمه سیندن یاتاق، یاتاقان، یتاق(کشیک) فارسیجایا دا داخیل اولموش.

خلاصه تورکجه کلمه لر 1500 ایل بوندان اؤنجه دن عربجه یه داخیل اولاراق بوگون 1000 کلمه دن آرتیق سؤزجوکلریمیز عربجه ده ایشله نیلیر. فارسیجادا بو سایی (فرهنگ لغات معین ده) 4200دن آرتیقدیر.

***

دیللر هامیسی بیری بیرینه بورج وئریب، بورج آلیبلار. آما دقت ائتمه لی ییک کی ایکی دیلده اورتاق کلمه لرین چوخلوغو اونلارین بیر کؤکدن اولدوغونو بیلدیرمه ییر. بیر زامانلار واریدی تمام هند – آوروپا دیللرینی بیر بیلیردیلر  و باشقا دیللری ده بو دیللردن بوداقلانماسینی ایره لی سوروردولر. آنجاق 20جی یوزایلده دیلچی لیک علمی میدانا گلدی و بوش سؤزلری میداندان چیخارتدی. ایراندا آدلارینی دیلچی قویان فارس ادیبلری بو باره چوخ یانلیش یوللار گئدیب و خالقیمیزی آلدادیبلار. بونلار بوگون فارسیجایا خائن تانینیرلار و بئله گئدیرسه فارس دیلینین نابولوغونندا چالیشیرلار.

بیر کلمه نی آراشدیراندا ایلک اؤنجه بونو بیلمک لازیمدیر کی بو کلمه هانسی دیلده دیر؟ یانلیش دیلچی لر ایراندا باکونو بادکوبه بیله رک یئلین چوخلوغونا اشاره ائدیب و فارسیجا بیلمیشلر؟! یا بینیس کلمه سینی فارسیجا بیله رک به نیست تانیمیشلار!؟ بونلار بو غلط یولونان آخماقیه نی احمقیه بیلمیش و اؤزلرینی گولونج ائتمیشلر حتا عوام خالق دا بونلارین علم لرینه (؟!) گولورلر. فیلولوژیک مطالعه دئدیکده یعنی ان قدیم متن لری آراشدیرماق و کؤکونو تاپماق. اما عامیانه آراشدیرمالار داها اتیمولوژی علمینه دخلی یوخدور. بئله ایشلر دیلی ده یوخ ائدر. افراط و تفریط دیللرینی علمی سویه سینی آرادان قالدیریسب و دیللری بیر بیرینه قاریشدیرار. تالسوفله فارس دیلی بوگون بو غلط حرکتلرله ائله ضعیفله میشدیر کی فرهنگستان زبان فارسی ساده خالق آراسیندا دا گولونج بیر موضوعا چئوریلمیشدیر و یاراتدیغی کلمه لر مسخره یه توتولور.

بونا گؤره دیر کی اتیمولوژی بیر علم اولاراق اؤز عالیملری و متخصص لری طرفیندن آراشدیریلمالی دیر.

 

 

[1] جان لوئیز هایز، اصول دستور زبان سومری، ترجمه: فریدون عباسی، تهران، 1389، ص12.

[2] عثمان ندیم تونا، رابطه تاریخی زبانهای سومری و تورکی، تذجمه: فخران پورنجفی، اورمیه، 1390، ص11.