صفویلر دورونده مکتبلر / عسکر احمد

خلاصه:

مقاله صفویلر دؤورونده ابتدایی تحصیل وئر‌ن مکتبلرله باغلی مسئله‌لرین آراشدیریلماسینا حصر ائدیلمیشدیر. تاریخی منبع‌لر صفویلر دؤورونده شهرلرده و کندلرده مکتبلرین گئنیش شبکه‌سینین اولدوغو حاقیندا معلومات وئریر. صفویلرین زامانیندا مکتبلرین ان گئنیش یاییلمیش فورماسی محله مکتبلری‌ایدی. بو مکتبلر اساساً محله‌ده یئرله‌شن مسجیدلرین نزدینده فعالیت گؤسته‌ریردی. کتابخانالار و کتاب دوکانلاری، عالیملرین ائولری، سارایلار (دیوان مکتبلری) و س. کیمی مکانلاردا دا تحصیل وئریلیردی. یئتیم اوشاقلارین تحصیلی اوچون آیریجا «بیت التعلیم» آدلانان مکتبلر واریدی. مکتبلرده شاگیردلره باشلیجا اولاراق قرآن و دینله باغلی بیلیکلر اؤیره‌دیلیردی. بو پروسئس باشا چاتدیقدان سونرا شاگیردلر اوخوما و یازما کیمی وردیشلره ده ییه‌له‌نه بیلیردیلر. تحصیل‌ده باشلیجا اصول ازبرچی‌لیک‌ایدی.

ادامه نوشته

سلسله‌ی تُرک اشکانیان

گفته‌ی معروف بزرگان است که: «ملتی که تاریخ خود را نداند مانند نخودی به هر آش می‌ریزند و مجبور به تکرار آنست.» تاریخ ایران سراسر پر از تحریف است و مستشرقین و باستان‌شناسان غرب آنچه سیاستمداران بدانان دیکته کرده اند در تحقیقات؟! خود مطرح کرده اند و علاوه بر تحریف، جعل نیز کرده اند. بدین خاطر به تاریخی که اینک در مدارس ما تدریس می‌شود اعتمادی نیست. تا زمانی که این کتاب‌ها تعویض و تغییر نیابد ازهم پاشیدن کشورمان بعید به نظر نمی رسد. چه بهتر که هرچه زودتر سازمانها و نویسندگان کتابهای درسی عینک‌هایشان را پاک کنند و حقایق را بنویسند.

ادامه نوشته

قره‌­قویونلو امپراتورلوغو

ائلخانلی امپراتورلوغو پوزولماسیلا، خوراساندان آنادولونون باتی طرفینده اولان مدیترانه د­نیزینه د­ک، سیاسی- نظامی بیر بحران هریانی چولقاییر. بالاجا حکومت­لر مختلف قبیله­‌لرینه آرخالاناراق اؤز وارلیقلارینی قورماغا گؤره بیرله­‌شیرلر و گاهدان بیرلیک­لره قوووشورلار. تاریخ ضرورتیندن دوغوران سبب­لره گؤره بؤیوک طایفالار، قبیله‌­لر و اتحادیه‌­لر گونو گوندن بیرله­‌شیب گوجله‌­نیرلر و اوبیری یاندان کیجیک و ضعیف اولان طایفا – قبیله‌­لر ـ آرادان گئدیر و یاخود بؤیوک ائللر آراسیندا ایتیب – باتیرلار

ادامه نوشته

دانیشیق متنی - ۲۶ آذر فرهنگی گنوساید

۱۳۲۵جی ایل آذر آیی نین ۲۶سی آذربایجاندا یاندیریلان کتابلار خاطیرلانیر و بو جنایتلره قارشی خالقیمیزین نفرتینی ظالیملره، جنایتکارلار باشدان تازالاییر. اصلینده آذربایجان تاریخینده تورک میللتینه۲۱ آذر هم غرور وئرن و هم اورکلری یاندیران اونودولماز بیر خاطیره کیمی نسیلدن نسیله یاشایاجاقدیر. بیزده هم درین محبت وار و هم دوشمنلره قارشی درین نفرت. نفرت تانیمایان اورکده محبته، عشقه و سئوگییه ده یئر اولماز – بابالاریمیز دئمیشلر.

بو ایل، آزادلیق، عدالت، میللی حکومت شعاری آلتیندا، آذربایجان مدرنیته یه ساری گئتمه لی دیر. هر ایل، قاباقکی ایللردن داها محکم، داها ایمانلی و دوشونجه ایله ایره لی گئتمه لی ییک. اؤز تورکلویوموزه دایاناراق – سکسن ایللیک تجروبه لردن عبرت آلمالی ییق.

ادامه نوشته

اوّل خرداد

سالگرد قیام مردم آذربایجان علیه توهین به ترکان!

روزی که مردم ایران باید به یاد داشته باشند

شیخ حسام الدین اینانج

قیسالمیش:

آذربایجان آشیق ادبیاتی، تاریخین درینلیک‌لریندن گلیر. هله بوگونه قدر اسکی آشیقلاریمیز تانینمامیش قالمیش و هله ده تاریخی قایناقلاری لازیمی قدر آراشدیرمامیشیق. یازار چالیشیر فارس قایناقلاریندان آشیق ادبیاتینا و اسکی آشیقلاریمیزا بیر یول آچسین. بیز کئچن مقاله‌میزده آی تگین آدلی سلطان محمود غزنوی‌نین ساراییندا اولان اوزان حاققیندا معلومات وئردیک و بو دؤنه سلجوقلار ساراییندا اولان اوزان – شیخ حسام الدین اینانج حاققیندا سندلری آراشدیرماغی بوینوموزا آلمیشیق. آشیق ادبیاتی‌نین تاریخینه و بیر سیرا اؤنملی قونولارینا دا اؤته‌ری بیر باخیشیمیز اولاجاقدیر. بو مقاله‌ده تاریخی کتابلاری نظردن کئچیرده‌رک «ملک‌نامه» آدلی تاریخی کتابی آختارماغی هدف توتوب و اونون راویسی اولان اینانج‌دان یازاجاغیق.

تکرارلانان سؤزجوکلر: اوزان، قوپوز، آی تکین، شیخ اینانج

قایناق: Dədə Qorqud, Bakı, 2020, No.4

ادامه نوشته

۲۱ آذر نهضتی نئجه یاراندی؟

۱۲۸۹ – نجو ایل اتابك پاركی جنایتی‏ایله ارتجاع، غلبه چالمیش دموكراتیك مشروطه انقلابینی بوغدو و اونون قهرمانلارینی تدریجله مختلف یئرلرده آرادان آپاردی؛ لاكن آزادلیق فیكری و آزادیخواهلار آرادان گئتمه ‏دی. بونلار یئنی شرایط و فرصت آختاریردیلار تا قانون اساسی و مشروطه ‏نی یئنی‏دن دیرچلدیب دموكراتیك انقلابی تماملاسینلار. ۱۲۹۹ نجو ایلده بو فرصت یاراندی چونكو تزار روسیه ایرانین سیاست صحنه ‏سیندن چیخمیشدی.

اساسا مشروطه انقلابی اشتراكچیلارینین رهبرلیگی آلتیندا تبریزده خیابانی قیامی، گیلاندا جنگل نهضتی، خراساندا ایسه كلنل محمدتقی ‏خان قیامی باش وئردی و بو حركتلرده ارتجاع طرفیندن یاتیریلدی! لاكن گئنه ‏ده نه مترقی فیكیرلر بوغولدو و نه‏ده تمام آزادی‏خواهلار محو اولدو.

ادامه نوشته

آذربایجان ملّی حکومتی

یارالی تبریز، یارالی آذربایجان، هله ده کی وار اؤز حققینی آلا بیلمه ییب، هله ده فاشیست لرین چکمه لری آلتیندا ازیلیر. هله ده دیلی بوغازیندا قورویوب قالیر. هامی بشر حقلریندن دم وورور، آما عمله گلنده خبر یوخ.

رضاشاه مشروطه قانونلارینی آیاق آلتینا قویموشدو، نه مجلیس، نه قانون و نه خالق اونا اؤنملی ساییلمیردی. او باجاردیقجا اؤزونه مال ییغیب و انگلیس دستورلارینی اجرا ائدیردی. سون ایللرده آلمانا چکیله رک نازیسمه یاخینلاشیب و انگلیسدن اوزاق دولانیر. نهایت انگلیس ده اونو گتیردیگی کیمکی آپاریر و یا ائشیگه آتیر. بورا دا خالق بیر آزاد نفس چکیر. انجمن لر یارانیر، یازیچیلار قلم اله آلیر، اما خالقین معیشتی یاخشی دئییل، گونو-گوندن یاشاییش آغیرلاشیر. بورادا ائلیت لر و سیاسی قووه لر خالقی بیرلشدیریر.

حادثه لر بئله قاباغا گئدیر. 1324جی ایلین اردیبهشت آییندا ایکینجی دونیا ساواشی بیتیر. اوچ دولتین باشقانلاری: آمریکا، انگلیس و شوروی ایراندادیرلار. قرارلاشسیرلار اؤز گوجلرینی همان ایلین یعنی 1324 ایلی نین اسفند آیی نین 12سینه قدر ایراندان چیخارسینلار.

ادامه نوشته

"دوققوز بیتیک" کتابینا باخیش

دوققوز بیتیک، پروفسور فریدون آغاسی اوغلو

آناوطنیمیز آذربایجان، تورک­ یوردو اولاراق مین ایللری آرخادا قویوب و بوگون بورادا یاشایان تورک ملتی، اؤز مدنیتی، تاریخی و دیلینی منیمسه­ مک­له اؤز کیملیگینه صاحب دورور. کئچن اون­ایللره قدر، بئله تصوّر یارانمیش و تبلیغ اولونوردو کی آذربایجان اسلامدان سونرا، سلجوق و اوغوز ائللری بورایا گله­ رک آذربایجان بو زماندا -یعنی 1000 ایل بوندان اؤنجه- تورکله ­شیب؛ اصلینده یئرلی یوخ، بلکه اورتاآسیادان گلمه خالقلار ایچینده تانینمالی­دیر؟!. نهایت بئله تصور اولونوردو: تورک­دیلی آذربایجانا گلدیکده، اؤز گؤزللیگی و اؤزللیگی ­اوچون باشقا دیللری اؤزونده حل ائتمیش و بوگونه قدر خالقین کیملیگینی ساخلامیشدیر. البته بیر سیرا ادبی و تاریخی قایناقلار اوزه چیخاراق، بو سؤزون تحریف اولونماسینی اورتایا قویوردو؛ آما او قدر گوجلو دئییل­ایدی. کئچن اون­ ایللرده، بیلیم دُنیاسی گلیشیب، یئنی بیلیملر اورتایا گلدی. بیر سیرا قایناقلار دا اوزه چیخدی. عالملرین بو ساحه­ ده چالیشمالاری، بو قایناقلارا و بیلیملره آرخالاناراق مختلف تئورولارین اورتایا قویدوغو عیان اولدو. بو آرادا آذربایجان عالملری­نین آراشدیرمالاری اؤزل بیر یئر قازانیر. او جُمله ­دن پروفسور فریدون آغاسی­ اوغلو (جلیل اوو) (1945 دوغوملو، باکی دولت بیلیمگه ­سی­نین علمی اؤیه ­سی) "اورمو تئوروسو"نو بیان ائدیب ثبوتا چاتدیرماقلا ان بؤیوک حرکتی یاراتدی.

ادامه نوشته

آذربایجاندا اسلام اؤنجه­ سی تورک دولت­لری

آذربایجاندا اسلام اؤنجه­ سی تورک دولت­لری

تورک توپلوقلاری بوگون یئر کوره ­سی­نین باشا باشینا یاییلمیشدیر. دئمک اولار بوگون هئچ بیر خالق تورک­لر کیمی دُنیادا یاییلمامیشدیر. شُبهه ­سیز بو یاییلما چوخلو کؤچلردن حاصل اولموش و بیر سیرا نه ­دن­لره گؤره اؤز آنایوردلاریندان کؤچوب و باشقا یئرلری ده اؤزلرینه وطن سئچمیشلر. بو کؤچلرین نه ­دنی هم اقتصادی – اکونومیک و هم سیاسی اولموشدور. سیاسی نه ­دن­لری بئله سیرالاماق اولا:

بوی آراسی مجادله ­لر

چین باسقی­سی

موغول باسقی­سی

او بیری طرفدن اقتصادی نه­ دن­لری ده بئله سایماق اولار:

اوتلاقلارین دارالماسی

حیوانلارین چوخالماسی و چوخلو اوتلاقلارا احتیاج دویولماسی

نفوسون آرتیشی

قوراقلیق

ادامه نوشته

نگاهی نوین به تاریخ آذربایجان - 30

قواعد دستور زبان درآثار مکتوب ایران باستان و تطبیق آن با زبان ترکی آذربایجانی

نویسنده: دکتر امیرعلی نثار نوبری

سخن به‌نام نامی صاحب تمامی زمان‌ها و زبان‌ها آغاز می­کنم، همو که به اذنش در جهان باقی به هر زبانی که بخواهد سخن گفته خواهد شد، باشد در روز محشر از سخن­گویان باشیم چرا که برای کسانی میزان نخواهد بود و به آن امید که فیض عفوش کلامی را که حجت رستگاری ماست، خود بر زبانمان جاری سازد.

ادامه نوشته

نگاهی نوین به تاریخ آذربایجان - 29

نگاهی اجمالی بر کتاب«بابک» نوشته ­ی جلال برگشاد

رستم بهرادرزی

مقدمه

این کتاب در سال 1981 در باکو به چاپ رسیده، مترجمان: رحیم رئیس ­نیا، رضا انزابی، انتشارات نگاه، چاپ چهارم: 1376 آن را به فارسی برگردانده­ اند مرور می­ کنیم. مترجمان در توصیف فعالیت های نویسنده رمان «جلال برگشاد» می­ نویسند: «....نویسنده "جلال برگشاد" بعد از نوشتن رمان «بر پشت بوزآت» با الهام از زندگی دل آورانه «نبی» یکی دیگر از قهرمانان زادگاهش نوشته است. در رمان حاضر به نمایش زندگی حماسه ­­وار و شگفت انگیز بابک پرداخته است. این رمان حاصل پژوهش ­های پر دامنه­ و کار پیگیر ده ساله (80-1970) او که با مایه هنر آموخته و با نیروی تخیل رنگ و جلا یافته است «رمان نویس به ادعای مترجمین در طی 10سال(80-1970) به تلاش طاقت فرسا دست زده از آنجایی که نویسنده زاده روستای «برگشاد» در آن سوی ارس و مشرف بر قلعه­ ی «بذ» هست. خود مزیتی است تا در صحنه پردازی­ها از منطقه واقع گرایانه عمل کند. از طرفی ذهنیت دوران کمونیستی (رمان در زمان حاکمیت شوروی بر جمهوری آذربایجان نوشته شده و به چاپ رسیده است) در صدد تبلیغ مزدک گرایی (اصطلاحی که چپ­روهای وابسته به تفکر توده ­ای طرفدار شوروی بر آن دامن می­ زدند) بر آمده و فضای کلی رمان را در خدمت آیین­ها و مناسک زرتشتی قرار داده. (1، ص.؟) دکترین استالینی بر آن بود که مزدکیان را کمونیست­ های تاریخی معرفی کنند.

ادامه نوشته

نگاهی نوین به تاریخ آذربایجان - 28

ماجرای كشته شدن سيميتقو در اشنويه

دکتر توحید ملک­زاده[1]

سیمیتقو یکی از یاغیان مشهور آذربایجان بود که از سالهای مشروطیت موجب ناامنی در غرب آذربایجان شده و ماجراهای بسیاری بوجود آورده بود. وی در مرداد 1301 پس از شکست در برابر ارتش تا سال 1309 هـ.ش به طور مخفي در كوهستانهاي مرزي عراق زندگي مي­ كرد.

براساس اسناد کنسولگری آمریکایی «سیمیتقو زندگی نه چندان مستقلی در میان خویشاوندانش در موصل سپری می­کند ولی رابطه­اش را با کردهای شکاکی که ریاست موروثی آنها را بر عهده دارد کاملا قطع نکرده است.» [2] در این میان اسنادی وجود دارد که وی درخواست عفو کرده و مایل به بازگشتن می­ باشد. علیرغم بعضی خودسری­ها و غارتها دولت مایل به برگشتن سیمیتقو بود تا از یک طرف جلوی غارتهای بیشتر را بگیرد و از سویی دیگر ضرورت استقرار نیروی نظامی قدرتمند در مرزهای عراق را کاهش دهد. با اینکه تعداد عشایری که او را همراهی می­کنند اندک می­بود ولی ارتباطش به گونه­ای بود که بتواند دولت ایران را همواره با ترس از بروز مشکل مواجه سازد و هزینه سنگین گشت­زنی مابین سردشت و سلماس را بر دولت تحمیل کند. بنابراین بازگشتن صلح امیز او به ایران ظاهرا از ادامه چنین وضعیتی بهتر است.

ادامه نوشته

نگاهی نوین به تاریخ آذربایجان - 27

يونجا يئييب مشروطيت آلميشيق

دكتر محمدحسن پدرام

كهنسالان تبريزي موقع روايت از انقلاب مشروطه، به فرزندان خود مي‌گويند: بيزيم اجداديميز و بويوك بابالاريميز، يونجا يئييب مشروطيت آليبلار. يعني اجداد ما يونجه خورده و مشروطه گرفته‌اند. روايت مزبور در بين مردم تبريز و آذربايجان به صورت ضرب‌المثل درآمده و دهان به دهان مي‌گردد. اما، آيا واقعاً مردم تبريز در راه رسيدن به مشروطه و سرنگون كردن رژيم استبدادي به آن اندازه جانفشاني و ايثار كرده‌اند كه در زمان محاصره شهر از طرف نيروهاي دولتي، جهت سير كردن شكم خود و فرزندان خود به يونجه خوردن روي آورده‌اند!؟ جهت روشن شدن بهتر اين موضوع و يافتن پاسخ مستند و مستدل، صفحات تاريخ پرافتخار آذربايجان را ورق مي‌زنيم تا جواب سئوالمان را از راويان و تاريخنگاران مشروطه بگيريم.

ادامه نوشته

نگاهی نوین به تاریخ آذربایجان - 26

مطابقت شهر اسطوره­ای «ساری­قاپی» با «فراآسپا» در مراغه

دکتراصغر محمّدزاده[1]

چکیده :

داستان روایی شهر «ساری­قاپی» که در ازمنۀ مختلف سینه­به­سینه برای نسل­های بعدی نقل شده روایتی از وقایع شهر تاریخی «فراآسپا» در محدودۀ سرزمینی آذربایجان است که در گذر زمان رنگ­ولعابی اسطوره­ای پیدا نموده ولی شرحی در بطن وقایع را رقم زده است. شهر فراآسپا که در دوره­های پس از اسلام به عنوان قلعۀ حکومتی رویین­دژ شناخته می­شود از منظر مختصاتِ محلّ قرارگیری و اشتراکات مختلفِ وقایعِ تاریخی با داستان روایی فوق­الذکر قابل بررسی است که این مقاله به بررسی این اشتراکات جهت مُتقن­سازی این مفروضات می­پردازد.

کلمات کلیدی: ساری­قاپی، فراآسپا، رویین­دژ، داستان اسطوره­ای، مراغه.

ادامه نوشته

نگاهی نوین به تاریخ آذربایجان - 25

جغرافيايِ‌‌تاریخی شمال آذربایجان و قفقاز بر پایه منابع عصر صفوي

( 851-907ق/1455-1501م.)

دکتر شهرام پناهي خياوي[1]

چکیده

وقایع‌نگاران عصر صفوی در خلال‌ نیمه دوم قرن نهم الی دهم هجری/ پانزدهم تا شانزدهم میلادی، اقدامات نظامی مشایخ متأخر خاندان صفوی در نواحی آذربایجان‌ِشمالی و برخی مناطق قفقاز را به ثبت رسانده‌اند. در بدو امر، هدف اصلی گزارشات، توجیح رویکرد دینی مشایخ مذکور در مواجه با مناطق غیرمسلمان‌نشین در فراسوی مرزهای آذربایجان بوده است، مع‌ذالک به اتکاء همین اطلاعات، نمونه‌هایی هر چند مجمل از مسائل مرتبط با مردم‌شناسی و جغرافیای‌تاریخی نواحیِ یاد شده به دست می‌آید...

ادامه نوشته

نگاهی نوین به تاریخ آذربایجان - 24

تحلیلی از تاریخ آواجیق ، سرزمین دلاوران گمنام

مهدی همت­ زاده (ائلدار ماکو)

سرزمینی در شمالغرب آذربایجان، با آب و هوای معتدل و با زمستانی سرد، پهندشتی با مردمان خونگرم و زحمت­کش که در استان آذربایجان غربی واقع شده است. از نظر جغرافیایی از سمت شمال و غرب به کشور همسایه و مسلمان ترکیه، از سمت شرق به شهرستان ماکو و از جنوب به شهرستان چالدران محدود می­گردد .

منطقه­ای با لغ بر 40 روستا که پرجمعیت­ترین آبادی در این منطقه شهر آواجیق (کلیساکندی سابق) می­باشد. جمعیت شهر و روستاهای آن طی سالهای گذشته همواره در حال نوسان بوده و بر اساس سرشماری سال 1390 جمعیت شهر 1516 نفر و جمعیت روستاها 6942 نفر و آمار کل جمعیت شهری و روستاها 8458 نفر گزارش شده است. (اعلام شده از مرکز بهداشتی، درمانی شهری و روستایی آواجیق)

ادامه نوشته

نگاهی نوین به تاریخ آذربایجان - 23

آنچه که دیگران از «تبریز» دارند

(نقش تبریزی‌ها در عمران و آبادانی سایر شهرها)

رسول داغسر

«تبریز، شهر اولین ها». این عبارتی است که امروز برای تمام گوشها آشناست. سوای مصادیق عینی آن، عبارت مذکور مخصوصاً با نامگذاری بر اثر نغز تاریخ ‎پژوه شادروان صمد سرداری‎نیا تثبیت گردید و حق آن از سوی تمامی وجدانهای آگاه و شریف در سراسر کشور ادا می ‎شود.

ادامه نوشته

نگاهی نوین به تاریخ آذربایجان - 22

بررسی تاریخی اقتصاد تجاری تبریز

سیدمرتضی حسینی

چکیده

شهر تاریخی تبریز یکی از مهم‌ترین شهرهای شرق میانه و مهم‌ترین شهر آذربایجان بوده و هست. اهمیت این شهر را از زوایای مختلف می‌توان مورد بحث و بررسی قرار داد. نکته‌ی مهمی که در این مطالعه‌ی تاریخی- جامعه‌شناختی باید مد نظر قرار بگیرد این است که این کسب اهمیت و نقش تاریخی، یک روند صعودی خطی نداشته بلکه می‌توان آن را به صورت یک منحنی تلقی نمود. یک منحنی دارای مقاطع صعود و افول. مهم‌ترین عامل صعود از میان عوامل تاریخی، جغرافیایی و اجتماعی مختلف، رونق اقتصاد از نوع تجاری در این شهر بوده که این عامل نیز به نوبه‌ی خود حاصل موقعیت جغرافیایی آن بوده است. مقاطع تاریخی صعود و افول این شهر نیز همواره ارتباط مستقیم و بلافصل با اقتصاد تجاری این شهر داشته است. بنابراین مهم‌ترین عاملی که باید در مطالعه‌ی این ترقی و تنزل مد نظر قرار گرفته و تحلیل شود، وضعیت و مناسبات اقتصاد تجاری این شهر در طول تاریخ به‌ویژه دویست سال اخیر است. در این مقاله که آخرین بخش کتاب «ساختار اجتماعی تبریز از دوره‌ سلجوقی تا عصر مشروطه بر اساس نظریه‌ شهر ماکس وبر» به قلم نگارنده است، عوامل تأثیرگذار بر رونق و رکود اقتصاد تجاری تبریز از دوره‌ی سلجوقی تا آستانه‌ی انقلاب مشروطه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

ادامه نوشته

نگاهی نوین به تاریخ آذربایجان - 21

بررسی هویّت ساکنان قدیم آذربایجان در اسناد دست اول تاریخی عربی و فارسی

نویسنده: حسن رفیعی؛ کارشناس ارشد تاریخ

چکیده

سابقه­ ی اسکان و حضور ترکان در ایران و آذربایجان از جمله مباحث مناقشه برانگیز در تاریخ ایران می­ باشد که ایجاد و پدید آمدن بحث­ها و نظریات دامنه­دار و متضادی را سبب شده است. در این میان باستان­گرایان به دلیل عدم اعتقاد به تکثّر و توع فرهنگی و زبانی در ایران و در نتیجه- تلاش برای انکار این حقیقت انکارناپذیر و اظهر من الشمس، سابقه­ ی حضور و استقرار ترکان در ایران و آذربایجان را تا دوره­ های متخاخرتر یعنی عصر صفوی و مغول و بعضا دوره ­ی سلجوقی فرو کاسته، زبان ترکی را نیز به عنوان زبانی غیر بومی، مزاحم یا میهمان که گویا از رهگذر تهاجم های اقوام آسیای مرکزی بر مردم آذربایجان تحمیل شده است، می­ نمایانند. اما گروه دیگر که برخلاف دسته­ ی نخست، ظری کاملاً متفاوت در این خصوص ارایه می دهند. نظر به این که عقاید و نظریات دسته ­ی نخست در خصوص این مبحث به شدت تحت تأثیر سیاستهای حکومتی، مقاصد ایدئولوژیک، تُرک­ ستیزانه، غرض آلود و یکسان سازانه ­ی عصر پهلوی و دنباله روان آن حکومت می­باشد، در این مقال کوتاه، نگارنده به بررسی نظریات دسته ­ی دوم (و منابع و مستندات ارایه شده از سوی آنان)، در این باره اهتمام می نماید.

کلید واژه‌ها: آذربایجان،آذربیجان، عبیدبن شریه، عمروحاتم ربیعی، ترک، ترکان، ترکی.

ادامه نوشته

نگاهی نوین به تاریخ آذربایجان - 20

دیوان لغات التّرکده بیر نئچه آذربایجانجا سؤزجوک

لطفعلی برقی

قیساجا:

بؤیوک دیلچی و بیلگین عالیم محمود کاشغری‌نین قلمیندن چیخمیش، تورک دیلی‌نین اسکی سؤزلوکلریندن و ان اسکی تورکجه ـ عربجه سؤزلوگو اولان دیوان لغات التّرک کتابیندا، باشقا چاغداش تورک دیللرییله بیرلیکده، آذربایجان تورکجه‌سینه عائد اولان سؤزجوکلر ده بیر چوخ ساییدا قورونوب بیزه چاتمیشدیر. دیوان لغات التّرکده‌کی عمومی تورکجه سؤزجوکلرین بیر چوخو ائله عیناً و بیر چوخو ایسه تکجه بیر قیسا دگیشمه‌لرله بوگون آذربایجان تورکجه‌سینده ایشلنیلیر. عمومی تورکجه سؤزجوکلرینه علاوه، کاشغری اؤز اثرینده آذربایجان تورکجه‌سی‌نین آتاسی اولان اوغوز تورکجه‌سینه ده بیر اؤزل اؤنم وئریب بو شیوه‌یه مخصوص اولان سؤزجوکلری ده ائله اوغوزجا قیدییله قلمه آلیب گتیرمیشدیر. من بو یازیدا دیوان لغات التّرکده گلمیش و ائله بوگون آذربایجان تورکجه‌سینده ده ایشلنیلن بیر اؤنملی نئچه سؤزجوک اوزرینده دورموشام. بونلار «ارنج»، «شُک»، «بوت»، «ناک»، «قوز»، «نما» و «سُنی» سؤزجوکلریدیر.

آچار سؤزجوکلر: دیوان لغات التّرک، اوغوز تورکجه‌سی، آذربایجان تورکجه‌سی

ادامه نوشته

نگاهی نوین به تاریخ آذربایجان - 19

تناسخ

رستم بهرادرزی[1]

کلمات کلیدی: خرمیان-تناسخ – روح -رجعت – بی­مرگی

مقدمه

درباره باورهای خرمیان و بابکیان به واژه­اي بر مي‌خوريم كه به نظر مي‌رسد بايد تجزيه و تحليل و تأمل بيشتري روي آن انجام شود، و آن واژه «تناسخ» مي‌باشد. در تعریف تناسخ آمده است آنگاه که انسان می‌میرد، روح او به جای انتقال به عالم آخرت، باز به این جهان برمی‌گردد و در جستجوی قالبی برای ادامه زندگی مادی خود، گاه در وجود نباتات، گاه در بدن حیوانات و گاهی در بدن انسان وارد می‌شود.

در مورد تناسخ مطالب متعددی در منابع مختلف تاریخی بخصوص در مورد مذهب خرمدینان و بابکیان تالیف گشته که این قهرمانان قیام خودشان را متصل به یک منبع قبل از خودشان وصل می­کردند.(1، ص.169) و تناسخ را یک نوع بی­مرگی قهرمان دانسته­اند. (2، ص.27)

بنابراين جهت اطلاع بيشتر، اشاره‌ي كوتاه به معني لغوي و مفهوم اين واژه مي‌كنيم. در لغت نامه دهخدا، كلمه تناسخ چنين تعريف شده است:

«تناسخ يعني زائل شدن، … باطل ساختن،… زائل شدن روح از قالبي و به صورت قالبي ديگر در آمدن … خروج روح از قالبي و دخول آن در قالب ديگر كه رسخ نيز گويند.

ادامه نوشته

نگاهی نوین به تاریخ آذربایجان - 18

خزران و رویارویی‌های آنان با مسلمین

سیدمرتضی حسینی

چکیده[1]

خزران از جمله مهم‌ترین و قدرتمندترین اقوام ساکن قفقاز و جلگه‌های جنوب غرب روسیه‌ی امروزی، بخصوص حوزه‌ی رود ولگا بودند. آنها در قسمت‌هایی از قفقاز و شمال غرب ایران به ویژه آذربایجان چندین برخورد بزرگ و کوچک با سپاهیان دستگاه خلافت انجام داده و سرانجام هم از سویی بر اثر ناسازگاری با تمدن اسلام و از سوی دیگر بر اثر فشارهای رم شرقی، شیرازه‌ی دولت و حیات سیاسی آنان از هم پاشید. مهم‌ترین مسئله در حیات اجتماعی- سیاسی آنان، گروش به آئین یهودیت به عنوان راه سومی جهت رهایی از فشار تبلیغی اسلام و مسیحیت بود. بقایای خزران پس از فروپاشی دولت خزر، در میان اقوام و سرزمین‌های دیگر پراکنده شده و اکثرشان دچار استحاله‌ی فرهنگی در میان اقوام و ملل دیگر شدند، چنان‌که امروزه هویت و فرهنگی مستقل با عنوان «خزر» وجود ندارد.

واژگان کلیدی: خزران، مسلمین، اسلام، اعراب، یهودیت.

ادامه نوشته

نگاهی نوین به تاریخ آذربایجان - 17

تحلیلی بر وجه تسمیه و مرزهای آذربایجان باستانی

مهندس رضا زرگری

در تاریخ­نگاری متداول، تاکنون اشارۀ قدرتمندی در خصوص ماهیت سرزمینی و اتنیکی آذربایجان باستانی صورت نگرفته است. محدوده‌های جغرافیایی و مختصات آن هنوز در پرده­ ی ابهام باقی مانده و گستره‌های متفاوتی برای آن ادعا می‌شود. ضمن آن‌که در بسیاری از موارد آذربایجان را مصغر کرده و به مراتب کوچکتر از ریشه‌ها و سوابق تاریخی وانمود می‌کنند. همچنین در تحلیل وجه تسمیه نیز همین رویه را به کار برده و با ساده‌انگاری، بعضاً روی نکته نظراتی حتی متناقض پا می‌فشارند. حال آن‌که با توجه به قدمت زمانی و استقرار اتنیک‌ها، اقوام و مخصوصاً حضور و تبلورهای متعدد مفهومی در مختصات آن، بایستی به مراتب عمقی‌تر بدان نگریست.

ادامه نوشته

نگاهی نوین به تاریخ آذ ربایجان - 16

هنر آذربايجان در دوران كهن

در پايان هزاره‌ي سوم پيش از ميلاد، اتحاديه‌ي قبايل مختلف شكل مي‌گرفت و زمينه را جهت تشكيل تمدن و حكومت ماننا آماده مي‌كرد. اين تمدن تا قرن نهم ق.م در اطراف درياچه‌ي اروميه پابرجا بوده است. پايتخت حكومت ماننا «ايزورتو» بوده و با حكومت‌هاي آشوري و اورارتويي روابط سياسي، اقتصادي و فرهنگي داشته است. مانناها داراي فرهنگ غني و پربار بوده و هنر آنان در فرهنگ و تمدن دولت‌هاي همجوار و بعدي همچون مادها و اسكيف‌ها مؤثر بوده است. حكومت ماد بر پايه‌ي هنر ماننا در آذربايجان روي پا ايستاده است. در حكومت ماد (قرن ششم و هفتم ق.م) فرهنگ و مدنيت ماننا تداوم يافته است. تأثير اين فرهنگ را در فرهنگ و تمدن ايراني نيز مي‌بينيم. جنگ‌هاي ايران و يونان ( قرن پنج ق.م) و سپس فتح ايران به دست اسكندر مقدوني، باعث نزديك شدن فرهنگي كشورهاي خاورميانه به همديگر شد و بعد از اسكندر، حكومت آتروپاتن در آذربايجان روي كار آمد. اين حكومت قسمت‌هاي جنوبي درياچه‌ي اروميه را دربر مي‌گرفت و در همين دوره قسمت‌هاي بالاي درياچه از نظر هنري عقب مانده و اين عقب ماندگي در ديگر زمينه‌ها نيز خودي مي‌نمايد.

ادامه نوشته

توبه نامه احمد کسروی

توبه نامه احمد کسروی

این مقاله به همین عنوان «اللغة التركیة فی إیران» به قلم احمد کسروی و در مجله «العرفان» سوریه، جلد ۸، شماره ۲، نوامبر ۱۹۲۲ و به زبان عربی چاپ گردیده است. این مقاله بعدها توسط پروفسور اوان زگال، كسروی شناس و ریاضیدان معاصر آمریكایی به انگلیسی ترجمه شده است. ترجمه فارسی مقاله نیز از پروفسور محمدعلی شهابی شجاعی است.

ادامه نوشته

نگاهی نوین به تاریخ آذربایجان - 14

خاستگاه ترکان ایران

رضا اصلانی

جمله‌ي محققان بر اين باورند كه خاستگاه اصلي تركان كه امروزه در چهارگوشه‌ي جهان از شرق آسيا تا قلب اروپا و از سيبري تا كناره‌هاي رود هند پراكنده‌اند دامنه‌هاي كوههاي آلتايي و اطراف رودخانه‌ي يني‌سئي و اورخون بوده است. تركان آذربايجان را نيز شاخه‌اي از تركان «آس» مي‌دانند كه نام قاره‌ي آسيا نيز برگرفته از نام اين قبيله است. منطقه‌ي وسيعي از قاره‌ي پهناور آسيا محل سكني و حكمراني تركان بود كه در جريان تاريخ و اين منطقه گاه گسترش يافته و زماني تنگ‌تر گشته است. تركان از اين منطقه تا قلب اروپا را در هم نورديده و طي اعصار متمادي بيشترين امتزاجها را با ديگر ملتها داشته و همراه خود زبان تركي را در مناطق مختلف پخش كرده‌اند.

ادامه نوشته

نگاهی نوین به تاریخ آذربایجان - 13

تاريخ خط تركي

محمد دؤنمز

فتح قسطنطنيه در قرون وسطي نقطه‌ي عطفي در نگرش جهانيان نسبت به تركان به شمار مي‌آيد،[1] زيرا اروپا و كليسا با اين حادثه دچار شوك عظيمي شد كه سابقه‌هاي قبلي را نيز به ياد مي‌آورد. آنان قبلاً نيز با تركان رو به رو شده بودند. يك بار در سال 170 ق. م كه تركان از دامنه‌هاي كوه‌هاي آلتاي و از طريق قفقاز به اروپا آمده و تا قلب اين قاره را درنورديده بودند. قرن بعدتر يعني قرن چهارم بعد از ميلاد هون‌ها، شاخه‌اي از تركان با رهبري آتيلا تا قلب اروپا آمدند و نصف اروپا را زير سلطه‌ي خود گرفتند و اينك در قرن 15 يك بار ديگر زير بيرق اسلام، تركان بودند كه اروپا را به زانو درآورده و مهم‌ترين شهر آنان كه قرن‌ها استراتژيك‌ترين شهرشان و پل رابط بين اروپا و آسيا محسوب مي‌شد به سلطه‌ي خويش كشيدند. اين بار سومين دفعه‌اي بود كه اروپا قدرت تركان را حس مي‌كرد. ديگر نه ياراي مقاومت داشتند و نه ياراي فرار. به كليسا پناه برده و در آن جا از دست اين جنگجويان بي‌باك به دعا نشستند و از خدا مي‌خواستند تا آنان را از شر تركان رهايي بخشد. نفرت از تركان تمامي وجود آنان را لبريز كرده بود. مكتب باروك در همين قرن و تحت تأثير اين باورها پا گرفت و دشمني با تركان اساس و شالوده‌ي اين مكتب شد. اين نفرت چشمان عقل آنان را نيز كور و مغزشان را عليل كرده بود و چنين مي‌انديشيدند كه تركان داراي فرهنگ و مدنيت نيستند، حتي زباني مدوّن ندارند. اين روند در ذهن آنان رسوب كرده بود و بر همين اساس به يك جنگ مقدس عليه تركان همت گماشته بودند.[2] تركان نيز با آرامش خيال و زير بيرق اسلام به فتوحات خود ادامه مي‌دادند و حتي در قروني كه اروپا در لاك خود فرو رفته بود و علم و دانش را به كنار نهاده و به دنبال جن­گيري و خرافات بودند دنياي اسلام به كشفيات بسيار ارزشمندي نايل مي‌آمد.

ادامه نوشته

نگاهی نوین به تاریخ آذربایجان - 12

تاريخ زبان تركي

رضا کسگین

زبان تركي به خاطر يك سري علل تاريخي، دوره‌هاي گوناگوني را پشت سر نهاده و از پس قرنها در گستره‌ي جغرافيايي وسيعي پراكنده شده است. عليرغم وجود اسناد فراوان، امكان دستيابي به بررسي همه جانبه به تاريخ تحولات زبان مادريمان فراهم نبوده است. با توجه به شرايط تاريخي، عوامل متعددي در طول تاريخ باعث گشته‌اند زبان تركي عليرغم گسترش و وسعت جغرافيايي، به عنوان زبان كتبي و دولتي مطرح نشده و از اين لحاظ گسترش مطلوبي نيابد. با وجود گذران دوره‌هاي پر تحرك و بالنده در مسير تكامل و توسعه نتوانسته است به امكانات بررسي و تدقيق جدي و عملي دست يابد. به ويژه درباره‌ي تحولات اساسي آن در ادوار تاريخي كهن هيچ سند محكمي ارائه نشده است. هر چند كه نظريات و تئوريهاي صحيح و غلطي در اين زمينه ارائه شده ولي قانع كننده نبوده است. در طول تاريخ، تمايلات اقوام وملل ترك براي اتحاد و يگانگي كه متكي به اصول خاصي بوده است خواه ناخواه زبان تركي را نيز گسترش داده، اما باز به دلايل علمي ثابت شده‌اي، شيوه‌هاي گفتاري، لهجه‌هاي مختلف پديد آمده و تا جايي كه اين لهجه‌ها در نهايت به تعدد زبان منتهي گشته، پيش رفته است. لذا با در نظر گرفتن اين روند كه تحولات زبان اقوام و ملل از تاريخ پر فراز و نشيب سياسي اجتماعي، فرهنگي و . . . منتزع نيست تاريخ زبان تركي نيز بدون توجه به تحولات درون اين ملّتها قابل بررسي نخواهد بود.

ادامه نوشته

بابک – آذربایجانین ملی تورک قهرمانی

م. کریمی

اؤزت:

آذربایجان تاریخینی باشقالاری­نین یازیلاریندان اوخویوروق. بللی­دیر اونلار اؤز باخیشلاری و گاهدان ایستک­لری اساسیندا بیزیم تاریخی یازمیش، گاهدان دَییشیب و حتا تحریف ده ائتمیشلر. زمان سوره­ سییله بوگون علمی امکانلارین چوخالماسی و گیزلی قالمیش سندلرین آشکار اولونماسی، یئنی آراشدیرمالار، سندلر و فیکیرلرله تاریخیمیزه باخماق ضرورتی حیس اولونور. دوغروسو بودور کی بو ساحه­ ده درین بوشلوق واردیر، عئینی حالدا قونشو اؤلکه­ لرده یارانان نظریه ­لردن ده خبرسیز قالمیشیق. آذربایجان تاریخینده گوونمه ­لی زیروه ­لر واردیر، خبرسیز قالماغیمیزدان آسیلی اولاراق اونلاری بیزدن آلیب باشقا بیر بویا ایله بیزه تانیتدیرمیشلار. بوگون بیر چوخلو قونولاری باشدان اؤیرنمه ­لی و یئنی باخیشلا باخمالی­ییق. بابکین سیماسی دا تحریفلرله اوز-اوزه گلن و دَییشدیریلن سیمالارداندیر. بو مقاله چالیشیر بابکین سیماسینی اعتبارلی قایناقلارا دایاناراق آچیقلاسین. بو یولدا باشقا عالیملرین ده آختاریشلارینا موراجیعت اولونوب و الده ائدیلن سونوجلار سئویندیریجی­دیر.

آچار سؤزجوکلر: تاریخ، بابک، آذربایجان، تاریخ علمی، تاریخ نظریه ­لری.

ادامه نوشته