داستان سید غازی بطال یا بطا‌ل‌نامه

جایگاه سید بطال غازی در تاریخ فرهنگ ترکی-اسلامی

داستان حماسی سید بطال غازی در میان چند ملت ترکی بصورت مشترک نقل می‌گردد از جمله در بین مردم آذربایجان و آناتولی داستانی شناخته شده است. بطّال در زبان عربی به معنای پهلوان و دلاور بوده و بطّال‌نامه حماسه‌ای در ذکر دلاوری‌های مجاهد پهلوان و صاحب‌نام ترکان و ترکمانان است که بنا بر حدسی از روی دفتر اخبار ابومخنف لوط بن یحیی پرداخته شده و بعدها شاخ و برگ یافته است؛ وی در نزد تاریخ‌نگاران، با نسب ابومحمّد عبدالّله بن ابوالحسین انطاکی، مشهور به سیّد بطّال غازی نام‌آشنا و محلّ توجّه بوده است. بطّال‌نامه از دیرباز در سه فرهنگ عربی، ترکی و فارسی شهرت داشته است.

ادامه نوشته

تورک ائپیک داستانلاری / پروفسور دوکتور اومای گونای

روفسور دوکتور اومای گونای «فولکلور و میتولوژی» اثری‌نین ۲جی جیلدینده، ۱۹۹۲، صص ۳-۱۱ بو معلوماتی بیزمله پایلاشیر:

همان‌گونه که در تمام ادبیات جهان مشاهده می‌شود، اولین نمونه‌های ادبیات ترکی نیز داستان‌ها (حماسه‌ها) هستند.

حماسه‌ها، که آثار آغازین ادبیات جهان محسوب می‌شوند، علاوه بر داستان‌های آفرینش در موضوعات مختلف، روایت‌های منظوم بلندی هستند که درباره‌ی یک قهرمان یا رویداد تاریخی تأثیرگذار در زندگی یک ملت، با نمادها و بیان‌های غنی شده توسط تخیل جمعی آن مردم، شکل گرفته‌اند.

ادامه نوشته

بایرام گله‌نک‌لری:

باهارین گلمه‌سیله طبیعت گؤزل‌له‌شیر، گول-چیچکلر آچیلیر، طبیعت یئنی‌دن جانلانیر. آذربایجان تورک خالقی دا بو بایرامی عزیزله‌ییب و بایرام ائدرلر و مختلف دبلر و گله‌نکلرله اونو قارشیلایارلار. بو گله‌نک‌لرین بیری بایرام سفره‌سینی آچماقدیر. بو سفره‌یه برکتلرین و یا نعمتلرین یئددی‌سین ییغیب سفره‌نی بزه‌یرلر. فارس خالقی دا بو گله‌نه‌یی بیزلردن- بو توپلاقلارین یئرلی خالقیندان آلیب آنجاق برکتین «یئددی‌سین» سؤزونو اؤز دیللرینه ترجمه ائده‌رک «هفت سین» دئییمینی چیخارمیشلار؛ بیر حالداکی بو سفره‌ده قویولان اشیاءنین سین حرفیله آراسی یوخدور. نییه یئددی ساییسی اورتایا گلیر؟ بیلیرسینیز ساییلارین بیر سیراسی مقدس ساییلیر او جومله‌دن ۷، ۱۲، ۳۰، ۶۰، ۷۲ و...

ادامه نوشته

«اوغوز بایرامینیز موبارک اولسون»

اوغوز بایرامی قاباقدادیر. قیش توکه‌نیر، یاز گلیر. اوغوز بایرامی قیشدان یازا کئچن گوندور. بوگونلرده یازین آیاق سسینی ائشیدیریک. من ده بو نوروز بایرامینی، اوغوز بایرامینی سیز عزیزلره تبریک دئییب خوش گونلر، ساغلیق و باشاریلار دیله‌ییرم. ایلین دؤنوم بایرامینی تام ملتلر، اؤزللیکله تورک ملتلری، چین دوواری‌نین جیواریندا توتوب بالکانلارا قدر بایرام ائدرلر. بو بایرام بیزیم آتا-بابالاریمیزدان قالان یادگاردیر.

ادامه نوشته

تکم و تکمچی

تکم تکم ناز ایلر

چوبانا آواز ایلر؛

ییغار قویون قوزونی

بایراما پئشواز ایلر

بو تکه‌نین فندی وار

کمندی وار، کندی وار؛

هر قاپیدا اویناسا

بیر نلبکی قندی وار.

تکم معنادا یعنی منیم گئچیم. تکه، گئچی معناسیندادیر. آنجاق نییه گئچی؟ چونکی قویون-قوزو سوروسونو اوتارماغا آپاراندا گئچی سورونون قاباغینا دوشر، قاباقدا یئرییب سوبو- گؤوه‌رنتیلی یئری تئز تاپار و اوتلاماغا باشلایار. سورو دا اونون دالیجا اورایا چاتار. گئچی هم زیرک، هم هوشلو بیر حیواندیر. اونا گؤره تکمچی آغاجدان-تخته‌دن بیر گئچی‌نین محسمه سینی دوزلدیب اونو گئییندیرر . الینه آلیب بازارا، خیاوانا و کوچه‌یه چیخیب اوینادار و اوخویار. تکمچی یازین گلمه‌سینی موژده وئرر. اوخویوب اویناماغییلا خالقا باهارین گلمه سینی خبر وئریب، شادلاندیرار و خالق دا اونا هدیه‌لر وئررلر.

ادامه نوشته

شیخ حسام الدین اینانج

قیسالمیش:

آذربایجان آشیق ادبیاتی، تاریخین درینلیک‌لریندن گلیر. هله بوگونه قدر اسکی آشیقلاریمیز تانینمامیش قالمیش و هله ده تاریخی قایناقلاری لازیمی قدر آراشدیرمامیشیق. یازار چالیشیر فارس قایناقلاریندان آشیق ادبیاتینا و اسکی آشیقلاریمیزا بیر یول آچسین. بیز کئچن مقاله‌میزده آی تگین آدلی سلطان محمود غزنوی‌نین ساراییندا اولان اوزان حاققیندا معلومات وئردیک و بو دؤنه سلجوقلار ساراییندا اولان اوزان شیخ حسام الدین اینانج حاققیندا سندلری آراشدیرماغی بوینوموزا آلمیشیق. آشیق ادبیاتی‌نین تاریخینه و بیر سیرا اؤنملی قونولارینا دا اؤته‌ری بیر باخیشیمیز اولاجاقدیر. بو مقاله‌ده تاریخی کتابلاری نظردن کئچیرده‌رک «ملک‌نامه» آدلی تاریخی کتابی آختارماغی هدف توتوب و اونون راویسی اولان اینانج‌دان یازاجاغیق.

تکرارلانان سؤزجوکلر: اوزان، قوپوز، آی تکین، شیخ اینانج

قایناق: Dədə Qorqud, Bakı, 2020, No.4

ادامه نوشته

نووروز بایرامی، آذربایجان تورکلرینین قدیم گله‌نه‌یی

اینسانلار مین ایللردیر طبیعت بایرامینی درک ائدیب، طبیعتین شیرین و خوش گونلرینی خصوصی عادتلرله قارشیلاییبلار. بو، تکجه بیر بؤلگه‌ده، اؤلکه‌ده و یا بیر میللت‌ده و خالق‌دا اولماییب و دئییل؛ دونیانین بوتون اینسانلاری طبیعتده‌کی دییشیک‌لیکلری سئویر. شرقی آسییادان غربی آوروپایا، آفریقایا، اوکئانییایا، آمریکایا قدر. آنجاق ایلین اوّلینده‌کی هر بیر اقلیم باشقا اقلیمدن فرقلی‌دیر. شیمال یاریم‌کوره‌سی یوبیلئی یاریم‌کوره‌سینین تام عکسی‌دیر. بورادا یاز باشلاییر، جنوب یاریم‌کوره‌سینده ایسه قیش باشلاییر. اینسانلارین یئر اوزونده یاشادیقلاری ایلک مین‌ایللیکلردن بو یانا بو دییشیک‌لیکلری درک ائتمه‌یی باجارمیش، شیرین گونلری، حتی طبیعتین آغیر گونلرینی بئله قارشیلاماق اوچون عادت و عنعنه‌لر حاضیرلامیشلار. بو گونلردن بیری ده طبیعتین یئنی‌لنمه‌سی، گوللرین، آغاجلارین چیچکله‌نمه‌سی، معین معنادا طبیعتین یاشیللاشماسی و یئنی حیاتین اولماسی‌دیر.

منبع: https://x.com/icvlsh/status/1764435074039112129?s=48&t=Z2Nny-glWfkH-uiR8JTaKQ

ادامه نوشته

اسکی لوغت لر

این لغات زیبا و رسا چندی پیش جز واژگان اصلی زبان مادريمان بودند که متاسفانه الان تنها درصد ناچیزی از آنها برای خیلی ها آشناست و بقیه فراموش شده یا می شوند و اگر هم اندک کسانی در روستاها و یا افراد مسن استفاده می کنند کسی نمی خواهد آنها را محافظت کرده و به نسل بعد بسپارد

شما هم بخوانید ولی با صبر چون شاید خیلی از این کلمات برایتان آشنا نباشد، لغات فراموش شده و در حال فراموشی زبان مادری ما:

ﮔﺌﺪﻳﺶ: ﺭﻭﻧﺪ

ﮔﺆﺭﺗﻮﮔﻪ: ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ، ﻓﺮﻡ، ﺯﻳﺮﺑﻨﺎ، ﻃﺮﺡ

ﮔﺆﺭﻛﻢ : ﻇﺎﻫﺮ، ﻧﻤﺎ

ﮔﺆﺭﻛﻤﻠﻲ : ﺧﻮﺵ ﻣﻨﻈﺮ

ادامه نوشته

شان قیزی دستانی / یوسوف گدیکلی

ایدیل – اورال بؤلگه ­سی تاریخین ایلک چاغلاریندان‌ اعتیبارن تورکلرین آنایورتلاریندان‌ بیری اولموشدور. بورادا هون، اوگور، سابار، بارسیل، خزر، کومان – قیپچاق، تاتار تورکلری اوزون یوزایل‌لر یاشامیشلار، دولتلر قورموشدولار. کوبراتین کوردوغو بؤیوک بولغاریستانین ۶۴۱ده داغیلماسی اوزه­ رینه بولغارلارین بیر بؤلوغو ایدیل – اورال بؤلگه­ سینه کؤچموش، بورادا خزرلره باغلی بیر دولت قورموشدولار. بو دولتین تاریخچه بیلینن ایلک حکمداری آلموس بن جعفر، عباسی دولتینه ائلچی گؤنده ره ­رک مسلمان دین آدامی، پارا و مانوی دستک ایسته ­میشدیر. بو ایسته­ یه یانیت وئرن عباسی خلیفه ­سی مقتدر، کاتیبی ابن فضلان اولان بیر ائلچی‌لیک قورولو اولوشدورموشدور. بولغار یالتاواری‌نین (یالتاوار بولغار حکمداری‌نین عنوانی‌دیر) ائلچی‌سی باشتو دا، بو قوروللا گئریه دؤنموشدور. ائلچی‌لیک کورولو ۱۲ ماییس ۹۲۲ده دولتین باشکندی اولان بولغار شهرینه اولاشمیشدیر. بولغار حکمداری ائلچی‌لیک قورولو حضوروندا مسلمان اولموش، جعفر آدینی آلمیشدیر. بئله جه ایدیل بولغارستانی اسلام‌لیغی رسمن قبول ائدن ایلک تورک دولتی اولموشدور.

ادامه نوشته

شان قیزی دستانی حاققیندا بیر دیرلندیرمه /  بتول آی­دوغدو

اؤزت:

خزر دنیزی­نین قوزئییندن ]آذربایجاندان[ آوروپایا دوغرو کؤچن بولغارلار میلاد اؤنجه ­سی VI جی یوز ایلده بؤیوک بولغار خانلیغینی قورموش و بؤلگه یه یئرلشمیشدیر. بو دولت داها سونرا ایتیل بولغارلاری و وولگا بولغارلاری اولاراق ایکیه آیریلمیش و ایتیل بولغارلاری اسلامیتی قبول ائتمیشدیر. شان قیزی داستانی، ایتیل بولغارلاری آراسیندا سؤزلو اولاراق آختاریلمیش و اسلامیتین بو توپلوم طرفیندن قبول ائدیلمه سیندن سونرا میکاییل باشتو طرفیندن یازییا کئچیریلمیشدیر. کاشغرلی محمود “دیوان لغات التورک” آدلی اثرینده بو داستانین ایکی پارچاسینا یئر وئرمیشدیر. آرا‌دان گئچن ایکی یوز ایله رغما شعر پارچا‌لارینین اصلینه اویغون اولاراق “دیوان لغات التورک”ده یئر آلماسی او دؤنمده کی کولتورل بیرلیگین گؤرولمه­ سی آچیسیندان اولدوقجا اؤنملی‌دیر. آیریجا داستاندا میتولوژیک دؤنملردن تاریخی دؤنملره اوزانان بیر سیرا چیزگی‌سی گؤرولمکده ­دیر.

ادامه نوشته

بابکین دوغوم گونو مناسبتیله

8/4/1399 دانیشیق

بابک آذربایجان تاریخینده بیر اوسطوره­دیر؛ اوسطوره دئدیکده، ان اسکی زامانلارا، ایناملارا باغلی اولان قهرمانلار سیراسیندادیر؛ آنجاق بابک عئینیتی اولان، حقیقی صورتده یاشایان و تاریخ یارادان بیر وارلیق­دیر؛ افسانه دئییل، داستان دئییل؛ بیر قهرماندیر کی خالق ایچیندن باش قالدیریب ظولمه قارشی، ظالیم­لره قارشی اؤز سئویملی خالقیندان وطنیندن مودافیعه ائتمک اوچون آیاغا قالخیب، 22 ایل تامام اؤزلرینی خلیفه سایان و گؤیلره باغلایان عیاش، ظالیم و استثمارچی لار قاباغیندا دایانیب و جانینی قوربان وئریبدیر. 1200 ایل بابکین قیامیندان کئچسه ده، اونون فداکارلیغی، مبارزه­سی و عشقی هله ده آذربایجانلی­لارا گوج باغیشلاییر، عشق و سئوینج یارادیر.

ادامه نوشته

کوراوغلو

اغلب داستانهای تورکی ایرانی ( آذربایجانی ) که ریشه در تاریخ شفاهی ما دارد که در آنها  واقعیتها با افسانه عجین شده است ولی رگه هایی هم از باورهای باستانی و چگونگی رفتارهای اجتماعی را هم بازگو میکند . منتها اغلب داستانهای ما در طول تاریخ بخاطر اینکه بتوانند به حیات خود ادامه دهند ، در مقابل دینهای ظهورکرده بعد از خود ، تسلیم و اغلب (چه مناسبت داشته باشد و چه نداشته باشد ) ، با یاد آوری نام حاکم زمان بعنوان‌ بانی این سرزمین و این داستان ،  به  بازگویی در تایید دین و مذهب زمان  همان پادشاه ، توانسته است به حیات خود ادامه بدهد.
ادامه نوشته