معزز علمیه، ۱۹۱۴-جی ایل بورسا شهرینده دونیایا گؤز آچمیشدیر. آتاسی تاتار تورکلریندن و آناسی تورکیهلیدیر. بیرینجی دونیا ساواشیندا «ازمیر»ین اشغال اولونماسینا رغماً، عائلهسی «چوروم»ا داشینمیشدیر.
بئش ایل «اسکی شهیر»ده معلّملیک پئشهسینده چالیشمیشدیر.
سخنان گستاخانهی قسیم عثمانی نماینده شهر بئی کندی (بوکان) در مجلس شورای اسلامی در مورد آذربایجان و ساکنان باستانی آن که تورکان باشند نشان میدهد که تعامل مردم و شاید هم سهلانگاری فعالان مدنی آذربایجان در سالهای اخیر باعث شده آنها هر روز گستاختر شوند و بیپروا به مردم غیور آذربایجان توهین نمایند.
آذربایجان ادبیاتی و مدنیتی تاریخینده اولدوغو کیمی، قاراباغین ادبی، مدنی و سیاسی تاریخینده ده خصوصی بیر یئری اولان خورشیدبانو ناتوانین (۱۸۳۲-۱۸۹۷) حیاتی، شخصیتی، یارادیجیلیغینین استقامت و اؤزللیکلری هر زامان تدقیقاتچیلارین دقت مرکزینده اولموشدور. اونون حاقیندا بیر سیرا آراشدیرمالاردا بحث ائدیلسه ده، ایندیهدک چاغداشلارینین سؤزله چکدیگی پوئتیک پُرترهتینه توپلو دئییل، پراکهنده باخیش اولموشدور. حالبوکی چاغداشلارینین ناتوانین آدینی یاد ائدن و یا اونا عنوانلانان شعرلریندهکی فراقمئنتار معلوماتلار شاعرهنین تاریخی شخصیتی، خالق آراسینداکی نفوذو و ادبی چئورهلردهکی ایستاتوسو بارهده تصور آیدینلیغی یارادا بیلیر
آذربایجاندا اوسطورهلر انسان یارانیشیله برابر عؤمرو واردیر. میت یا اوسطوره انسانلارین دینلردن اؤنجه دونیانین یارانیشی و طبیعتده اوز وئرن حادثهلرینین سیرّلرینی تانیماق اوچون فیکری چالیشمالارینین نتیجهسیدیر. میتلر، طبیعتده اوز وئرن حادثهلرین نهدنلرینی آختارماق یولوندا یارانیر. تانریچالار یارانیر. هر بیر اولایین اؤز تانریچاسی واردیر – دئیه اینانیر. انساناوغلو گؤیده قوپان ایلدیریم، یاغیش، توفان، اود و باشقا حادثهلری آچیقلاماغا علمی امکان اولمادیغیندان خیال دونیاسینا سؤیکهنیب الههلر یارادیر. ایلدیریم تانریچاسی، توفان تانریچاسی، دنیز و سو تانریچاسی و باشقا تانریچالار اورتایا گلیر. میت یا اوسطوره دینلر اؤنجهسی انسان دوشونجهسینین ایلک مرحلهسیدیر. علم بو حادثهلری نهدَنینی تانیدیقدا اوسطوره ده تاریخه قووشور. آذربایجان اوسطورهلری دده قورقور کتابیندا گؤرونمکدهدیر. آنجاق دده قورقوددان اؤنجه، شان قیزی داستانی واردیر. بو اثر ۲۰جی یوزیلین اوّللرینده تاپیلمیشدیر.
عزالدین حسناوغلونون آزربایجان تورکجهسینده شعر یازان ایلک شاعر اولدوغو معلومدور. اونونلا باغلی ایلکین معلوماتلار بختیشاه دولتشاه سمرقندینین «تذکره الشعرا» آدلی اثرینده یئر توتموشدور. ایندیه کیمی اونون اوچ تورکجه شعری معلوم ایدی. قیپچاق شاعری سیف سارایینین سعدی شیرازینین گولستان آدلی اثرینی ترجومه ائتدیگینده ترجومهنین سونونا علاوه ائتدیگی «آپاردی کؤنلومو بیر خوش قمر اوز، جانفزا دیلبر» مصراعسی ایله باشلایان صوفیانه غزلی، بیری «مجموعهالنظایر و جمیعالنظایر»ده نشر اولونان «عجب بیلسم منی شیدا قیلان کیم» میصراعسی ایله باشلایان، دیگری ده باربارا فلمینگ طرفیندن مصرده چاپ اولونموش بیر مجموعهده تصادف ائدیلهرک نشر ائتدیریلن «نئجهسن گل ای یوزی آغوم بنوم» مصراعسییلا باشلایان و عشقی ترنم ائدن شعرلریدیر.
هویت مردم آذربایجان، در قرون اخیر، بهویژه پس از تأسیس دولتهای مدرنِ منطقه در اوایل قرن بیستم، در کانون توجه قدرتهای مختلف بینالمللی، منطقهای و داخلی قرار گرفت، و هر یک به طریقی در صدد بازنمایی مردم آذربایجان و تعریف هویت آنها برآمدند. طی این صد و اندی سال، چهار اصطلاح «تورک»، «تورکِ آذربایجان»، «آذربایجانی» و «آذری» برای نامیدن مردم آذربایجان مورد استفاده قرار گرفتهاند، که هر کدام معنا و اهداف سیاسی خاصی دارند. آگاهی از معنای این اصطلاحات و انگیزههای محرک آنها، که در این نوشته بررسی میشوند، میتواند به درک بهتر مسائل هویتی مردم آذربایجان و راهکارهای پیشرو برای حفظ و تقویت آن کمک کند.
آذربایجان تورک ادبیاتی نین باشلانغیچ دورونو دوزگون آختاریرساق سا، هجرتین اوچونجو یوزیلینه مراجعه ائتمهلیییک. او زامان «شان قیزی داستانی» یازیلمیشدیر. همان زامانلاردا «نوم بیتیک» اثری و «خزر لوحهلری» آدلی ایکی باشقا کتاب دا تورکجه اولاراق یازیلمیشدیر. بونون آردیجا دؤرد و بئشینجی یوزایللرده ده تورکجه اثرلر ایستر غزنهلیلر و ایسترسه سلجوقلولار ساراییندا یازیلیر. سلطان محمودون ساراییندا ۱۷ تورکسؤیلر شاعیرین اثرلری آز اولورسا دا الیمیزدهدیر. آی تکین، حسین ایلاقی، کاتبی، ایاز اویلاقی و... سلطان محودون ساراییندا تورکجه شعر سؤیله ین شاعیرلردن دیرلر. سلجوقلولار ساراییندا دا چوخلو تورک شاعیرلر اولاراق اثرلرینی تورکجه یازمیشلار؛ شیخ حسام الدین اینانج، ابوخاتونی و... لاردان آد چکمک اولار. سارایدان ائشیکده چوخ اؤنملی اثرلر فلسفه، حکمت، دینی دوشونجهلر و علملری حاققیندا اثرلر یازیلیر. احمر بهمنیار، قاضی القضات همدانی و... روم سلجوقلولاری داها آرتیق تورک دیلینه اؤنم بسلهمیش و تورکجه داستانلاری – شفاهی دورومدان یازیلی حالینا سالمیشلار. آنجاق بو چاغدا تورک ادبی دیلی آذربایجان و آنادولودا عیارلانیر و تثبیت اولونور.
آذربایجان ادبیاتی، تاریخی و اینجه صنعتی