عمادالدین نسیمی و طریقت‌نامه

عمادالدین نسیمی آذربایجان تورک ادبی دیلی‌نین عیارلانماسیندا بؤیوک رولو اولموشدور. خالقیمیزین فیکیر و ادبیات تاریخینین ان کاریزماتیک شخصیتی‌ اولان نسیمی، اوچ دیللی شعرسؤیله‌ین بیر نابغه‌دیر. نسیمی استعدادی ایله شعرین اؤزللیکلری: دیل، دوشونجه و دویغونو چوخ دوزگون بیر حالدا بیرلشدیریر و بونا گؤره ده ادبیاتیمیزین زیروه‌سینده دایانیر. عینی حالدا دیوانلاردان علاوه نئچه اثری ده واردیر، او جمله‌دن طریقت‌نامه‌ اثری شاعیرین دوشونجه‌سینی باریز شکیلده اورتایا قویور. طریقت‌نامه ۶۸ صحیفه‌لیک بیر مثنوی‌دیر کی حروفیه‌ طریقتی‌نین اساس فیکیرلرینی آچیقلاییر.

ادامه نوشته

جامعی / وامق و عذرا

شاعر برجسته ای که شناخته نشده است و احتمالاً از شاعرانی است که از آذربایجان به آناتولی رفته و از طرف دربار هم مورد احترام واقع شده تا جایی که سلطان سلیمان قانونی (دوران سلطنت بین سالهای ۸۹۸ الی ۹۴۴ شمسی) از او خواسته است تا داستان وامق و عذرا را به نظم بکشد.

ادامه نوشته

ادبیات تورکی در دوره‌ی سلجوقیان / دکتر محمدرضا کریمی

سلجوقیان سلطنتی را در آسیا از ماوراءالنهر تا مدیترانه آغاز کردند که دوران طلایی تاریخ ایران و اسلام محسوب می شود: زیرا آثار باقی‌مانده از آنان در عرصه‌های گوناگون معماری، فرهنگی و ادبی هنوز هم نمونه‌های برجسته‌ای از فرهنگ و هنر بشمار می‌آیند. ظهور و پرورش هزاران دانشمند، فیلسوف، طبیب، مورّخ، ریاضیدان، منجم و هنرمند در شاخه‌های مختلف علمی-هنری نمونه‌ی بارزی از این توسعه و رشد شمرده می‌شوند. کتابهای ارزشمندی هم در این زمان نوشته شده‌اند که هنوز ارزش و اعتبار علمی خود را حفظ کرده‌اند. کتاب‌های تاریخی فراوانی در این دوره نوشته شده‌اند. ادبیات در آذربایجان همچنان به سه زبان عمده‌ی اسلامی: عربی، فارسی و تورکی تداوم دارد و هر سه در دامن اسلام پرورش می‌یابند. این آثار خود نشانگر دوره‌ی عظمت اسلام و ایران در سده‌هایی است که سلجوقیان حکمرانی می‌کنند. این مقاله تأکید خود را بر روی ادبیات ترکی متمرکز خواهد کرد در عین حال اشاره‌هایی به ادبیات سایر زبانها مورد غفلت نخواهد بود.

منبع: فصلنامه غروب، شماره ۳۵.

ادامه نوشته

«ناتوان»ین ادبی و تاریخی شخصیتی / دؤکتور سعادت شیخی‌یئوا

آذربایجان ادبیاتی و مدنیتی تاریخینده اولدوغو کیمی، قاراباغین ادبی، مد‌نی و سیاسی تاریخینده ده خصوصی بیر یئری اولان خورشیدبانو ناتوانین (۱۸۳۲-۱۸۹۷) حیاتی، شخصیتی، یارادیجیلیغی‌نین استقامت و اؤزللیکلری هر زامان تدقیقاتچیلارین دقت مرکزین‌ده اولموشدور. اونون حاقیندا بیر سیرا آراشدیرمالاردا بحث ائدیلسه ده، ایندیه‌دک چاغداشلارینین سؤزله چکدیگی پوئتیک پُرتره‌تینه توپلو دئییل، پراکه‌ن‌ده باخیش اولموشدور. حال‌بوکی چاغداشلارینین ناتوانین آدینی یاد ائد‌ن و یا اونا عنوانلانان شعرلرینده‌کی فراقمئنتار معلوماتلار شاعره‌نین تاریخی شخصیتی، خالق آراسینداکی نفوذو و ادبی چئوره‌لرده‌کی ایستاتوسو باره‌ده تصور آیدین‌لیغی یارادا بیلیر

ادامه نوشته

آزربایجان شاعری عزالدین حسن‌اوغلونون حیاتی / سیف الدین آلتایلی

عزالدین حسن‌اوغلونون آزربایجان تورکجه‌سینده‌ شعر یازان ایلک شاعر اولدوغو معلومدور. اونونلا باغلی ایلکین معلوماتلار بختیشاه دولتشاه سمرقندی‌نین «تذکره الشعرا» آدلی اثرینده یئر توتموشدور. ایندیه کیمی اونون اوچ تورکجه شعری معلوم ایدی. قیپچاق شاعری سیف سارایی‌نین سعدی شیرازی‌نین گولستان آدلی اثرینی ترجومه ائتدیگینده ترجومه‌نین سونونا علاوه ائتدیگی «آپاردی کؤنلومو بیر خوش قمر اوز، جانفزا دیلبر» مصراعسی ایله باشلایان صوفیانه غزلی، بیری «مجموعه‌النظایر و جمیع‌النظایر»ده نشر اولونان «عجب بیلسم منی شیدا قیلان کیم» میصراعسی ایله باشلایان، دیگری ده باربارا فلمینگ طرفیندن مصرده چاپ اولونموش بیر مجموعه‌ده تصادف ائدیله‌رک نشر ائتدیریلن «نئجه‌سن گل ای یوزی آغوم بنوم» مصراعسییلا باشلایان و عشقی ترنم ائدن شعرلریدیر.

ادامه نوشته

فارس ادبیاتیندا آذربایجان اوسلوبو

مین ایلد‌ن آرتیق تاریخه و اؤزونه‌مخصوص زنگینلیینه مالیک کلاسیک فارس ادبیاتی‌نین خصوصی پوئتیک اوسلوبلاری واردیر کی، عصرلر بویو فارس‌دیللی شاعرلر اؤز ادبی یارادیجی‌لیغینی بو اوسلوبلار چرچیوه‌سینده یاراتمیشلار. بو اوسلوبلاردان خوراسانی، عراقلی، آذربایجانجا، هندلی و س. اوسلوبو قید ائده بیله‌ریک کی، بورادا فارس ادبیاتیندا آذربایجان اوسلوبو اوزه‌رینده دایاناجاغیق و معیاریمیز فارس، فارس یازارلارینین یازیلاری و آراشدیرمالاری اولاجاق. بیز عالیملری، شاعرلری یئرلشدیریریک. ادبیات باخیمیندان پوئتیک اوسلوبون اؤزونه‌مخصوص معناسی، مفهومو وار.

ادامه نوشته

مقتل الحسین - یوسف مداح / ۷-۸جی عصر شاعیری

امام حسین شیعه تاریخینده بیر قهرمان کیمی دایانمیش و کربلا اولایلاری تاریخ بویو مسلمانلار اونا ساری چکیلمه­‌لرینه سبب اولموشدور. بورادا یوسف مداحین اثرینی گتیره جه ییک، آنجاق بونو دئمک لازیمدیر کی مقتل حسین تاریخی بیر قایناق دئییلدیر، بلکه تاریخی بیر اولایی ادبی باخیمدان و دینی گؤروشدن آچیقلاماق ایسته­‌ییر و شیعه‌­لیگی تبلیغ ائدیر. بونونلا بئله تاریخه دوزگون باخماق لازیمدیر و بو کتاب بونلارین هامیسینی ساخلاماقدادیر. بو اثر، آذربایجان دیلی و ادبیاتی تاریخینده اؤنملی بیر موقعیته مالیکدیر. مداح ( 703 – 789) بو اثرینی 763 ایلینده یازمیش و ادبیاتیمیزا گؤزل بیر پای وئرمیشدیر. بو اثر دیل و محتوا جهتیندن بیزیم اوچون اهمیتلی دیر. مقتلدن بوگونه قدر نئچه الیازما الده واردیر، ولی ایراندا بوگونه کیمی چاپ اولمامیش و یاییلمامیشدیر. تاریخ ادبیات آذرباتجان کتابیندا ایلک معلوماتلار وئریلمیشدیر و مداحین باشقا اثرلری ده تانیتدیریلمیشدیر. بورادا بو کتابین اصلی الیازمالارا اساسلاناراق ایلک لفعه اولاراق وئریلیر. اومود ائدیرم، ادبیات تاریخیمیز و دیلیمیزین یولونون آچیقلانماسینما یاردیمچی اولسون.

ادامه نوشته

عبدالمجید فرشته‌اوغلو

«عزالدین ملک» تورک دونیاسی‌نین دوشونجه‌لی عالیمی اولاراق، ایکی اوغلو دا واردیر: عبداللطیف و عبدالمجید. عزالدین ملک‌ین اوغلانلاری ابن ملک و ابن فرشته آدلاریلا معروفدورلار. بو ایکی اوغول اؤز آدلارینی «فرشته‌اوغلو» یازاراق تانیتدیرمیشلار. عزالدین، قاضی و فقیه اولاراق ایکی دیلده: عربجه و تورکجه اثرلر یازمیش؛ آنجاق اوغلانلاری – ایستر عبداللطیف و ایسترسه ده عبدالمجید نئچه-نئچه اثرلرین یازاری و مترجمی کیمی چالیشمیشلار؛ اؤزللیکله حروفیه طریقتی یولوندا و ادبیاتیندا کتابلار یازیب – ترجومه ائتمیشلر. ایکی قارداشین اثرلری‌نین الیازمالاری بوللو-بوللودور. ترجمه دئدیکده فضل الله نعیمی تبریزی‌نین اثرلرینی تورکجه‌یه چئویرمیش و یا خلاصه ائده‌رک اؤز قلملریله یازمیشلار. ایکی قارداشدان عبدالمجید داها چوخ فعال اولموش و چوخلو اثرلر یازمیشدیر. بو مقاله، بورادا عبدالمجید فرشته‌اوغلونو تانیتدیرماغا چالیشیر.

ادامه نوشته

شيخ عزّالدين حسن اوغلو: شاعر و متفکر بزرگ آذربایجان

حسن اوغلو از جمله نخستين آفرينشگران ادبيات مدون به زبان تركي آذربایجاني است كه به عالم علم و ادب شناخته شده است. هنر شعري حسن اوغلو همانند بسياري از شاعران اوليه‌ي آذربايجان، بعدها معلوم گشته و تحقيقات روي آثارشان آغاز شده است.

ادامه نوشته

آرمانشهر نظامي گنجوي

نظامی گنجوی حکیم و اندیشمندی است که در آثار پنجگانه­‌اش طرحی از یک آرمانشهر را می­ریزد و قوانین اسلامی را اصول اولیه‌­ی چنین اوتوپیایی قرار می­دهد. او پایه‌­های چنین جامعه­‌ای را که عدل، آزادی و تساوی بین انسان‌هاست بر دوش تک تک افراد جامعه می­‌گذارد و بر عهده­‌ی هر یک مسئولیتی می‌­نهد. از فرمانروا گرفته تا ساده‌­ترین افراد جامعه در ساختن چنین شهر آرمانی یا مدینه‌­ی فاضله (اتوپیا) نقش دارند و عدم پای بندی هر یک از افراد، این جامعه را با اخلال روبرو می­سازد.

بررسی چنین جامعه‌­ای که مورد نظر حکیم نظامی گنچوی است موضوع این مقاله است که از خلال آثار این شاعر بزرگ و بطریق اولی بروش کتابخانه‌­ای مد نظر قرار گرفته است و نتایج حاصله نشان می­‌دهد که نظامی بعنوان اندیشمندی مسلمان و حکیمی دوراندیش به طرح جامعه­ای عاری از ظلم و ستم و بر اساس برابری انسانها می­‌نشیند و از شعر بعنوان وسیله­‌ای برای هدایت جامعه بهره می­‌گیرد. او هرچند از اندیشه­‌های بزرگان ملل مختلف همچون روم و چین و هند و غیره بهره می­‌گیرد اما اساس افکار او نشأت گرفته از اندیشه­‌های اندیشمندان اسلامی مانند فارابی، خاص حاجب و . . . همچنین قوانین و احکام دین اسلام است.

ادامه نوشته

دوکتور رضا براهنی‌نی خاطیرلارکن / رضا کسگین

تانینمیش آذربایجانلی تورک ادبیاتشوناسی، شاعر و یازیچی‌سی دوکتور رضا براهنی، فروردین آیی‌نین بئشینده جومعه گونو سحر ساعاتلاریندا کانادانین تورونتو شهرینده ۸۶ یاشیندا وفات ائتدی(۱۴۰۱). دوکتور براهنی ۱۳۷۰جی ایللرین اورتالاریندا کانادایا کؤچوب و ۳۰ ایلدن آرتیق بو اؤلکه ده یاشادی.

قایناق: https://azerbaijanpost.org/home/NewsPage/4067

ادامه نوشته

خواجه احمد دهانی، ۷جی عصر آذربایجان شاعیری

خواجه احمد دهانی ایران تورک‌لری‌نین ان گؤرکملی سیمالاریندان بیری دیر. شاعیر ایلک دفعه سلجوقلو سلطانلاری چاغیندا خراساندان کؤچوب و آنادولویا گئتمیش و سونرا دا سلجوقلو سلطانیندان اجازه آلاراق اؤز آناوطنینه قاییتمیشدیر. دهانی آذربایجان تورک ادبیاتی‌نین شاعیرلریندن تانینیر. بیلیندیگی کیمی، خراسان تورکجه‌سی آذربایجان تورکجه‌سی‌نین بیر دالی تانینیر و تمام خراسان شاعرلری‌نین دیلی آذربایجان دیلی و ادبیاتیندان ساییلیر. خواجه احمد دهانی اسفراینلی حسن اوغلودان سونرا خراسانین ان تانینمیش تورکجه سؤیله‌ین شاعری تانینیر. دهانی غزل شاعری دیر، آنجاق بؤیوک بیر اثری ده سلجولقو سلطانلاری‌نین شاهنامه‌سی‌دیر.

ادامه نوشته

شیخ نصیرالدین ابوالحقایق محمود ابن احمد الخویی (اخی ائورن)

اؤزت:

شیخ نصیرالدین محمود الخوی هیجری ۶-۷-جی عصرلرده طب، سیاست، دین و طریقت کیمی موختلیف ساحه‌لرده و خصوصیله ده قارداش‌لیق (اخوت) طریقتینده موختلیف اثرلری ایله مشهور اولان عالیملردن‌دیر. دؤورون موختلیف صینیفلری و ایشچی‌لرینی تشکیلاتلاندیریر، بیر طرف‌دن ظالیملره قارشی دورموش، دیگر طرفدن ده دؤورون سلطانلارینا اؤلکه‌نی نئجه ایداره ائتمه‌یی، خالقین حاقینا حؤرمت ائتمه‌یی توصیه ائدیردی. او، اینسان جمعیتلری، جمعیتین احتیاجلاری، اینسانلارین مادی و معنوی اینکیشافی حاقیندا حل ائدیجی فیکیرلر ایره‌‌لی سورموش، مترقی فلسفی ایدئیالاری تبلیغ ائتمیشدیر. او، عؤمرونو اؤر خالقینا، دوغما یوردونا حصر ائتمیش، عینی زامان‌دا قالیجی اثرلر یاراداراق گله‌جک نسیللره یول آچمیش عالیم‌دیر. او بو یولدا جانینی فدا ائدیب، ساوادلی اینسانلارا اؤرنک اولوب. اخی ائورن آذربایجان ۵۴۹جو ایلده «ایرانین تورکوستانی آدلانان» خوی شهرینده آنادان اولوب. اخی‌لر دا هیجری ۳-جو عصرده آذربایجان‌دا قورولموش و خصوصیله ۵-جی عصرده اخی فرج زنجانی ایله بیرلیک‌ده چوخلو شؤهرت قازانمیش، آنجاق اخی ائورن تشکیلاتلانما طرزینی دییشه‌رک اونو دؤیوشکن تشکیلاتلار سیرالاریندا یئر وئرمیشدیر. بو مقاله‌ده اونون یارادیجی‌لیغی و حیاتی ایله باغلی بیلیکلر آراشدیریلیر و مومکون قدر فیکیرلرینین بعضی گوشه‌لری گؤسته‌ریلیر.

آچار سؤزلر: ۶-جی عصرده آذربایجان ادبیاتی، اخیان و یا قارداشلار، فتوت و جومردلیک، اخی ائورن.

ادامه نوشته

شیخ حسام الدین اینانج

قیسالمیش:

آذربایجان آشیق ادبیاتی، تاریخین درینلیک‌لریندن گلیر. هله بوگونه قدر اسکی آشیقلاریمیز تانینمامیش قالمیش و هله ده تاریخی قایناقلاری لازیمی قدر آراشدیرمامیشیق. یازار چالیشیر فارس قایناقلاریندان آشیق ادبیاتینا و اسکی آشیقلاریمیزا بیر یول آچسین. بیز کئچن مقاله‌میزده آی تگین آدلی سلطان محمود غزنوی‌نین ساراییندا اولان اوزان حاققیندا معلومات وئردیک و بو دؤنه سلجوقلار ساراییندا اولان اوزان – شیخ حسام الدین اینانج حاققیندا سندلری آراشدیرماغی بوینوموزا آلمیشیق. آشیق ادبیاتی‌نین تاریخینه و بیر سیرا اؤنملی قونولارینا دا اؤته‌ری بیر باخیشیمیز اولاجاقدیر. بو مقاله‌ده تاریخی کتابلاری نظردن کئچیرده‌رک «ملک‌نامه» آدلی تاریخی کتابی آختارماغی هدف توتوب و اونون راویسی اولان اینانج‌دان یازاجاغیق.

تکرارلانان سؤزجوکلر: اوزان، قوپوز، آی تکین، شیخ اینانج

قایناق: Dədə Qorqud, Bakı, 2020, No.4

ادامه نوشته

شان قیزی دستانی

شان قیزی دستانی

بو داستان ۶۰۰ صحیفه لیک بیر اثردیر کی ۲۴۱ قمری ایلینده - ۱۲۰۰ ایل اؤنجه تورک دیلینده یازیلمیشدیر. بو اثر بولغارلار طرفیندن آذربایجاندا یاشادیقلاری زامان یازیلمیش و بولغار ادیب‌لری بو دستانی آذربایجان ادبیاتیندان دا ساییرلار.

بورادا تورکیه ادیبلری‌نین نظرلرینی نئچه مقاله‌ذه تقدیم ائدیب، سونرا آذربایجان ادبیاتیندا نئجه تاثیر قویموش و نه‌اوچون آذربایجان ادبیاتیندان ساییلدیغی حاقدا معلومات وئره‌جگم.

شان قیزی دستانی حاققیندا بیر دیرلندیرمه

بتول آیدوغدو

اؤزت:

خزر دنیزی نین قوزئییندن آوروپایا دوغرو کؤچن بولغارلار م. اؤ ۶جی یوزایلده بؤیوک بولغار خانلیغینی قورموش و بؤلگه‌یه یئرلشمیشدیر. بو دولت داها سونرا ایتیل بولغارلاری و وولقا بولغارلاری اولاراق ایکی‌یه آیریلمیش و ایتیل بولغارلاری اسلامیتی قبول ائتمیشدیر. شان قیزی دستانی، ایتیل بولغارلاری آراسیندا سؤزلو اولاراق آختاریلمیش و اسلامیتین بو توپلوم طرفیندن قبول ائدیلمه‌سیندن «سونرا میکایل باشتو» طرفیندان یازی­یا کئچیریلمیشدیر. کاشغرلی محمود «دیوان اللغات تورک» آدلی اثرینده بو دستانین ایکی پارچاسینا یئر وئرمیشدیر.

ادامه نوشته

چلبی اوغلو

چلبی ­اوغلو یا به عبارت دیگر اولو عارف چلبی، یکی از شاعران برجسته­‌ی طریقت مولویه است که با آفرینش ادبی­اش خون تازه­ای در رگ­های طریقت مولویه به جریان انداخته است. اولو عارف چلبی­ یا "چلبی­ اوغلو" نوه‌ی مولانا مولوی و فرزندش سلطان ولد است و در فضایی که مولوی، حسام‌­الدین چلبی­ و سلطان ولد در سده­ی هفتم هجری بوجود آورده بودند رشد کرد و پرورش یافت. سپس ارشاد مریدان مولویه را عهده‌­دار شد و چندی نیز در سلطانیه (زنگان) به فعالیت و تعلیم پیروان مولویه پرداخت و یا یه عبارت صحیح، به تبلیغ مولویه مشغول شد. این شاعر و عارف بزرگ که نقش او را باید بیشتر در توسعه و تثبیت طریقت مولویه دانست، شاعریست که روش و راه پدر و پدر بزرگش را دنبال نمود و آثاری بدو زبان فارسی و تورکی آفرید.

ادامه نوشته

عرش نامه فضل الله نعیمی تبریزی

حروفیه 8جی یوزایلده صوفیانه بیر طریقت اولاراق، ایرانین بوتون بؤلگه لرینده - خراساندان باشلاییب بوتون آذربایجان، آنادولو و اورتا دورغودا یاییلیر. حروفیه ادبیاتیندا ایکی دیلده: تورکجه و فارسیجا اثرلر یازیلیر. حروفیه هله ایراندا لازیمی قدر آراشدیریلمامیش و تانینمامیش قالمیشدیر. هله حروفیه شاعیرلری و یازیچیلاری تانینماییب، اثرلری یئرده قالیب، و هله حروفیه دوشونجه ­سی، دونیا گؤروشو، فلسفی باخیشی اوزه­رینده کئچه­ری حالدا تانیشلیغیمیز اولموشدور. وطنیمیزین مختلف کتابخانالاریندا حروفیه ادبیاتی حاققیندا آز – چوخ الیازمالار توز آلتیندا قالب و بو کتابلار اونودولموش دورومدادیرلار. ایراندا نئچه – نئچه کتابلاردا حروفیه آیاقلانماسی، تاریخی اولایلاری و حتا دوشونجه‌­سی حاققیندا یازیلمیشدیر؛ آما تاسوفله بونلار تکجه ایکی شخصیتین – فضل الله نعیمی و عمادالدین نسیمی­‌نین تکجه شعرلر دیوانی اساسیندا یازیلمیش و بونا گؤره ده چوخ سطحی، معلوماتسیز و ناقص سؤزلرله یازیلمیشدیر. آنجاق حروفیه ادبیاتی­‌نین ماتریاللاری الده اولورسا، دوشونجه‌­لری داها یاخشی تانینار، آراشدیریجیلار اونلارا الی-دولو یاناشا بیلرلر. بو مقاله فضل­‌الله نعیمی­‌نین عرش­نامه کتابینی تانیتدیریر، سونرا همان زماندا عرش نامه بیر تورک شاعیری اولان عامل­‌اوغلو، تورکجه‌­یه چئویریر و چوخ آلقیشلانیر. دئمک اولار کی عامل­اوغلو حروفیه ادبیاتی­نی آنادولویا آپاران شاعیرلرین باشیندا دایانیر. الینیزده کی مقاله، بو ایکی اثرین تانیتیمی­نی اله گؤتوره رک، الیازما نسخه­‌لری اساسیندا آراشدیرماغی اؤزونه هدف گؤتورموشدور.

ادامه نوشته

شیخ احمد گلشهری

چکیده:

سده هفتم هجری عصر اوج شکوفایی ادبیات ترکی در آذربایجان است. در این سده، زبان ادبی ترکی عیاربندی شده و زبان ادبی استاندارد می‌شود. در اوج این ادبیات با حضور شاعران بیشماری روبرو هستیم. شاعرانی چون خواجه احمد فقیه، الیاس بابا، حسن اوغلو، خواجه علی خوارزمی، خواجه دهانی، بیرک قوشچو اوغلو، شیاط حمزه، گلشهری، عاشیق پاشا، یونس امره و دهها شاعر بزرگی که هر یک با خلق آثار جاودانه شان در پربار کردن و گسترش همه جانبه ی ادبیات ترکی تلاش کرده‌اند. در این میان گلشهری شاعر بزرگی که اکثر شهرهای ایران و خاورمیانه را گشته و با ادبیات منطقه از جمله تورکی، فارسی و عربی آشناست و تحصیلات عالی داشته است خودنمایی می‌کند. او در تمجید از زبان تورکی هرگز پا پس نکشید و با ترجمه آثاری از زبانهای فارسی و عربی نیز نشان داد که این زبان توانمند و بالنده است. از این دیدگاه گلشهری از رهبران ادبیات ترکی شمرده می‌شود. این مقاله شناخت زندگی و بررسی آثار گلشهری را از طریق کتابخانه‌ای بر عهده می‌گیرد.

ادامه نوشته

"دوققوز بیتیک" کتابینا باخیش

دوققوز بیتیک، پروفسور فریدون آغاسی اوغلو

آناوطنیمیز آذربایجان، تورک­ یوردو اولاراق مین ایللری آرخادا قویوب و بوگون بورادا یاشایان تورک ملتی، اؤز مدنیتی، تاریخی و دیلینی منیمسه­ مک­له اؤز کیملیگینه صاحب دورور. کئچن اون­ایللره قدر، بئله تصوّر یارانمیش و تبلیغ اولونوردو کی آذربایجان اسلامدان سونرا، سلجوق و اوغوز ائللری بورایا گله­ رک آذربایجان بو زماندا -یعنی 1000 ایل بوندان اؤنجه- تورکله ­شیب؛ اصلینده یئرلی یوخ، بلکه اورتاآسیادان گلمه خالقلار ایچینده تانینمالی­دیر؟!. نهایت بئله تصور اولونوردو: تورک­دیلی آذربایجانا گلدیکده، اؤز گؤزللیگی و اؤزللیگی ­اوچون باشقا دیللری اؤزونده حل ائتمیش و بوگونه قدر خالقین کیملیگینی ساخلامیشدیر. البته بیر سیرا ادبی و تاریخی قایناقلار اوزه چیخاراق، بو سؤزون تحریف اولونماسینی اورتایا قویوردو؛ آما او قدر گوجلو دئییل­ایدی. کئچن اون­ ایللرده، بیلیم دُنیاسی گلیشیب، یئنی بیلیملر اورتایا گلدی. بیر سیرا قایناقلار دا اوزه چیخدی. عالملرین بو ساحه­ ده چالیشمالاری، بو قایناقلارا و بیلیملره آرخالاناراق مختلف تئورولارین اورتایا قویدوغو عیان اولدو. بو آرادا آذربایجان عالملری­نین آراشدیرمالاری اؤزل بیر یئر قازانیر. او جُمله ­دن پروفسور فریدون آغاسی­ اوغلو (جلیل اوو) (1945 دوغوملو، باکی دولت بیلیمگه ­سی­نین علمی اؤیه ­سی) "اورمو تئوروسو"نو بیان ائدیب ثبوتا چاتدیرماقلا ان بؤیوک حرکتی یاراتدی.

ادامه نوشته

آذربایجان ادبیاتی‌نین تاریخی درین‌لیگی محمدرضا کریمی[1]

خلاصه:

آذربایجاندا کلاسیک تورک ادبیاتی‌نین عمادالدین نسیمی‌دن باشلادیغی همیشه تصویر ائدیلیر. بو سطیرلرین یازاری­نین فیکریجه، بو ایفاده سون درجه یانلیش‌دیر، چونکی نسیمی‌دن عصرلر اول آذربایجاندا اونلارجا، یوزلرله شاعر و یوزلرله قیمتلی تورک اثری یازیلمیش، اؤتن عصرین سیاسی سبب‌لری اوزوندن بیله‌رک‌دن و بیلمه‌دن اونودولموشدور. بو گون دونیادا ویرتوال مکانین گئنیشلنمه‌سی و بوتون دونیانین اونسیتی ایله بیر چوخ گیزلی حقیقت‌لر اوزه چیخیر و آذربایجانین زنگین ادبیاتی بو بؤیوک تاریخی نایلیتدن چوخلو بهره ­له­ نیب. بو گون مین­ایل‌لیک‌لرین تاریخینی داشییان یوزلرله اثر اونودولما کولوندان چیخیب دونیانین گؤزو اؤنونده سئچیلیر و اونو پیسله‌ینلرین اینکار احتیمالینی الیندن آلیر. بو یازیدا بیز آذربایجان ادبیاتینا هیجری 8-جی عصرده عمادالدین نسیمی دؤوروندن باشلایاجاغیق و عادی تجروبه‌نین و کلاسیک شیوه نین عکسینه اولا‌راق، چاغداش دؤوره دوغرو ایره‌لیله­ مک عوضینه، تاریخه و تاریخین درین‌لیگینه واراجاغیق بلکه آذربایجاندا تورک شاعر، یازیچی و تورک دیلینده یازیلمیش اثرلری اوزه چیخاراق. بو مقاله­ کیتاب‌خانا مئتودونو نظردن کئچیریر و مسئله­ نی اوریژینال سندلرله آراشدیریر. اونو دا علاوه ائتمک لازیم‌دیر کی، مؤوضو چوخ گئنیشدیر و بورادا یالنیز یارادیجی شاعیرلر و یازیچیلارین آدلاری و بعضی اثرلری قئید ائتمکله کیفایتله­ نیریک.

آچار سؤزلر: آذربایجان – تورک ادبیاتی، عمادالدین نسیمی، گنجه لی نظامی، شان قیزی داستانی، کتاب دده قورقود.

ادامه نوشته

آذربایجان کلاسیک ادبیاتی - 2

سلطان عزالدین کیکاووس

سلجوقلو سلطانلاریندان اولان سلطان عزالدین کیکاووس ابن کیخسرو 589 - 598 ایللری آراسیندا 10 ایل تامام آنادولودا آنادولودا سلطنت تختینده اوتورموشدور. سلجوقلولار بیر فدرالیسم سیستمی ایله حکومت ائدیردیلر. روم سلجوقلاری 1077 میلادی­دان 1307 میلادیه قدر حکومت سورموشلر و مرکزه باغلی اولموشلار، آنجاق خوارزمشاهلار و ائلخانلیلارا یئنیلمه­ییب اؤز حکومتلرینه داوام ائتمیشلر.

ادامه نوشته

آذربایجان کلاسیک ادبیاتیندان - آی تکین

آی تکین
مین ایللیک آذربایجان تورک ادبیاتیندا مینلرجه شاعیریمیز وار، بو ادبیاتین سسی تاریخین درین­لیک­لریندن گلیر. زنگین ادبیاتیمیزدا درین دوشونجه­ لر، فلسفی باخیشلار و اینجه شاعیرانه دویغولار واردیر. یئنه بیلیثرسینیز غزنه­ لی­لر ساراییندا یوزلرجه شاعیر توپلانیب، شئعر اوخویوب و ساطانین نظرینی جلب ائده ­رک جایزه ­لر و صله­ لر آلیرمیشلار. بونلارین آراسیندا چوخلو تورک سؤیله­ ین شاعیرلر ده اولموشدور او جمله ­دن آی تکین، کاتبی، ایلاقی و باشلاریندان اثرلر الیمیزه گلیب چاتیبدیر. بوگون بو شاعیرلرین 17سینی تانییریق. آنجاق بونلارین باشیندا آی تکین دایانیر. آی تکین هم بیر شاهزادادیر هم بیر شاعیر. سلطان محمودون لاچ یاخین آدامی-ایدی. همین آی تکین دیر کی فردوسی – فارس شاعیرینی سارایا آپاریب سلطانا تانیتدیریر. سلطان محمود اؤزو شعر اهلی و شاعیر تانییان بیر سلطان-ایدی. فردوسی­نی بتر بگه­ نیر؛ آما سونرا شاهنامه ­نی اوخودوقدا تورکلره تحقیر ایله باخدیغینی گؤروب سارایدان قوور. آنا آی تکین فردوسی دن حیمایه ائدیر و بو حیمایه عمرونون سونونا قدر داوام ائدیر.

ادامه نوشته

توبه نامه احمد کسروی

توبه نامه احمد کسروی

این مقاله به همین عنوان «اللغة التركیة فی إیران» به قلم احمد کسروی و در مجله «العرفان» سوریه، جلد ۸، شماره ۲، نوامبر ۱۹۲۲ و به زبان عربی چاپ گردیده است. این مقاله بعدها توسط پروفسور اوان زگال، كسروی شناس و ریاضیدان معاصر آمریكایی به انگلیسی ترجمه شده است. ترجمه فارسی مقاله نیز از پروفسور محمدعلی شهابی شجاعی است.

ادامه نوشته

بابک – آذربایجانین ملی تورک قهرمانی

م. کریمی

اؤزت:

آذربایجان تاریخینی باشقالاری­نین یازیلاریندان اوخویوروق. بللی­دیر اونلار اؤز باخیشلاری و گاهدان ایستک­لری اساسیندا بیزیم تاریخی یازمیش، گاهدان دَییشیب و حتا تحریف ده ائتمیشلر. زمان سوره­ سییله بوگون علمی امکانلارین چوخالماسی و گیزلی قالمیش سندلرین آشکار اولونماسی، یئنی آراشدیرمالار، سندلر و فیکیرلرله تاریخیمیزه باخماق ضرورتی حیس اولونور. دوغروسو بودور کی بو ساحه­ ده درین بوشلوق واردیر، عئینی حالدا قونشو اؤلکه­ لرده یارانان نظریه ­لردن ده خبرسیز قالمیشیق. آذربایجان تاریخینده گوونمه ­لی زیروه ­لر واردیر، خبرسیز قالماغیمیزدان آسیلی اولاراق اونلاری بیزدن آلیب باشقا بیر بویا ایله بیزه تانیتدیرمیشلار. بوگون بیر چوخلو قونولاری باشدان اؤیرنمه ­لی و یئنی باخیشلا باخمالی­ییق. بابکین سیماسی دا تحریفلرله اوز-اوزه گلن و دَییشدیریلن سیمالارداندیر. بو مقاله چالیشیر بابکین سیماسینی اعتبارلی قایناقلارا دایاناراق آچیقلاسین. بو یولدا باشقا عالیملرین ده آختاریشلارینا موراجیعت اولونوب و الده ائدیلن سونوجلار سئویندیریجی­دیر.

آچار سؤزجوکلر: تاریخ، بابک، آذربایجان، تاریخ علمی، تاریخ نظریه ­لری.

ادامه نوشته

بهزاد بهزادی - آزربایجان عالیمی

هانسي بير عالم، يازيچي، بيلگين خدمت هدفيله، عشق اساسيندا، بير پاي اوممادان عمرونو ياراديجيليغا صرف ائتميش، هميشه­ ليك خلقين اوره ­يينده ياشاميش و اؤلمز اولموشدور. ائلينه، ديلينه، يوردونا خدمت ائتمك آرزيسيندا اولان انسان، اونون وارليغيندا بوشلوغو آختاريب دولدورماق هوسينده اولار؛ اؤز باشي ­نين اوجاليغيني خلقي­نين باشي اوجاليغيندا آختارار. ائل اوجالديقجا، او دا اوجالار؛ ائل وار اولدوقجا، او دا وار اولار!

ادامه نوشته

ميرزا حسين كريمي مراغه ای

ميرزا حسين كريمي 1310جي ايلده ماراغانين مؤمين و ديندار بير عائله ­سينده آنادان اولدو. ماراغا قديم زامانلاردان يوزلرله بؤيوك سؤز و دوشونجه عالم­لرين آنا يوردو اولموش؛ اوحدي، عبدالقادر، اشرف، درويش، دخيل، شكوهي، ذاكر كيمي عالم‌لري اؤز قوينوندا بؤيوتموش و بوگون‌ده بويورد بئله انسانلاردان و ياراديجي عالم‌لردن بوش دئييلدير. ميرزا حسين­ين آتاسي مرحوم ذاكر مراغه‌اي باققالليق و شام دوزه‌لتمه ايشينده چاليشاراق، يازيب ياراديردي ده. اونون اوغلو، ميرزا حسين، اونون بير سيرا اثرلريني اؤز دفترلرينه سپه‌رك، اونلارين يايماسينا كؤمك ائتميش، آنجاق مستقل بير صورتده ياييلماسي داها لازم­دير.

ادامه نوشته

آذربایجان دایانیش شعری (شعر مقاومت آذربایجان)

هر میلتین ادبیاتی، اونون تاریخ و یاشاییشی‌نین گوزگوسودور. معاصر آذربایجان ادبیاتی دا، اؤلکه‌میزین آیدین - دورو آیناسی‌دیر. شاه رژیمی‌نین سیخینتی و بوغونتوسو، 60 ایل تامام خالقیمیزا قان اؤتدوروب و تاریخیمیزین قارا لکه‌سینی یاراتمیشدیر. بو ایللرده دیلیمیز یاساق، ائللریمیز دوستاق و یاشاییش آغیر اولموشدور. تاریخی یازانلار استبداد حاکمیتینه باغلی اولدوقلاری اوچون یالان یازسالاردا، شعریمیز یالان دگیل و ادبیاتیمیز بو دورومو دوزگون گؤسترمیشدیر.

ادامه نوشته

شعر مقاومت آذربایجان

آذربایجان دایانیش شعری

انتشارات پینار، کرج، 1389، 262ص

اؤن سؤز

هر میلتین ادبیاتی، اونون تاریخ و یاشاییشی‌نین گوزگوسودور. معاصر آذربایجان ادبیاتی دا، اؤلکه‌میزین آیدین - دورو آیناسی‌دیر. شاه رژیمی‌نین سیخینتی و بوغونتوسو، 60 ایل تامام خالقیمیزا قان اؤتدوروب و تاریخیمیزین قارا لکه‌سینی یاراتمیشدیر. بو ایللرده دیلیمیز یاساق، ائللریمیز دوستاق و یاشاییش آغیر اولموشدور. تاریخی یازانلار استبداد حاکمیتینه باغلی اولدوقلاری اوچون یالان یازسالاردا، شعریمیز یالان دگیل و ادبیاتیمیز بو دورومو دوزگون گؤسترمیشدیر.

ادامه نوشته

ائلیمیزین نیسگیل قالاغی

پروفسور محمدتقي زهتابي

م. کریمی

پروفسور محمد تقي زهتابي آذربايجان چاغداش ادبياتي­نين سؤنمز اولدوزو، پارلايان سيماسي­دير. ائليميزين باشيني دنيا خالقلاري آراسيندا اوجالدان، تاريخيميزين قارانليق بوجاقلارينا ايشيق ساچان، چاغداش شعريميزين زيروه ­سينده دايانان بؤيوك شاعر، تاريخچي و ائل اوغلودور. خالقيميز بئله بير اوستاد، غيرتلي و عالم اوغلونا دونيا بويو و تاريخ بويو گووه ­نه­ جكدير.

محمدتقي ۱۳۰۲ اينجي گونش ايلي آذر آيي ­نين ۲ سينده شبسترده دنيايا گلدي

ادامه نوشته

حبيب ساهر/ ائلیمیزین اورک سیزیسی ، م. کریمی

«چاغداش ادبياتيميز» كتابيندان سئچيلن آغیر بیر حصّه، بؤيوك شاعريميز، مقاومت شعريميزين سارسليماز تمثيلچي­سي حبيب ساهره باغلانميشدير. شُبهه‌سيز حبيب ساهر بيزيم چاغداش شعريميزه ان ائتكي‌لي ايز قويان؛ چاغداش شعري، كلاسيك و باغلي فكرلي شعردن آييران شاعردير. آنجاق نه يازيق‌كي خالقيميزین طالعي‌كيمي، اونون شرفلي آدي هميشه دالدادا قاليب و اؤز ده­يري بيله­سينه وئريلمه­ييبدير. عؤمور بويو ادبياتيميزا اوره‌يي يانان، اوندا يئني جيغيرلار چكمه­يه جان آتان، خالقينا بير ده­يرلي اثر تقديم ائتمه­يه چاليشان، خلقيميزده يئني روح يارادان، ايگيرمينجي يوزايلين رئاليست شاعري حبيب ساهر اوچون هله ده ده­يري قدر مقاله يازيلماييب، اثرلري آراشديريلماييب و نهايتده تانينماييبدير. بيزيم آناديليميزده مكتب- مدرسه اولماديغي اوچون، شاعرلريميز و اونلارين درين فكر دونيالاري دا تانينماميش و بوبشريتين دوشونجه خزانه­لري بشريتدن آلینميشدير. بوگون گؤرکملي و پارلاق شخصيت‌­لريميزي گنج نسيل­لره تانيتديرماق، اونلارين اؤلمز اثرلريني يئني نسيل‌لره چاتديرماق ان بؤيوك وظيفه­ميزدير. . .

ادامه نوشته