1 – آذربایجان ادبیاتی دموكراتيك دؤورونده

رضا شاهين قولدولوغو سونا چاتاراق، ايراندا بير آزادليق نفسي گزير. آذربايجان هميشه‌كي كيمي اؤز اؤنجولويونو گؤسته‌رير و بوتون ايراني دموكراتيك بير سيستمه چكمك اوچون، ملي آزادليق يولونو هامبارلايير و بير ايلليك آذربايجان ملي حكومتيني قورور و بونونلا دا دموكرات ادبيات يارانير. يوزلرجه گنج شاعرلر- يازيچيلار، قادينلار و اركك‌لر ال- اله وئريب ديكتاتورلوغو ائشيگه سورمكله خلقيميزين ديليني و ادبياتيني گلیشدیریرلر. بير ايلده يارانان عمراني، صنعتي و ادبي ايشلر، پهلوي سلسه‌سي‌نين 50 ايلينده اولماميشدير. آنجاق امپرياليست‌لر ده اؤزلريني خطرده گؤروب، دموكرات حركاتيني بوغورلار. حركت بوغولورسادا، آنجاق فكر- دوشونجه و اونون حاصيلي اولان ادبيات هله‌ده‌ ديري­دير . . .

ادامه نوشته

مفتون اميني از سیماهای برجسته و ارزشمند ادبیات آذربایجان است که شعر را ابتدا به فارسی آغاز کرد و چون به شهرت و آوازه ای درخور رسید، آنگاه به زبان مادری خود توجه نمود و آثاری ماندگار و جاودانه و در عین حال بسیار زیبا آفرید. بر اساس اشعار خلق کرده اش می توان بحق، او را از برجسته ترین شاعران ایران و آذربایجان به شمار آورد.

ادامه نوشته

مفتون امینی دونیاسینی دَییشدی

یدالله مفتون اميني آذربايجان­نين دَيرلي و گؤركملي سيمالاريندان ديركي ايلك اؤنجه فارس شعرينده آد قازانيب، آنجاق آناديلينده ده گؤزه‌ل و قالارقي اثرلر ياراديبدير. ياراتديغي شعرلر اساسيندا، بوگون حقلي اولاراق آذربايجان ادبياتي­نين گؤركملي سيمالاريندان ساييلير. مفتون، بير مبارز و ساغلام انسان­دير. او، فارس شعري­نين زيروه ­سينده دايانيب و فارس شعري­نين بؤيوك شاعرلريله قوشا ياشايير. مفتونون شعر موضوعلاري چوخ درين و اساسلي سئچيله ­رك، يازديغي اثرلرده دوشونجه و شاعرانه دويغو ياتيبدير، حتّا تورك ديلينده اؤزو اوچون بير شيوه ياراديبدير و يئني موضوعلاري بيزيم شعريميزه آرتيريبدير. آنجاق خالق ايچينده شعرلري تانينماييب و قارشيلانماييبدير، بونون اصل دليلي بودور كي بيزيم شعريميز، ديليميزين روحوندان آسيلي اولاراق اؤزونه مخصوص سازي و سؤزو واردير و اؤز­لليك­لري ديليميزدن اورتايا چيخير و بيرده خالقيميزين قديمدن بوگونه قدر كئچميشي و بوگونكو دورومونا باغلي­دير. هر حالدا مفتونون شعر دنياسي، درين، گئنيش و شاعرانه­ دير و شاعر هئچ زامان اؤز آنا ديليني ايتيرمه­ ميش، بلكه د­يرلي اثرلرده ياراتميشدير.

ادامه نوشته

شان قیزی دستانی / یوسوف گدیکلی

ایدیل – اورال بؤلگه ­سی تاریخین ایلک چاغلاریندان‌ اعتیبارن تورکلرین آنایورتلاریندان‌ بیری اولموشدور. بورادا هون، اوگور، سابار، بارسیل، خزر، کومان – قیپچاق، تاتار تورکلری اوزون یوزایل‌لر یاشامیشلار، دولتلر قورموشدولار. کوبراتین کوردوغو بؤیوک بولغاریستانین ۶۴۱ده داغیلماسی اوزه­ رینه بولغارلارین بیر بؤلوغو ایدیل – اورال بؤلگه­ سینه کؤچموش، بورادا خزرلره باغلی بیر دولت قورموشدولار. بو دولتین تاریخچه بیلینن ایلک حکمداری آلموس بن جعفر، عباسی دولتینه ائلچی گؤنده ره ­رک مسلمان دین آدامی، پارا و مانوی دستک ایسته ­میشدیر. بو ایسته­ یه یانیت وئرن عباسی خلیفه ­سی مقتدر، کاتیبی ابن فضلان اولان بیر ائلچی‌لیک قورولو اولوشدورموشدور. بولغار یالتاواری‌نین (یالتاوار بولغار حکمداری‌نین عنوانی‌دیر) ائلچی‌سی باشتو دا، بو قوروللا گئریه دؤنموشدور. ائلچی‌لیک کورولو ۱۲ ماییس ۹۲۲ده دولتین باشکندی اولان بولغار شهرینه اولاشمیشدیر. بولغار حکمداری ائلچی‌لیک قورولو حضوروندا مسلمان اولموش، جعفر آدینی آلمیشدیر. بئله جه ایدیل بولغارستانی اسلام‌لیغی رسمن قبول ائدن ایلک تورک دولتی اولموشدور.

ادامه نوشته

دؤكتورحسين محمدزاده صديق

ادیبان آذربایجان نیز چون وطنمان و زبان مادریمان همواره مظلوم واقع شده اند. نگاهی هرچند کوتاه به تاریخ معاصر آذربایجان نشانگر این امر است که زبان مادری ما با وجود خدمات هزاران ساله اش به دنیای بشریت و دارا بودن صفحات زرینی از ادب و هنر، امروز از طرف عده ای ضد بشر و شوونیست به انواع تهمتها و توهینها معروض مانده و جلوی روند بالنده و شکوفایی بی نظیر زبان و ادب ترکی را در میهن عزیزمان گرفته می شود. ادیبانی که امروز نسبت به زبان و ادب بومی خویش عشق می ورزند از این جور و ستمها محفوظ نیستند.

دکتر صدیق از جمله نویسندگان خستگی ناپذیر، شاعری متعهد و مترجمی با قلمی برنده است که سالها در برابر ستم شاهنشاهی و شاه غدار پهلوی ایستاد. با وجود زندان و تبعید و انواع دیگری از آزارهای ضد انسانی رژیم ستمشاهی لحظه ای از حقوق حقه ی ملتش غافل نشد. . .

ادامه نوشته

نوم بیتیک - اثری از دوره ی امپراتوری خزران در آذربایجان - م. کریمی

تاریخ آذربایجان و ادبیات تورکی آذربایجان به همراه حضور ترکان در این سرزمین به علل مختلف هنوز هم چون رازی سر به مُهر باقی مانده است و روند رو به رشد علم، به سوی رمزگشائی این تاریخ در جریان است؛ و همّتی می­خواهد تا تاریخ سرزمین خود را خودمان بنویسیم. در این میان امپراتوری خزران به عنوان بخشی از تاریخ آذربایجان پیش روی ماست. در عین حال، ادبیات کهن آذربایجان از دل تاریخ برآمده و در زمان مدنیت ها و حکومت های ترک پا گرفته است. ادبیاتی که در دوره ی امپراتوری خزران بوجود آمده بخشی از ادبیات سرزمین و وطن ماست. این ادبیات به دلایل گوناگونی مورد غفلت، فراموشی قرار گرفته و در سال های اخیر برخی از متون آن بدست آمده است و راه را برای پژوهش های علمی – ادبی گشوده است. این امپراتوری بنا بر تاکید دانشمندان نقشی بسزا در تاریخ داشته   است. هرچند که آنان دین یهودیت داشتند، با این حال با توجه به مسامحه­ای که خاقانهای خزران در ارتباط با ادیان داشته­ اند مردمان آنان نیز سده­های متمادی دوش به دوش مسلمانان آذربایجان، در امنیت و آسایش زیسته­ اند و تا سده­ ی پیش وجود محله­ هایی با نامهایی چون “جهودلار محله­ سی” و “خاخاملار محله­ سی” نشان از حضور آنان در شهرهای مختلف آذربایجان است. می­دانیم که این امپراتوری با موضعگیری­ های مختلف مورخان و تحلیل­گران تاریخی مواجه بوده است، همچنین با شناخت نقش تعیین کننده ­ی آنان در روند تاریخ، در اینجا بی­آنکه به دین و اعتقادات آنان بپردازیم تنها به بررسی یازمانده­ هایی از زبان و ادبیات آنان می­پردازیم. با اشاره­ای کوتاه به تاریخ و بررسی نظرات اندیشمندان در این باب، به معرفی بخشی از ادبیات آنان می­ پردازیم. “نوم بیتیک” یا “کتاب دعاها” که در قرن هشتم تا دهم میلادی از طرف خزران نوشته شده و تا امروز باقی مانده است توسط دانشمند زبانشناس و تورلوکوگ معاصر دکتر A.N.Qarkavets در سال ۲۰۰۲ تدوین و منتشر شد. بدنبال ایشان عالم آذربایجانی دکتر “بختیار تونچای” با شرح بیشتر در باکو منتشر شد. این اثر در ۱۱ قرن پیش نوشته شده است در طول سده­ های بعدی نیز با تغییراتی مواجه شده است.  بختیار تونچای در سال ۲۰۱۲ با نشر کتاب ” Xجو عصره عایید خزر متن­لری و اونلارین دیلی حاققیندا” – “متون خزری مربوط به سده ی دهم میلادی و بررسی زبان آنان” در باکو توانست کتاب نوم بیتیک یا دعاهای خزران یهودی را منتشر نماید. این اثر حادثه ای ارزشمند در تاریخ ادبیات آذربایجان و منطقه بشمار می آید. ناگفته پیداست که دیگر ملل ترک نیز حق دارند این اثر را بخشی از ادبیات خود بشمارند. در عین حال آذربایجان سده ها خزران را در دامن خود جای داده و امکان توسعه و مدنیت را فراهم آورده است و امروز در عین حال که آثار مدنی و مادی آنان را حفظ کرده و بخشی از فرهنگ و مدنیت خود می شمارد ثروت معنوی آنان را نیز بخشی از میراث معنوی اجداد خود و ساکنان خود می شمارد.

ادامه نوشته

شان قیزی دستانی حاققیندا بیر دیرلندیرمه / بتول آی­دوغدو

اؤزت:

خزر دنیزی­نین قوزئییندن ]آذربایجاندان[ آوروپایا دوغرو کؤچن بولغارلار میلاد اؤنجه ­سی VI جی یوز ایلده بؤیوک بولغار خانلیغینی قورموش و بؤلگه یه یئرلشمیشدیر. بو دولت داها سونرا ایتیل بولغارلاری و وولگا بولغارلاری اولاراق ایکیه آیریلمیش و ایتیل بولغارلاری اسلامیتی قبول ائتمیشدیر. شان قیزی داستانی، ایتیل بولغارلاری آراسیندا سؤزلو اولاراق آختاریلمیش و اسلامیتین بو توپلوم طرفیندن قبول ائدیلمه سیندن سونرا میکاییل باشتو طرفیندن یازییا کئچیریلمیشدیر. کاشغرلی محمود “دیوان لغات التورک” آدلی اثرینده بو داستانین ایکی پارچاسینا یئر وئرمیشدیر. آرا‌دان گئچن ایکی یوز ایله رغما شعر پارچا‌لارینین اصلینه اویغون اولاراق “دیوان لغات التورک”ده یئر آلماسی او دؤنمده کی کولتورل بیرلیگین گؤرولمه­ سی آچیسیندان اولدوقجا اؤنملی‌دیر. آیریجا داستاندا میتولوژیک دؤنملردن تاریخی دؤنملره اوزانان بیر سیرا چیزگی‌سی گؤرولمکده ­دیر.

ادامه نوشته

شيخ عزّالدين حسن اوغلو شاعرو متفکر بزرگ آذربایجان / م. کریمی

متن سخنرانی

29/10/1400

   هنوز تاكنون نخستين آفرينشگران ادبيات مدّون آذربايجان به طور قانع‌كننده‌اي شناخته نشده‌اند و هنوز هم شیخ عزالدین حسن اوغلو به عنوان نخستین شاعر ترکی گوی آذربایجان شناخته می شود. اگرچه حسن اوغلو زاده ی خراسان است، اما یافته های علمی – ادبی مبین این امر است که وی در تبریز پرورش یافته و در تبریز به شهرت رسیده است. تاريخ ادبيات پر پيچ و خم آذربايجان صدها گره و صدها باب ناگشوده دارد. وجود كتاب ارزشمندي چون دده قورقود اين باور را عميقاً به وجود مي‌آورد كه اثري چنين بزرگ كه ريشه در اعصار بسيار دور دارد و در پيوند با اساطير و چهره‌هاي تاريخي مي‌باشد فقط مي‌تواند بر پايه‌ي بناي مستحكم و ريشه‌داري به وجود آيد.

ادامه نوشته

دیلیمیزده یازیلان سؤزلوکلر / م. کریمی

دیلیمیزین گؤزه للیک لریندن دانیشاندا او قدر بؤیو فضا و گئنیش بیر میدان ایله اوز – اوزه گلیریک کی تاسوفله هله خالقیمیز بونلاردان خبرسیز ساخلانیلمیشدیر. دیلیمیزین یاساق اولدوغوندان بیر چوخلو کتابلار هله کتابخانالاردا توز آلتیندا قالمیش، البته بیر چوخونو دا فارس وطنداشلاریمیز تعصب اوزوندن آرادان آپارمیشلار و هله ده بو بشری جنایتدن چکینمه ییرلر و فرهاد حکیم زاده لری خارجی اؤلکه لره گؤنده ریب مأموریتلر تاپشیریرلار. آنجاق دیلیمیزده گؤزل سؤزلوکلر یازیلمیش و 1000 ایلدن آرتیق بو گئدیشین تاریخی واردیر. من بوگون دیلیمیزین گؤزه للیک لری و اؤزه للیک لری حاققیندا دانیشیغیمی بو قونویا اختصاص وئریرم.

ادامه نوشته

حسن اوغلونون یئنی تاپیلمیش تورکجه مثنوی سی / دوکتور سیف الدین آلتایلی

اؤز انسانلیغین ایلک اینانچ کُدلاری میتولوژیک چاغلاردان اعتبارا باشلامیشدیر. طبیعتده میدانا گلن اولای‌لار میتولوژیک چاغ انسانی‌نین بیلینجینده بونلارین گیزلی بیر گوج طرفیندن حیاتا کئچیریلدییی اینانجینا زمین حاضیرلامیش اونلاردا چئشیدلی اینانجلارین تظاهر ائتمه­ سینه سبب اولموشدور. بونونلا بیرلیکده بو اینانجلارین تَملینده او گوجه دویولان قورخونون اولوشدوردوغو (یاراتدیغی) سایغیدا قالبلرده اؤزونه یئر ائدینمیشدیر. همن هر خالق اؤزونه عاید بیر اینانج سیستمی و تانری آنلاییشی یاراتمیشدیر. بو آنلاییش تورکلرده سماوی کؤکنلی اولسا دا بعضی بیلیم-انسان‌لاری‌نین ادعا ائتدیکلری کیمی پولیتیزم کاراکترلی گلیشمه­ میش دونیانین بیرچوخ خالقلاریندا ایسه چوخ تانریچیلیق شکلینده اؤزونو گؤسترمیشدیر. تورک ملتی‌نین اینانج سیستمی‌نین درینلیکلری و میتولوژیک آنلاییشییلا ایلگی‌لی ایزله ­ین گؤزل بیچیمده اورخون آنیت‌لاری، دده قورقوت دستان‌لاری کیمی تاریخ و ادبیات بلگه ­لرده یانسیماسینی بولموشدور. میتین دونیایی آنلاما سیستمی، میتولوژی‌نین ده بونونلا ایلگی‌لی بیر بیلیم-دالی اولدوغو بیلینمکده ­دیر.

ادامه نوشته

دیلیمیزین گؤزه للیک لری و اؤزه للیک لری – 15 / م. کریمی

دانیشیق متنی

29/9/1400

کتاب دده قورقود

   کتاب دده­قورقود، تورک دونیاسی­نین، اؤزه ­للیکله آذربایجانین دونیا ادبیاتینا باغیشلادیغی ان دَیَرلی و محتشم بیر کتابی­دیر. بو کتاب بیر سیرا عالیملرین نظریجه آذربایجان تاریخی­دیر. اوسطوره دؤورونون دوشونجه­لرینی و آذربایجان خالقی­نین عنعنه ­لرینی، قهرمانلیق روحونو و یاشاییش طرزینی گؤسته­ ریر. بو کتاب، تاریخین درینلیک­لریندن گلیر. دده قورقود کتابی عینی حالدا دیلیمیزین تاریخی، ایلک ادبیاتی، و گؤزه للیگینی آشکارا چیخاران اثری دیر. دده قورقود نظم و نثرلردن عبارت بیر اثردیر. هم نثر دیلیمیزده و هم نظم بؤلوموندن ادبی دیلیمیزه بؤیوک بیر وثیقه دیر. بوگون بو اثر، نثر فورماسیندا و نظم یازیلاریندا، هابئله سادالاشمیش فورمالاردا دا چاپ اولوب – یاییلیبدیر. آنجاق بونلارلا کیفایتلنمک اولماز، اونو دقیق اوخویوب، باشقا اثرلرله توتوشدوروب، انسانی جنبه لرینی منیمسه مک لازیمدیر.

دیلیمیزین بیر چوخ گؤزه للیک لرینی، اؤزه للیک لرینی بورادا گؤروروک. آنجاق بو محتشم اثری نئچه ساحه ­دن آراشدیرمالی ییق:          

ادامه نوشته

دیلیمیزین گؤزه للیک لری و اؤزه للیک لری – 14 / م. کریمی

دانیشیق متنی

22/9/1400

فعل لرین حاللاری و وجه لری

دوستلار، دیلیمیزده فعل لرین ساییسی نین چوخلوغو ایله برابر، زمانلارین دا ساییسی چوخدور. تازه وجه لری ده چوخدور. یعنی حاللار دا بوللو – بوللودور. بو گئنیشلیک سبب اولور انسان دوشوندویونو – فیکرینی باشقاسینا یاخشی یئتیره بیلسین. دئدیک کی دیل تکجه باشقالارییلا ایلگی قورماق وسیله سی دئییل. البته دوغرودور کی ایلک وظیفه سی ائله همین ایلگی قورماقدیر، آنجاق بونونلا محدود اولماییر؛ بلکه فیکیرلشمک، دوشونمک و دویغولانماق دا ائله دیل طریقیله اولور. بیزیم فعل ده میدانیمیز گئنیش اولاندا داها دوغرو، داها گئنیش و داها اوره ییمیزدن کئچن کیمی دوشونه بیله ریک و بو دوشونجه نی دیل امکانلارییلا کاغاذ اوسته گتیره بیله ریک. دیل انسانین ایچ اوزونو ده آشکارا چیخاریر. ایچ حاللارینی بروزه چاتدیریر. تورک دیلی بو یؤندن چوخ درین، گئنیش، گوجلو و گؤزل دیر.

ادامه نوشته

دیلیمیزین گؤزه للیک لری و اؤزه للیک لری – 13 / م. کریمی

15/09/1400

دانیشیق متنی

سایلار

   انسان اسکی زمانلاردان سایماغا احتیاج دویموش و دیلچی­لرین دئدیکلرینه گؤره ایلک خط نمونه­لری سایلاری گؤسترمک اوچون یارانمیشدیر. باشقا سؤزله دئسک، انسان هر بیر شئی­دن اؤنجه اؤزونو تانیماغا چالیشمیش و ایسته­میشدیر اللری­نین، آیاقلار­ نین ساییسینی، بارماقلاری­نین ساییسینی بیلسین. بونون اوچون سایماغا احتیاج دویموش و یاواش – یاواش سایماغا باشلامیشدیر. سونرالار انسانلار اؤز مال – داوارلارینی بیر شکیل چکمک و اونلارین ساییسینی بللندیرمک اوچون نشانه لر یازیسینی یاراتمیشدیر. بئله لیکله انسان ساییلاری اختراع ائتمیش و یازی کیمی ده ثبت و ضبط ائتمه یه چالیشمیشدیر. بئله­لیکله عدد،  رقم و سایی یارانیر. آما بوگون ده سایی انسان یاشاییشیندا اؤنملی بیر مسئله کیمی اورتایا گلیر و تاریخ بویو بو ساحه­ده علم­لر یارانمیش. گون او گون اولوبدور کی هر بیر علم، سایی ایله بیلینمه­ده­دیر و سایی تامام علم­لرده اساسلی بیر دیرک کیمی تانینیر. البته تامام دیللرده سایی واردیر، آنجاق بیر سیرا دیللرده اولقونلاشمیش و بیر سیرا دیللره باشقا دیللردن گلمیشدیر.

ادامه نوشته

یاندیریلان کیتابلار / صمد وورغون

جللاد! سنین قالاق- قالاق یاندیردیغین کیتابلار
مین کمالین شؤهرتی‌دیر، مین اوره‌یین آرزیسی….
بیز کؤچه‌ریک بو دونیادان، اونلار قالیر یادیگار؛
هر ورقه نقش اولونموش نئچه اینسان دویغوسو،
مین کمالین شؤهرتیدیر، مین اوره‌یین آرزیسی….
×××

ادامه نوشته

دیلیمیزین گؤزه للیک لری و اؤزه للیک لری – 12 /م. کریمی

دیلیمیزین گؤزه للیک لری هر بیر بوجاقدان باخیرسان سا آشیب – داشیر. دیلیمیزین اؤزه للیک لری اونون گؤزه للیک لریندن ساییلیر. ساده دیل ایله دئسک دیلیمیز هم گوجلودور، هم تاریخین درینلیگیندن گلیر و هم ان گؤزل ماتئریاللار دیلیمیزده یارانیب و باشقا سؤزله ادبیاتیمیز دا زنگین دیر. دیلیمیزده اولان 9 سسلی حرفلر، سبب اولور باشقا دیللرده اولان کلمه لری دوزگون تلفظ ائده ک، دیلیمیزده سؤزجوکلری بوللولوغو سبب اولور دانیشقدا دوشونجه لریمیزی و دویغولاریمیزی ایسته دیگیمیز کیمی بیان ائده ک، دیلیمیزده فعل لرین بوللوغو سبب اولور تامام حرکتلری ایضاح ائده بیله ک. دیلیمیزین سس اویغونلوغو سبب اولور دانیشیغیمیز موسیقایی فورما تاپسین. دیلیمیزین قایدا – قانونلاری ائله مکحم و ثابت دیر کی هئچ بیر استثنایا یول وئرمه ییر. دیلیمیزین اؤیرنمه سی ساده دیر چونکی قایدالی بیر دیلدیر. دیلیمیزده دانیشانلارین ساییسی او قدر چوخدور کی دونیا اؤلکه لری نین 18 اؤلکه سینده اؤز دیلیمیزله ایلگی قورماق مومکوندور. هله گؤزه للیک لرینی سایماق بیتمه ییب، دیلیمیز خاص بیر دینامیسمه مالیکدیر، یا دئیه بیله ریک دیلیمیزده یاراتما امکانی چوخدور، دوغورقانلیق دیلیمیزده اساسلی بیر دورومدور.

ادامه نوشته

دیلیمیزین گؤزه للیک لری و اؤزه للیک لری – 11

م. کریمی

دانیشیق متنی

1/8/1400

تورک دیلی نین فرهنگستانی قورولمالی دیر.

 

     دیلیمیز، تاریخ بویو بوگونکو ایراندا یاشاییب یارادیبدیر. بو دیل اؤزویله مدنیت لر یارادیب، گوتتی لر، هورری لر، آراتتی لر، اورارتولار، ماننالار، مادلار اؤز کوکلرینی بو دیل اساسیندا قوروب و دیلیمیز اؤزونو قورویوب ساخلاییبدی.ر. بو مدنیت لرین اصیل یئری آذربایجان اولموشدور، دیللری بیزیم دیلین کؤکلری ساییلماقدادیر. هله ده ماننالارین، ساکالارین، هورری لرین و گوتتی لرین بینالاری نین فونداسیونو یوردوموزون هر بیر بوجاغیندا قالیر. ماننالاردان قالان کتیبه بوگون بریتیش موزیومدا اولورسا دا، اونون بوگونکو تورک دیلیمیزین سلفی ساییلدیغیندا هامی عالیملر سؤزبیردیرلر. دوکتور منصور رهبری تورک دیللی اولمایاراق بیر انصافلی آخئولوگو دیلچی دیرلر و بو یازیلارین تورک دیلیندن ساییلماغینا اعتراف ائدیرلر.

ادامه نوشته

خرداد ماه سالروز تولد شاعری بزرگ است که هفتاد سال در ادبیات فارسی درخشیده و هر بار با نشر دفتر شعرش، تحولی در شعر ایران را رقم زده و ادیبان و شعرشناسان را شگفت زده کرده است. او، درخشانترین چهره ی شعر فارسی، همچنین ترکی ایران است. شاعر دو زبانه ای که در هر دو زبان جزو شاعران طراز اول ایران بشمار آمده و صاحب سبک و اندیشه های والاست. او، کسی نیست جز یدالله امینی، که با تخلص مفتون، شعرشناسان را مفتون شعر ساخته است. . .

ادامه نوشته

آذربايجا‌نین “ويکتور هوگو”سو : حبیب ساهیر / ائسمیرا فواد شوکورووا / کؤچورن: عباس ائیلچین

    حبيب ساهير ۱۹۰۳-جو ايلين ماييندا تبريز شهري‌نین سورخاب محلّه‌سينده دونيايا گلميشدير. آتاسي ميرقوام مشروطه اينقيلابي زاماني اؤلدورولوب ۵ ياشلي کؤرپه‌‌نین طالع قاپيسيني يئتيمليک، اؤکسوزلوک آدلي سيتم دؤيموشدور. حياتين ايلک آغير ضربه‌سيني آلان حبيبين بو اوغورسوزلوق بوتون عؤمرو بويونجا سانکي اونونلا بيرگه آدديملاميش، آغري-آجيلارلا دولو کدرلي ياشامي‌نین بونؤوره داشيني قويموشدور. چوخ-چوخ سونرالار خاطيرلرينده يازميشدي: “بئش ياشينا چاتديم. کنديميزده فيرتينا قوپدو. آتام بير پاييز گئجه‌سي قوناق گئتدي، بير داها دؤنمه‌دي. يئتيم قالديق. آلتيميزا کؤهنه کئچه سالديق، آجليق گؤردوک، کورلوق چکديک، بؤيودوک . . .

ادامه نوشته

ویژگی­های زبانی و ادبی مردم خمسه در دوره قاجاریان

 

چکیده:

برای تبیین ویژگی زبان و ادبیات منطقه، اشاره به دوره­های دورتر را نیز می­طلبد. لذا باید اندکی از زمانِ مورد بحث جلوتر رفت. زبان مردم زنگان دیرینه­ای کهن دارد که هنوز مورد مناقشه بین ادیبان و مورخان است، اما مواد ادبی در دسترس، نشان از قدمتی کهن دارد که البته موضوع این مقال نیست. زبان و مواد ادبی، محصولِ صرفِ این دوره نیست. زبان مردم دارای مشخصات متفاوتی از دیگر مناطی آذربایجان است با اینحال از دیدگاه زبان­شناسی جزو ترکی آذری محسوب می­گردد و مواد ادبی غنی و گسترده­ای در دست است که نشان می­دهد از سده­های سوم، سه زبان ادبی: عربی، فارسی و ترکی در منطقه حضور دارند. عالمان، هنرمندان و شاعران در آفرینش خود از زبان مادری نیز بهره­ها برده­اند. مشخصات زبان مردم در دوره­ی قاجاریان نشان از قدمت و استواری این زبان در میان مردم دارد. فرهنگ و مردم دوره­ی قاجار برخلاف آنچه مرسوم است عقب­مانده و بیخبر از دنیا نبوده و این امر ریشه در تبلیغات دهه­های پیشین - یکصد سال گذشته دارد. بدون اشاره به مواد ادبی نیز نمی­توان ریشه­های غنی زبان را نیز دریافت. لذا در این گفتار، ضمن اشاره­ای کوتاه به گذشته­ی زبانی و ادبی منطقه، به بررسی این موضوعات در عصر قاجاریه خواهد پرداخت.           

کلمات کلیدی: زبان و ادبیات زنگان، قاجاریان، غنای ادبیات، عقب ماندگی، تنی چند از بزرگان منطقه.

 

 

ادامه نوشته

بزرگداشت امرالکلام علیشیر نوایی

به مناسبت 580مین سالروز تولد امیرعلی شیر نوایی، یکی از چهرهای نامدار فرهنگی تاریخ کشور و وزیر توانمند دوره بابریان و همچنین ظهیرالدین محمد بابر، بنیانگذار امپراطوری گلکانیان که شاعری نامدار، حکیم و سیاستمداری عادل بود، برای اولین بار مراسمی به همت سازمان فرهنگی جوانان افغانستانی مقیم ایران در ولایت البرز این کشور در نزدیکی تهران برگزار شد.

 

ادامه نوشته

ابوحیان و کتاب ادراک اللسان الاتراک

اثيرالدين محمد بن يوسف بن على بن حيّان غرناطى اندلسى

و

کتاب ادراک اللسان الاتراک

کتاب ادراک اللسان الاتراک – (تورکلر دیلینی دوشونمک کیتابی) از ابوحیان یکی از آثار ماندگار در باب آموزش زبان ترکی و فرهنگ لغات ترکی است که در سال 712 هجری قمری نوشته شده است.

 

ادامه نوشته

آذربایجان کلاسیک ادبیاتی 14 آبدال موسا

خویلو آبدال موسا – 7جی عصرین بؤیوک طریقت عالیمی و شاعیری­دیر. حیاتی و یارادیجی‌لیغینا باغلی دقیق معلوماتی اثرلرینده تاپماق لازیم‌دیر؛ باخمایا‌راق کی، بیر چوخ روایتلر، کرامت­لریندن یازیلمیش‌دیر. بوندان علاوه، اونون عثمانلی حکومتینه حؤرمتی ده خاطیرلاماق لازیم‌دیر. علوی‌لر آراسینداکی شؤهرتی ده خصوصی رغبتله قارشیلانیر.

ادامه نوشته

آذربایجان کلاسیک ادبیات 12 اخی جعفر خطیر زنجانی

اخی جعفر خطیر زنجانی ( 585 – 680 هجری) آذربایجان متصوف شاعیرلریندن بیری دیر. ایلک اؤنجه اخی لر طریقتیندن دئمه لی یم کی اخوت، قارداشلیق آذربایجاندا بیر جومردلیک طریقتی دیر کی 5جی یوزایلده اخی فرج زنجانی (اؤلومو 457 قمری) باشلانمیش و بو طریقت جومردلیک، ایگیدلیک، قوناق سئورلیک و فقیرلرین – یوخسوللارین الیندن توتماق ایله اسلامی یایماغا چالیشیر. بو طریقت تکجه تورکلر آراسیندا اولموش و بؤیوک بیر حرکت یاراتمیشدیر، آنجاق سیاستدن و حکومتدن مستقل بیر صورتده تکجه انسانلارا یاردیم ائتمک ایله داورانیرلار. اخی خطیر زنجانی ده بونلارین رهبرلریندن بیری دیر.

ادامه نوشته

شاه خطائي- شاه اسماعیل صفوی

 شاه اسماعیل خطایی بوتون ایران و آذربایجان تاریخینده اؤنملی بیر رول اوینامیش و تورک دیلی – ادبیاتیندا دا ان مهم نقشی اولموشدور. او، آذربایجان امپریاسینی باشدان یاراتمیش و چوخلو کیچیک اؤلکه لری بیرلشدیره رک گوجلو بیر اؤلکه یاراتمیشدیر. شاه اسماعیل آتا – باباسی نین متصوف جرگه سینی بیر حکومت باشیندا چیخاراراق ایران تاریخینده یئنی بیر مرحله نی ایره لی گتیرمیشدیر؛ ائله بیر مرحله کی دوست و دوشمن هله ده اونون بیانیندا ال – آیاق چالیرلار. آنجاق بیز آذربایجانلی لار اوچون داها اؤنملی بیر شخصیت ساییلیر، چونکی شاه اسماعیل حکومتدن علاوه بیزین دیلیمیزی و ادبیاتیمیزین دیرچلمه سینده ده بؤیوک آددیملار گؤتورموش و تورک دیلی نین تامام ایراندا رسمیت تاپماسینا امضا آتمیشدیر. بونونلا برابر اؤزو اوچ اثر تورکجه یاراتمیش و یوزلرجه شاعیر و تورک سؤیله ین عالیم لره میدان وئرمیشدیر. آنجاق تاسوفله همان گوجلو شاهین دؤورونده استعمار دا گوجلنمیش و تورک دونیاسینا بیر تفرقه سالماغا موفق اولموشدور، او دا ایکی بؤیوگ توک امپریاسی – ایران ایله عثمانینی بیری بیری نین جانینا سالمیش و مذهبی فرقلر باهاناسیلا بیر – بیری نین قانین تؤکمه یه تشویق ائتمیشدیر. یوخسا بوگون دونیانین یاریسی اسلام بایراغی آلتیندا و تورک دونیاسیندان ساییلیردی.

 

ادامه نوشته

نهج الفرادیس، 7 جی عصر تورک ادبیاتیندا نثر نمونه سی

نهج الفرادیس، 7جی یوزایلین تورک ادبیات دونیاسی­نین دَیرلی اثرلریندن بیری­دیر؛ عئینی حالدا تورک نثری نین ایلک نمونه لریندن ساییلیر. بو اثرین تَمَلی، اسلام احکامینی خلقه تانیتماق اوستونده قورولموشدور. بوندان دولایی، بو اثر مؤلفین ساغلیغیندا بوتون تورک دیللی خالقلارین آراسیندا و مسلمان اؤلکه­ لرینده یاییلمیش و شهرتی هر یانی بوروموشدور. اثر، او قدر شهرتلی اولموشدور کی، حتا مؤلفی تانینمامیش­سا دا، هر بؤلگه­ ده اوخونور. قاراخانلی تورکجه ­سیندن جغتای تورکجه ­سینده کئچیدده بوللو – بوللو اثرلر یارانیر، چکیجی نوکته ­سی ده بودور کی بو یازیلاردا تکجه بیر دیل شیوه ­سی یوخ، بلکه اورتاق لهجه ­لر اوندا اشتراک ائدیر؛ باشقا سؤزله، ائله بیر دیلده یازیلیر کی هم آلتون اوردودا اوخونور، هم تورکمن­لر آراسیندا؛ آذربایجان و آنادولودا دا اونونلا غریبلیک دویولماییر. هامی اوچون دوغما بیر دیل تانینیر: ساده، تکلف­سوز، دوشونمه­لی و آخیجی. بو عصرده یازیلان اثرلرین چوخو حَرَکه ­لی حرفلرله یازیلیر و بو ایش یازی­نین آسان اوخونوشونا میدان یارادیر. بو اثرلرین هامیسی بئله ­دیر، او جمله ­دن: محبت نامه، معین المرید، رونق الاسلام، مقدمه الادب، و نهایت نهج الفرادیس و باشقالاری. تأسوفله بوگونه قدر نهج الفرادیس ایراندا یاییلمامیشدیر.

   

ادامه نوشته

آرازی آغییردیلار

آرازی آییردیلار

قومونان دویوردولار

من سندن آیریلمازدیم

ظولمونن آییردیلار

     آی لاچین، جان لاچین

     من سنه قوربان لاچین

بو شعر قاراباغا عاییددیر. باخین دقیقا اردوغان جنابلاری بئله اوخوموشلار بو ماهنی اولان بابتی، لاچینا عاییددیر و لاچین ده قاراباغا. قاراباغی دا اوتوز ایل آذربایجان جمهوروسوندا آییرمیشدیلار. بو شعرین باشقا بندلری ده وار و سون مصرعلر یعنی (آی لاچین، جان لاچین / من سنه قوربان لاچین) تکرار اولور. آقای اردوغان دا عینا بئله اوخودو. پس بو ماهنی قاراباغا عایید اولور و ایرانا هئچ مربوط اولان دئییل دیر. البتده بونو هر بیر تاریخی اولای اوچون ده اوخوموشلار. آنجاق بورادا اردوغان دئییلدیر کی اشتباه ائتمیش، بلکه بیزیم خارجه وزیریمیز قانماییبدیر؛ چونکی اونون دؤر – برینده تورکو بیلن یوخدور و تاریخینی ده بیلن یوخدور. ایران تانییان بیری اولسایدی وزیری دوشوندورردی و فتنه یاراتمازدی. آنجاق فتنه اورادان یارانیر کی وزیرین دؤر - برینی ایرانشهری آدلاندیردیغیمیز همان اسکی پان ایرانیست لر و یا پانفارسلار توتموشلار. بونلار هر حیله یه ال ووروب، ایرانی پارچالاماغا چالیشیرلار. بو سؤزومه 42 ایللیک فاکت لار واردیر. تاسوفله بو نفوذی عامیللر گونو – گوندن دولت دستگاهلیندا چوخالمادادیر. اونلارین هدفی ایراندا تفرقه سالیب حکومت ائتمکدیر؛

ادامه نوشته

آزاده دارایی�

وط ن­سئور شاعیره­میزین آجی اؤلوم خبری بو سطیرلرین یازماسینا سبب اولدو. ائشیتدیگیمیز خبره گؤره آزاده دارائی ایکی گون اؤنجه دونیاسینی ده­ییشمیشدیر. شاعیره­ میزین یئرینی بوش گؤروب، حؤرمتلی عائیله­ سینه توختاقلیق دیله­ ییب و آدربایجان ادب­سئور خالقیمیزا "باشین ساغ اولسون" دئییرم. . . .

ادامه نوشته

آذربایجام کلاسیک ادبیاتی / 11 / داستان احمد حرامي

آذربایجان ادبیاتی تاریخینده قالارقی و ده ­یرلی اثرلر واردیر کی بوگون اونلاردان هله چوخ آزی بیزه بللی اولموشدور. بو اثرلر هله ­لیک چوخو تانینمامیش و بلکی ده ائولرده، کتابخانالاردا و موزه ­لرده ساخلانیلیر. بونلاردان بیری داستان احمد حرامی­دیر کی گؤزل بیر داستان اولاراق، 816 بیت بیزیم الیمیزه چاتمیشدیر. بونون شاعری ده بللی دئییلیدیر، آنجاق 7جی یوزایللرین اثری کیمی تانینمیشدیر.

داستان احمد حرامی 7جی یوزایله منسوب اولاراق، اوندان داها آرتیق معلومات الده ائدیلمه ­میش، تکجه اونون الیازمالاری و دیل اوسلوبو اساسیندا آراشتیرمالار ایره ­لی گئتمیشدیر.

ادامه نوشته

آذربایجان کلاسیک ادبیاتی / 10 / حسام الدین خویی

 حسام الدین حسن ابن عبدالمؤمن خویی تحفه­ ی حسام اثرینی 7جی عصرین باشلانغیجیندا یازمیشدیر. حسام الدین 583 ایلینده خوی شهرینده آنادان اولموش، درین تحصیل آلمیش و نئچه – نئچه کتابلار یازمیش و نهایت 666 گونش ایلینده دونیاسینی ده ­ییشمیشدیر. او، اسلام دونیاسی ­نین هر اوچ دیلینه – عربجه، فارسیجا و تورکجه ­یه مسلط اولان بیر عالیم­دیر و هر اوچ دیلده ده اثرلر یازمیشدیر. حسام الدین، تحفه­ ی حسام کتابینی شعر ایله یازمیش و بورادا فارسیجا و تورکجه سؤزجوکلری معنالاییب و تورک دیللی وطنداشلارینا فارس دیلینی اؤیرتمه­ یه چالیشیر.

ادامه نوشته

آذربایجان کلاسیک ادبیاتی / 9 / خواجه احمد دُهّانی:

خواجه احمد دهانی 750 ایل بوندان اؤنجه خوراساندا آنادان اولوب، (598 – 619) ایللری آراسیندا حکومت سوره­ن  سلطان علاءالدین کیقبادین حؤرمتینی قازانمیشدیر. سلطان علاءالدین، سلجوقلو سولاله ­سی ­نین سلطانلاریندان­دیر و خواجه احمد دهانی 20 مین بیت­لیک شاهنامه­ ی سلجوقی­سی سؤیله ­میش و سلطان علاءالدینه سونموشدور. عئینی حالدا دهانی غزل شاعیری تانینیر و اونون غزللر دیوان تمامیله تورکجه اولاراق چاپ عرفه­ سینده ­دیر. دهانی خراساندا آنادان اولموش و آذربایجانا گلمیش و بیر مدت آذربایجاندا قالاندان سونرا آنودولویا گئتمیش و عمرونون سونوندا یئنه خوراسانا دؤنموشدور شاعیرین  غزللری ساده، عاشقانه و اوره یه یاتان دیر. 

ادامه نوشته