آنجاق بیلدیگیمیز کیمی، هر ادبیات، باشیندان کئچیردیگی حتدیثه لر اساسیندا، بیر سیرا اؤزه للیکلرله اؤزونو گؤسته ریر؛ زامانین ایستکلرینه گؤره شعر موجود دوروم ایله اویغونلاشیر و بیر اؤزه ل دؤوران یارانیر و بیر ادبی شیوه اوستونلاشیر؛ باشقا سؤزله دئسک چاغداش شعریمیزین اؤزه للیک لری واردیر و بو اؤزه للیک لری آراشدیرمادا، اؤزه لموضوعلار، اؤزه ل فیکیر – دوشونجه، هابئله اؤزه ل فورمالارین جانلانیب اورتایا گلمه سینی گؤرله مک دوغال بیر اینتیظاردیر.

بوندان داها آیدین دئمک اولار کی آذربایجان چاغداش شعری بیر پارا سیستماتیک موضوعلاردا هئی چاخناشیردی؛ داغلار، تاریخی آبیده لره پناه گتیرمه، اوره ک سؤزلرینی و خالقی دردینی بونلارلا اورتایا قویماق شعریمیزین اصیل قونوسو اولموشدور. "حیدر بابایا سلام" ایله باشلانان ادبی سبک، 500 دن آرتیق شاعیرین و اثرین اصیل موضوسو اولموشدور. بو اثرده وطندن دانیشماق، ائل دردینی سؤیله مک، تاریخین آجیلارینی – آغیلارینی دئمک، شعریمیزین سازی و سؤزو اولموشدور. آذربایجان قهرمانلاری او جمله دن بابک، کوراوغلو، نبی و ... شاعیرلریمیزین پناه گتیردیگی قهرمانلار اولموشدور، وطن سئوگیسی، ائل قایغیسی شاعیرلریمیزین اثرلری نین محتواسینی دولدورموشدور. بئله لیکله شعریمیزده اولان احوال – روحیه بوتون وطنه، خالقا و دیله باغلانمیشدیر و اینسانلارین الوان چالارلارینی بوروموشدور؛ بئله بیر دورومدا، دوغالدیر کی خالقیمیزین هله الوان حیات چالارلاری بیلینمه سین؛ بو، طبیعی دیر. حتا قادینلارین شعرینی کیشی سل دویغولار دولدورموشدو، شعردن شاعیرین قادین اولدوغونو دویماق چتین اولوردو. آنجاق پؤهره له نن بوگونکو شعریمیزده یئنی لیک دالغالانیر، یئنی موضوعلار، یئنی فورمالار جانلانیر. قادین دویغولو شعرلری بیه نن لر چوخالیر. فمینیستی شعر یوخ، بلکه آذربایجان شاعیره لری نین دویغولاری دیلله نیر، "چیچک لر قادینی" باش قالدیریر، گؤزه ل اصطلاحلار، ترکیب لر، ایماژلار بسته له نیر و یئنی اوسلوبلار یارانیر.

ایکینجی سؤزوم زنگان قادین شاعیرلرینه قاییدیر. زنگان آذربایجانین دؤیونن اوره یی کیمی آذربایجانین مختلیف شهرلرینده یارانان شعر اوجاقلاریندان اوزاق دوشمه میش، شاعیرلریمیزین سایی جهتیندن گئری قالمامیش، محتوا جهتیندن ده چالیشمالار چیلغین بیر صورتده ایره لی گئدیر. زنگاندا قادین شاعیرلریمیز آز اولمامیشدیر، فاطمه جاریه، حکیمه بلوری، آزاده دارایی و بوگون نازخند صبحی، شریفه جعفری، ماهنی زنگانلی، آیلار، سئودا، تئلناز، باریش، مینا ابراهیمی و اونلارجا یئنی یئتمه لری ده اونودماق اولماز. یاخشی سی بورادیر کی بو شاعیرلرین نئچه سی نین یاشی حتا ایگیرمی یه ده چاتمامیشدیر. سئودا، مینا، تئلناز، و... بونلار اؤز اینجه دویغولاری ، یئنی باخیشلاری و ایتی دوشونجه لریله یئنی فورمالار، ایماژلار، ترکیب لر،سؤزلر گتیرمیشلر و شعریمیزی بزه میشلر. بو آرادا، ماهنی خانیمین اثری هامیدان اؤنجه اورتایا گلمه لی دیر. پریسا بابایی فر "ماهنی" تخلوصو ایله دیل سئوگیسی ایله مئیدانا چیخمیش، بیر نئچه ایل "پیک آذر" و حتا "اومید زنجان" درگیسینده بو قلم صاحیبی ایله امکداشلیق ائتمیش؛ ایشیق، گونش، ائل سس ادبی درنه ک لرینده چالیشمیش و بوگون بوتون آذربایجان شاعیرلری آراسیندا تانینمیشدیر. ماهنی نین شعرلرینه گلدیکده دئیه بیله ریک سربست شعره ماراق گؤسته ریر، کلاسیک شعرلرین نمونه سینی ده شعر دفترینده گؤروروک. ماهنی شعرلری یئنی لیک داشییر، گؤزه ل سؤزجوکلر، ترکیبلر، تصویرلر و ایماژلارا راست گلیریک. هله دیل بوتوولویو و بیرلییی اولغونلاشمامیش، گاهدان آنادولو تورکجه سی و زنگان لهجه سی ده گؤرونور.

بوگونکو شعریمیزه بیر نقد اولسون دییه، بو نقد تکجه ماهنی نین شعرلرینه یوخ، بلکه بوتون شعریمیزده بیر شیلتاقلیق واردیر؛ بؤلگولر برابر دئییل، ایچ بؤلگولر چوخ زامان پوزولور؛ سربست شعره گلدیکده ثابت بیر گئدیشین اولمادیغی شعریمیزی دولغونلوقدان اوزاقلاشدیریر. ماهنی نین "سنی آختاریر ..." شعر دفترینده مختلیف موضوعلارلا اوز – اوزه گلیریک؛ بیر طرفدن وطن سئوگیسی، ائل قایغیسی بورادا جانلی دیر: "آنایوردوم" ص 49، "شانلی ائلیم – شیرین دیلیم" ص 54 بونون اوچون اؤرنک دیر. بیر طرفدن ده شاعیریمیز قادین اولدوغو اوچون قادین دوشونجه لی، قادین دویغولو شعرلر دیققه ته لاییقدیر: "ایکی نیسگیل" ص 59، "بیر پایلیق نیسگیل" ص 61، "چوخ جانیخان بیر قادین" ص 50 یو ساحه ده قئیده گره کیر. شاعیر قادین دیر، قادین دویغوسویلا! گاهدان قادینلارا اولان حقسیزلییه اعتراض سسینی قالدیریر:

منی سنسیزلیگه آداخلادیلار

بیلمه ییردیلر منلیگیمی

سن ایله تاپمیشدیم.

اؤزونو اولغونلاشماسینی گؤسته ره رک"قادینلارین گوناهسیز فیکیرلری" عنوانلی شعرینده شاعیرین اعتراض سشسی قووزانیر. بونون ایله بئله، شاعیر محبته اومود بسله ییر و یازیر:

من ده یئنه

محبتین الیفباسین

دیوانیمین اؤن سطرینده

بسله یرکن

هیجی له دیم.

شاعیر بو الیفبادان "موشتولوقلاو آددیملار" گؤتورمه یی گؤرمکده دیر. "سنی آختاریر..." اثری، شاعیرانه دویغولارلا دولودور. او، "بویلو بولودلار" شعرینده، اوخوجونو بولودلارین گؤز یاشلارینا دیققت ائتمه یه چاغیریر و اینانیر کی کئچه جکدن ، یوخسا گله جک اوچون سؤزو واردیر. بلکه ده آداملارین حسرتلرینده گؤزو وار! بورادا "ایچین چکن بولودلار"دان گؤزه ل تصویرلر یاراداراق، بئله آندیریر کی:

گؤّزله ییرم گؤز یاشینی

گور اله نن یاغیشلارین

هؤره جه یم

ساچلارینی.

و سون بیتده بئله دئییر:

قولاق وئرین:

دوشونجه لر آلقیشیدی

گؤیون بو ایلدیریم چاغی!

گؤرونور شاعیر طبیعت قوینوندا اولان حرکت لردن ایلهاملانیر و بو ایلهاملار گله جک اوچون اوغورلودور. بوردا یئنی لیک و تصویرلر گؤزه لدیر. "ایکی نیسگیل" شعرینی بیرگخ اوخوماغا ده یر:

بیر پایلیق نیسگیل،

آخشاملار دؤشوندن

گیزلین باخیشلاردان

اییلمیش بیر سؤیود آغاجی نین

هؤروکلو ساچلارین اؤپور.

سئودامین یوخولار دربندینده

دؤنوکلرده

ایکی نیسگیل،

تک لیک لرین

پیچیلداشیرلار

گئجه قولاغینا.

کئفلرین ناسازلیق

چالغیسی اوزه چیخیر.

دوداقلارین شن گولوشو

یاسا دؤنور

یامانلیق پای بؤلور.

هوچ بیلمه ییرم

هانسی شیطان فیکیرلی

قاپدی دوداغین

نیسگیلین ائلچی سی

سئودا قیزی نین

باشیندان!

ماهنی خانیمین شعرلرینی درین بیر حسرت و نیسگیل بورویوبدور:

یئنه آخشام چاغی

یئنه درد

جالانیر

وارلیغیما(ص 64).

و آیریلیق قونوسو، بوتون شعریمیزی چولقالایان کیمی، ماهنی نین دا شعرینده دالغالانیر:

اینانایدین کاش

آیریلیق چاغیندا

دؤیورنورسه اوره ییم

هئی...

آیریلان!(ص 40)

و یا:

آیریلیق ماهنی سین

یازین قبریمین داشینا(ص 39).

ماهنی خانیم چاغداش شعریمیزین پؤهره سی دیر و گله جه یه اومود بسله مک اولور. شاعیریمیزه یئنی باشاریلار دیله ییب، یئنی نائلییت لر آرزیلاییرام.[2]


[1] بونو یاددا ساخلایین کی بو مقاله نین یازی تاریخی1382 دیر.

[2] بهار زنجان، سایی