29

محمد کاظم مکملی  

   محمدکاظم مکملی، "سحر" تخلصی ایله شعر سؤیله­ین قوجامان شاعیر، گؤرکملی آراشدیریجی و ده  ­یرلی صنعتکاردیر کی بوگون زنگان شاعیرلری آراسیندا، علم اهلی ­نین ایچینده خؤرمتلی بیر عالیم ساییلیر. محمدکاظم 1317جی ایلده زنگاندا آنادان اولدو. اونون آتاسی (ملاعلی مکملی) و آناسی بیرلیکده زنگاندا یئنی اصول ایله اداره اولونان ایلک مدرسه ­نین قوروجولاریندان اولموشلار. شاعیریمیز بئله بیر علم و ادب اوجاغی اولان عائیله­نین ائوینده بوی آتیب - یاشا دولموشدور. اونا گؤره ده هله 9 یاشیندا اولارکن سعدی­نین گولوستانینی بیتیرمیش، 12 یاشیندا ایلک شعرینی مدرسه­ ده هامی اوچون اوخوموش و اؤدول آلمیشدیر. آنجاق مکملی تحصیلینی تهران بیلیم یوردوندا داوام ائدیب و جغرافیا بؤلومونده یوکسک لیسانس الده ائدیر، "راه و ترابری" وزارتخاناسیندا استخدام اولور. بو زماندا چوخلو مقاله  ­لر، آراشدیرمالار، مونوگرافی­لار یازیر و چوخلو علمی سمینارلار، قورولتایلاردا اشتراک ائدیب و چیخیشلارینا گؤره اؤدول­لر، تقدیر لوحه ­لری و علمی بلگه­لر الده ائدیر. آنجاق 30 ایل چالیشدیقدان سونرا 1358جی ایلده متقاعد اولور. اما بو او دئمک دئییلدیر کی توپلومدان اوزاق اوتورور. بلکه زنجان بیلیم­یوردو طرفیندن ادبیات تدریسینه دعوت اولونور و ایللر بویو زنجان بیلیم­یوردوندا تدریس ائدیر و بورادا مکملی جنابلاری­نین علمی گوجونه  آرخالاناراق جغرافیا رشته­ سی قورولور و عالیم اؤزو بو رشته ­نین تحصصی درس­لرینی دوزنله­ییر. نهایت بوگون 40 جیلددن آرتیق کتابین یازاری کیمی باشی اوجالیقلا ائل ایچینده حؤرمتله قارشیلانیر. بونو آرتیرماق گره ­کیر مکملی جنابلاری بو علمی ایشلرله یاناشی ذوق اهلی­ دیر، ادبیات تدریس ائده ­رک شعر ده یازیب – یارادیر. او، تورکجه – فارسیجا شعرلر یازمیش و تورک شعرلرینده "سحر" تخلص ائدیر. اونون شعرلری تکجه ایراندا یوخ، بلکه وطن سینیرلاریندان ائشیکده ده یاییلیر.

   مکملی شعرلردن علاوه تورکجه مقاله ­لر یازاری، عئینی حالدا فرانسیزجادان ترجمه­ لری زنگانین درگی­لرینه بزک ساییلیر. یئنه ده نئچه – نئچه تورکجه سؤیله­ ین شاعیرلرین شعر توپلوسونا مقدمه ­لر یازمیش، او جمله­ دن عبداله مرادی­نین "آناچینار" دفتری­نین مقدمه­ سینی مکملی جنابلاری یازمیشدیر. وارلیق درگی­سی­نین داواملی شاعیرلریندن محمدرضا روحانی ­نین دیوانینی "طارم تحفه ­سی" عنوانیندا توپلامیش، اینجه­ له­ میش، آراشدیرمیش و گؤزل بیر مقدمه ­ایله یایمیشدیر. مکملی­ نین بیر غزلینه دقت بویورون:

اسدی پاییز یئلی بوستانیما گیزلین – گیزلین

اود وورولدو سر و سامانیما گیزلین گیزلین

قوجالیق کروانی یئندیردی یوکون جسمیمده

قوندو حسرت قوشو ائیوانیما گیزلین – گیزلین.

مذهبیم، دینیم اونون عشقی دی ، گؤسترمیر اؤزون

ائیله بیل شکّ ائدیب ایمانیما گیزلین – گیزلین.

مست ائیبدیر منی، پیمانه­ی عشقی، نئجه کی

رخنه وارد اولا پیمانیما، گیزلین – گیزلین.

چیخسا بی­پرده گونش تک قاماشار گؤز، گئنه ده

پرده ایستر باخا جانانیما گیزلین – گیزلین.

غمزه ­سیندن تیکیلیر قلبیمه اوخلار، آسیلار

ژاله تک گؤز یاشی مژگانیما گیزلین – گیزلین.

سحر اولماز بو گئجه، دای یئتیشیب جان دوداغا،

آغلاییر شمع چیخان جانیما گیزلین – گیزلین.

مکملی فارس شعریندن گؤزل اؤرنک­لر سئچیب و آنادیلیمیزه چئویریبدیر. او، عئینی حالدا اوستاد شهریارین یولونو بیه ­نن و فارسیجا شعرلرینی آنادیلیمیزه چئویرَن شاعیردیر. او جمله ­دن اوستاد شهریارین "بهشت ایله جهنم" شعریندن نئچه بیت اوخویالیم:

شیطانیله جنت­ده نبرد ائیله­ دی آدم

سالدی ائشیگه هر ایکی­ سین خالق عالم

سالدی اولاری یئر یوزونه سونرا بویوردو

بوردا گؤروسوز دوزخیلن جنتّی توأم.

گر صلح و صفا اولسا جهان جنته بنزر

ور جنگ و جدال اولسا اولار دونیا جهنم.

بو نحویله چوخ بی­خرد انسان­ایمیشیق بیز

عیش ایله عوض ائیله­ میشیک محنتیلن غم. . .

سحر بو گؤزل ترجمه ­لر ایچینده، پروین اعتصامی­نین دا گؤزَل شعرلریندن سئچیب و تورکجه­ میزه چئویریبدیر، مثلن "کئفلی ایله آییق":

شحنه بیر کئفلی گؤروب یولدا، یاخاسین دوتدی

سؤیله ­دی کئفلی، بوراخ کؤینه­گی بو نوختا دَگیل.

مست اولوبسان دئدی، اوندان­دی بئله توولانیسان

دئدی یول گئتمه­ گه سؤز یوخ، ولی یول راستا دگیل.

دئدی لازیمدی آپارماق سنی قاضی ائوینه

دئدی گئت صبحده گل، او گئجه ناخفته دگیل. . .

آنجاق بو ترجمه ­لر آراسیندا "عمر خیام"ین روباعی­لری اوزه­ ریندن درین تحقیق ایشلری ایره ­لی آپارمیش و تورکجه­ میزه ترجمه ائده­ رک مستقل بیر کتاب یاراتمیشدیر. نئچه روباعی­سینه قوناق اولالیم:

من تک بو کوزه عشق اودونا یانمیش­ ایمیش

نازنین دلبری­ نین زولفونه باغلانمیش­ ایمیش.

بو بوغازیندا اولان قولپونی که سن گؤرورَن

ال ایمیش کی یاری­نین بوینونا آسلانمیش ­ایمیش.

***

من­سیز یازیلان آلنیما هر نه گله­ جکلر

پیس – یاخشی­سین آما نییه مندن گؤره­ جکلر؟

منسیزدی گئچن گون، و بوگون ده من و سن­سیز

علت نه­ دی محشرده منی دیندیره ­جکلر؟

***

کوزه ­چی کارگاهینا بیر گئجه من اوز قویدوم

ایکّی مین سؤز دانیشان کوزه­ نی خاموش گؤردوم

هاردادیر کوزه ­دوزلدن و کوزه آل – سات ائدَن

ناگهان بیر کوزه­ دن بو سس ایلن هایلاندیم.

***

کئچمیش گئجه مستانه که میخانه ­یه سوردوم

آتمیش دالینا خمره ­نی، بیر مست قوجا گؤردوم

آللاه دان اوتانمان دئدیم ای ساققال آغارمیش

مئی ایچ کئچر آللاه – دئدی - لطفون بئله گؤردوم.

مکملی جنابلاری تکجه بیر شاعیر یوخ، بلکه رساملیقدا ماهیر، خط یازمادا آدلیم، میس قابلاری اوستونده شکیل قازمادا، هابئله مینیاتور چکمه­ ده و ملیله ایشلرینده ده­یرلی بیر صنعتکاردیر. گول بسله­ مکده ده اینجه دویغولو بیر باغبان­دیر. اونون یاشادیغی ائو، بوگون ال ایشلری و اؤزو یارادان تابلولارلا بزنمیش بیر گالری، و بیر موزه­ دیر.

 

مکملی "سحر" ین بیر غزلیندن اوخویارساق داها اییی اولور:

دونیادا هر زادا باخسان وئریری عشق سسی

شمع جان وئرمه ­ده، پروانه­نین آخر نفسی

گول گولور، ناز ائدیری بولبوله بیلمیر قوروسا

اولاجاقدور سورالیق لاخلاری بلبل قفسی.

نفسِ امّاره کؤپک تک یوگورور، باغلا اونو

یوخسا ییرتار، داغیدار اولماسا بیر گون مَرَسی

منده زاهد کیمی یوخ روضه­ ی رضوانه طمع

قوی اونا قسمت اولا، بالی، سوتی، هر نَمه­ سی.

منه بسدیر یار اؤزو، آرزیلیرام وصلینی من

قانا دؤنسون بو کؤنول، اولسا بیر آیری هوسی.

عمر کاروانی گئچیب یول ناتاراز، گون ده باتیر،

"سحر"ین یوخدو بو کؤچمکده نه یولداش، نه کسی.

سون سؤز؛ مکملی جنابلاری اوستاد شهریار ماراقلیسی­دیر و اونون شعرلرینه بنزتمه­لر ده یازمیشدیر. اوستادین وفات گونلرینده شاعیریمیزین اورک اوغونتوسونو بو نظیره یازدیغی شعرده دویا بیلیریز:

گؤزدن قان آخیر، یاد ائدیرم هر گئجه یاری

گلمیر یوخو آغلار گؤزه، اولدو گئجه یاری.

من یالواریرام بلکه کی دان اولدوزو چیخسین

کاش تئز چیخا، هجران گئجه­سی تئز گئجه باری

غم زخمه وورور قلبیمه، سینه­ مده چالیر ساز

دیلدن دوشه­ لی شهریارین سازلی سه تاری.

هر نه ائدیرم آیری دوشم بلکه غمیندن

غم قویموری گؤزدن، ائله کی اووچو شکاری.

حیدربابانین دای دالی قیزماز، اوزو گولمز

پاییز یئلی اسمکده خزان اولدو باهاری. . . .

***