اذربایجان دایانیش شعری - 11
زهتابی
پروفسور محمدتقی زهتابی آذربایجان چاغداش ادبیاتی‌نین سؤنمز اولدوزو و پارلاق سیماسی‌دیر. ائلیمیزین باشینی دونیا میللتلری آراسیندا اوجالدان، تاریخیمیزین قارانلیق بوجاقلارینا ایشیق ساچان، شعریمیزین زیروه‌سینده دایانان بؤیوک شاعیر، یازیچی و مورخ‌دیر.
زهتابی 1302 جی ایلده شبسترده دونیایا گلدی و سانکی آنا دیلینه محبت اونون آنادان اولان گوندن آلنینا یازمیشلار. همین عشق اونون علمی درجه‌لرین ان یوکسک مقامینا چاتدیردی و نهایت اونلارجا درین علمی ـ ادبی اثرلر یاراداراق 1378 جی ایلده همان شبسترده دونیایا گؤزونو یومدو. اونون بیر پارا اثرلری بونلاردیر:
پروانه‌نین سرگذشتی، ائل اوغلو باغبان، بختی یاتمیش، بذ قالاسیندا، چریک حماسه‌سی، ایران تورکلری‌نین اسکی تاریخی، معاصر ادبی ـ آذری دیلی، قوی اولسون اون، شاهین زنجیرده، قاشقایی یایلاغا کؤچور، آذربایجان دیلی‌نین نحوی، عروضون تورک فولکلوروندا کؤکلری و ...
زهتابی شاه رژیمینه قارشی مبارزه‌ده بوتون خالقیمیزا بیر اولگو و بیر سیمگه‌دیر. پروفسور زهتابی 30 ایلدن آرتیق سوئت یونیورسیته‌لرینده، آلمان، بغداد و تبریز دانشگاهلاریندا اسکی دونیا دیللرینی تدریس ائتمیش و دونیا دیللرینه سونسوز سولطه‌سی ایله گون معلوماتینی الده ائدیب، مبارزه‌سینی علمله قاتمیشدیر. اونون شاها قارشی یازدیغی شعرلری، هله‌ده کی وار دونیانین دؤیوشچو و دایانیش شعرینه گؤزه‌ل اؤرنک‌لریدیر. شاعیر دوشونجه‌لی بیر عالیم کیمی، دوشمانین حرکتلرینی ایزله‌ییب، گله‌جکده نه ایشلر یاپاجاغینی بیلیر و اونا گؤره ده خالقینا گؤستردیگی مبارزه یولو همیشه دوزگون و دوغرو یول اولور.
شاعیرین آذربایجان قهرمانلارینا یازدیغی حماسه منظومه‌لری ده اونون دؤیوشچو روحوندان ایره‌لی گلیر. ائل اوغلو باغبانېن بوتون یاشاییشینی و مبارزه‌سینی شعره چکه‌رک، سانکی اؤز روحونو کاغاذ اوسته گتیریر. چریک حماسه‌سی اثرینده، او قهرمان جهان‌بخش پایدار یوخ، سانکی زهتابی‌دیر کی شاهلا و بوتون تاریخ ظالیم‌لریله اوز ـ اوزه دایانیب. شاعیر، تبریز دئیه‌رک اؤیدوگو شهر، اونون بوتون وطنی‌نی خاطیرلادیر. او، ایران خالقلارینا آزادلیق، شن حیات و خوشبخت‌لیک آرزیلاییر. اونون شعرلرینده بلوچلار، کوردلر، عربلر، تورکمنلر و قاشقاییلار آذربایجان تورک‌لریله یاناشی شاها و اونون اربابی اولان آمریکایا قارشی دایانیرلار.
زهتابی هاردا اولورسا اولسون، آلماندا، مسکووادا، بغداد دا و یا هر یاندا اولسادا، اوره‌گی خالقی ایله دؤیونور. اونون مبارزه‌سینی شاها قارشی ایزله‌ییر، اونا یول گؤسته‌ریر و تولکو صفت نخست وزیرلری‌نین حیله‌لرینی افشا ائدیر. او شعرینه اؤرتوک چکمیر. بلکه آیدین ـ آشکارا، ساده سؤزلرله خالقیندا اینام بسله‌مه‌ڲه چالیشیر. اسلامی انقالابدان سونرا عالیمین دوزگون حرکت‌لرینه اینانماق اولمادی.
شاعیرین مبارزه روحلو شعرلری هله‌ده دیری، جانلی و قالارقی‌دیر.
ایلک سؤز
قوی آچسین قاناد، اودلو شاهین کیمی،
افقلرده ایلهام پریم بیر داها،
قوی عصیانچی طبعیم آتی،
سمالار کیمی کیشنه‌ییب بیرده قالخسین شاها،
قوی ایللر بویو سوسدورولموش قلم،
اؤیونسون،
جوشوب چاغلاسین بیرده عمان کیمی،
بوتون وارلیغیم، وجدانیم،
فرحدن جوشوب کؤکره‌سین،
جوشوب آل قانیم،
قوی دؤیونسون اوره‌ک،
انقلاب نبضی تک.
ییخیب خیمه‌سین، قوی یوخ اولسون الم،
جوشوب کؤکره‌سین بیر دنیز تک اؤزوم،
قوی آچسین سینه‌مده مین الوان چیچک،
هر دیلک!
کی، مین بیر ایگیتدن بیرین، بیرجه‌سین،
آلوولار دیاریندان عالملره،
تانیتدیرماق ایستیر سؤزوم،
بیرین، مین ایگیت قهرماندان بیرین،
زلال چشمه تک ساده، پاک،
و اولدوز کیمی لکه‌سیز،
بیرین بیر بؤیوک کهکشاندان بیرین،
یئرین سینه‌سیندن چیخان،
صاف بولاقلار کیمی،
ائلین سینه‌سیندن قوپوب ایلدیریم تک شاخاندان بیرین،
نه قلبینده پول وار، نه شهرت، نه آد،
اؤزو ساده باغبان،
اوره‌کدن پولاد،
اونون دردی بیر ائل اولوب، بیر وطن،
چؤره‌کسیز قالیب خلق دردین چکن،
توکنمز پولا گؤز چکن،
و اؤولادی شامسیز یاتان،
قهرمان.
بیر اینسان،
کی قاتسان اگر جوهرین،
اونون داغ قده‌ر کوللره،
دؤنر قهرمان ائللره،
جوشوب، کؤکره‌ین سئللر،
اسیر ائللری هایلایان یئللره،
قارانلیقلارا سون قویان شیمشکه!
تانیتدیرماق ایستیر قلم،
ائله بیر ایگیت ار کی، اؤز وارلیغین،
ائل اوغروندا آتدیقدا آتشلره،
تشکر بئله اوممامیش،
بیر اینسانی کی، خلقی بوغدوقدا غم،
اوجالدیقدا مظلوملارین ناله‌سی،
یاتیب بیر عؤمور سنگره.
گؤرن وارسا، قوی سؤیله‌سین،
ائله ساده بیر اینسانی،
کی، اؤلموش جوانلیقدا گول باغبانی،
ایگیت خلقی‌نین عصیانی،
جوشان گونلر، ائل باغبانی.
گؤرن وارسا، قوی سؤیله‌سین،
بیر انسان کی، یارمیش قارانلیقلاری،
اونون ایلدیریم قهرمانلیقلاری،
هونر گؤستریب تا، ایگیت ملتی،
قوجوب، اؤپسون اؤلمز آزادلیقلاری.
گؤرن وارسا، قوی سؤیله‌سین،
ائله ساده بیر خلقتی،
کی، زحمت چکه‌ن انسانا حؤرمتی،
زورا، ظولمه، ظولمتلره نیفرتی،
ائل عصیانینا پاک صمیمیتی،
ائدیبدیر اونو ائللره سئوگیلی.
گؤرن وارسا، قوی سؤیله‌سین،
ائله ساده بیر خلق پرورده‌سی،
کی، آنجاق ایگیت‌لیکلری،
ائدیبدیر اونو اوردو سرکرده‌سی.
گؤرن وارسا، قوی سؤیله‌سین،
ائله ساده بیر انسانی،
کی، آخدیقدا سنگرده آسلان قانی،
اونا یاس توتوب آغلامیش،
همی دوستو، هم دوشمانی.
او بیر گون بئجرمیشدی بوستان، اکین،
کی، شاه خلقی آج قویماسین،
و بیر گونده الده توفنگ،
گه‌ریب سینه خاقانلاردا،
خانلارا،
اولوب مظلوم اینسانلارا باغبان،
بوتون وارلیغیلا جوشان،
چارپیشان،
باغبان!
اوجالدیقدا مظلوملارین ناله‌سی،
دولاندا فلاکتله پیمانه‌سی،
حیاتی بوغارکن اسارتده چن،
وطن تورپاغین قاپسایارکن دومان،
و بوغدوقدا هر یاندا مظلوملاری اهرمن،
آلوو یاغدیران،
ایلدیریم تک شاخان،
باغبان.
سون سؤز
بیر ائل کی اؤیونمز،
شیر قلبلی قارتاللاری ایله،
خلقین اوره‌گی،
گر دوغدوغو آسلانلاری‌نین مردلیگیندن،
پیوسته دؤیونمز،
جوشمازسا ائلین گر قانی هردن،
اؤز ارلری‌نین مرد حیاتین اوخویارکن،
بیر ائل کی، ار اؤولادینی دونیای تانیتماز،
بیر ائل کی، دیلینده ایگیت آسلانلاریینین آدلاری گزمز...
باخ بیر بئله ملت،
ظولمتلری هئچ وقت بوغا بیلمز،
آزاد گونش عالمده بو خلقه دوغا بیلمز.
چونکو بئله بیر ائل،
آسلان تک ایگیتلر دوغا بیلمز،
چونکو بئله بیر ائل،
عؤمرون کئچیره‌ر بیر سوروتک، قول، آغا بیلمز.
آسلان ایگیت ارلر،
دوغمازسا بیر ائل گر،
البته قارانلیق دا یاریلماز،
اهریمنه دیوان توتولوب، داردا قورولماز.
اؤز منلیگینی قانماز ائلین، عصرلر اؤتسه،
چیخماز گونشی، جوّی دورولماز.
ستّارخانین اؤولادی اؤیونسون،
قوی قلبی دؤیونسون،
باغبانلاری نین مردلیگیندن،
اینسانلیغا، اؤز خلقینه هم‌دردلیگیندن.
قوی باغبانا هر گنج تای اولسون،
گؤردوکده ائلی داردادی، جوشسون، هارای اولسون،
ایرانلینی قورتارماق اوچون غم قوجاغیندان،
هر آذری گنج آسلانا بنزه‌ر بیر ار اولسون،
اؤز اؤلکه‌سی‌نین هر بوجاغیندان،
عصیانا وارین حصر ائله‌ییب های قوپاران شیرِ نر اولسون،
آغ باشلی سهندین، میشووون، شیش ساوالانین،
هر آذری گنجی،
قوی دونیالارا لرزه سالان ایلدیریم اولسون،
استبداد، حق دوشمنینه بیر غنیم اولسون.
باغبان کیمی اولسون،
ظولمتله باریشماز،
حقسیزلیک ایله ظولمه قاریشماز،
آزادلیغا وورغون،
اؤز ملتی‌نین حقینه مفتون،
ملتلره قارداش،
دوست ائللره، ملّتلره یولداش.
غمدن،
و ستمدن،
و المدن،
اؤز خلقینی قورتولماق ایشینده،
دورسون گئجه ـ گوندوز،
عصیان کئشیڲینده،
دوردو نئجه بیر عؤمر،
مینلرجه ایگیتلرله برابر،
قوجا عصیان بئشیگینده،
ائل اوغلو حسین خان!!
1357ـ بغداد
سن اوسان، من ده بویام
سو دئییب‌دیر منه اوّلده آنام، آب کی یوخ،
یوخو اؤیره‌تدی اوشاقلیقدا منه، خواب کی یوخ.
ایلک دفعه کی چؤره‌ک وئردی منه، نان دئمه‌دی،
ازلیندن منه دوزدانا، نمکدان دئمه‌دی.
آنام آختر دئمه‌ییب‌دیر منه، اولدوز دئییب او،
سو دوناندا دئمه‌ییب یخ‌دی بالا، بوز دئییب او.
قار دئییب، برف دئمه‌ییب، دست دئمه‌ییب، ال دئییب او،
منه هئچ واخت بیا سؤیله‌مه‌ییب، گل دئییب او.
یاخشی خاطیرلاییرام، یاز گونو آخشام چاغیلار،
باخچانین گون چوخانیندا کی ایلیق گون یاییلار.
گل دئیه‌ردی داراییم باشینی، آی نازلی بالام،
گلمه‌سن گر، باجی‌نین آستاجا زولفون دارارام.
او دئمه‌زدی کی:«ـ بیا شانه زنم بر سر تو،
گر نیایی بزنم شانه سر خواهر تو.»
بلی، داش یاغسادا گؤیدن، سن اوسان، من ده بویام،
وار سنین باشقا آنان، واردی منیم باشقا آنام.
اؤزومه مخصوص اولان، باشقا دیلیم واردی منیم باشقا آنام،
ایسته‌سن قارداش اولاق، بیر یاشایاق، بیرلیک ائده‌ک،
وئریبن قول ـ قولا بوندان سورا، بیر یولدا گئده‌ک.
اوّلاً اؤزگه کولک‌لرله گره‌ک آخمایاسان،
ثانیاً وارلیغیما، خالقیما خور باخمایاسان.
یوخسا گر زور دئیه‌سن، میلّتیمی خوار ائده‌سن،
گون گله‌ر، صفحه چؤنر، مجبور اولارسان گئده‌سن.
22 آذر 1325ـ تبریز
پروانه‌نین سرگذشتی
سئودا گولونون رایحه‌سین تازه‌جه قانمیش،
گول ـ گول قانادیندان آزاجیق شعله‌ده یانمیش.
پروانه‌نی گؤردوم،
سرمیشدیسه یانمیش قانادین تورپاغا یورغون،
دوشموشدوسه دیلدن، گئنه‌ده آتشه وورغون،
باخماقدا ایدی حیرصیله، اولدوز کیمی، گؤزلر.
«اوددان نه گؤروبسن، آ زاواللی؟»، دئیه، «بیر آن،
توتدوم قانادیندان.»
ساپدیرمایاراق گؤزلرینی بیر دم آلوودان:
«ـ بیگانه‌سن، ای» ـ سؤیله‌دی ـ «افسانه‌لریمدن،
قالدیردیغیم اوّلده‌کی پیمانه‌لریمدن.
احوالیمی بیلسه‌یدین ازلدن گر آدیمدان،
توتمازدی الین ایندی بو یانمیش قانادیمدان.»
«عاشیق تانیمیشدیر» ـ دئدیم ـ «آنجاق سنی دونیا،
ائتمزسن، آدیندان گؤرونور دهرده پروا ـ
اوددان و آلوودان.
آما دئ گؤره‌ک حالیوی، افسانوی بیر ـ بیر،
قصدین نه‌دی یانماقدان اود ایچره، اونو بیلدیر؟»
«من سؤیلرم آما» ـ دئدی ـ «ال چک قانادیمدان،
لاییق دڲیل آزاد اولان اینسانلارا زندان.
دایم منی اوخشاردی آنام کؤرپه اوشاق‌کن،
تک لایلالاریندان بونو خاطیرلاییرام من:
«ـ آتشله یاراندیق!
اؤرتردی عصیرلرجه یئری قاپ‌قارا پرده،
مطلق او قارانلیقلاری یلدا گئجه‌لرده،
شیمشکلر عجایب سسیله گورلاییب، هردن،
اؤز اودلو قیلینجیلا بیر آنلیقجا یاراکن:
باخ، گؤر، بودور آتش» دئیه سؤیلردی آنام، من
فیکره دالیب، آتش دئیه، قاچماق دوشونرکن،
اوخشاردی و سؤیله‌ردی منه قایغیلی گؤزله:
«ـ تئزدیر، هله گؤزله!»
آخشام چاغی بیر گون بوتون عالم قارالاندا،
ظولمت قوشو هر بیر طرفه کؤلگه سالاندا،
خلوتده آنام سؤیله‌دی:
«ـ دولدون یاشا آرتیق،
کئچمیشدیر او گونلر، بالا کئچمیشدیر اوشاقلیق،
عقلین کسیر آرتیق، قولاق آس سؤیله‌ییم ایندی،
قلبیمده‌کی سیرری،
بیر آخشام آتان، گؤستره‌رک شمعی اوزاقدان،
«هر وقت» ـ دئدی ـ «کؤرپوم اولار بیر ایڲیت آسلان،
سؤیله، اوسانیب تنگه گتیرسه اونو ظولمت،
بیلمک دیله‌ییب سورسا کی بس هاردا حقیقت؟
قوی گئتسین اورا، اوردا حقیقت نه‌دیر آنلار.
گر بیر آتا تک اوندا منیم حق سعییم وار،
گئتسین کی، یئته‌ر نسله بو گئتمکله شرافت.
کئچمیش بابالاردان منه چاتمیش بو وصیت»،
قوتارجاق آتان اوددو اونو قاپ‌قارا پرده،
دؤنمه‌دی بیرده.
دوزدور بالا اونلار، دئمیرم بیر داها تکرار،
کئچمیش آنالاردان منه قالمیشدیر اینان بو،
حق یول بو، حقیقت بودور، اسرار جهان بو... »
ظولمتده بونو سؤیله‌رک ایتدی بیر آندا،
گئتدی آنام دا...
گون کئچدی، زامان کئچدی، قارانلیقدان اوساندیم،
شیمشک چاخان آن یاتمیش ایدیم سانکی اویاندیم،
آخشام چاغی، ائتجک بالاما من ده وصیت،
آتش دئیه گئتدیم،
تاپدیم من اؤز آختاردیغیمی اوردا نهایت،
هر بیر شئی اینان، شعله، ایشیق، نور، حرارت...
«ـ بیلدیم»، دئ سؤال ائیله‌یه‌رک بیرده دایاندیم:
«ـ قاندین‌می حقیقت نه‌دیر آخیر؟»
«ـ بلی، قاندیم.»
لاکین او زامان سیررینی آنجاق اونون آندیم،
کیم اودا یاندیم،
چونکو قانادیم اوددا یانان دمده، بیر آنلیق،
گؤردوم نئجه محو اولدو ایشیقلاردا قارانلیق.
«ـ یانماقدادا، بیچاره» دئدیم، «ـ وارمی حقیقت؟»
«ـ یانماقدا حقیقت سنه افسانه‌دیر البت،
اما منه یوخ، چونکو قارانلیقدان اوساندیم،
اودسوز عؤمورون قلبه ماحال اولدوغون آندیم،
آتش دئیه گئتدیم و نهایت اودا چاتدیم،
ظولمت تورونو نوریله بیر لحظه‌ده آتدیم،
بیر دمده ایشیقلاندی باشیمدا، بدنیم ده...
فیکریمدن اوزاقلاشمادی اما وطنیم ده،
ظولمتلره قلبیمده درین نفرت اۏیاندی،
فیکریم او قارانلیقلارې بوغماقدا دایاندی،
جومدوم اودا، آچدیم قولومو اودلو هوسله،
تا بیر قوجاق آتش گتیریم یورودوما تحفه.
رحم ائتمه‌ییب عصیان آلووو جیسمیمی یاخدی،
شر قوّه‌لر آت چاپدی قانیم سئل کیمی آخدیر.
یانماقدادا، عشقیم کیمی، دیلدن دیله دوشدوم،
قان دالغاسی آتدی بو آزاد ساحیله دوشدوم...
ال چک قانادیمدان، گؤروسن بیتدی حکایت»،
«ـ الدن سنی سالمیش بو آغیر گون بو فلاکت،
مرهم قویارام، دؤز بو گونو ـ سؤیله‌دیم آرام ـ
قورتارمادی گون، وار یئنه‌ده آیری بیر آخشام.»
«ـ یوخ، یوخ ـ دئدی ـ سن آنلامادین قلبیمی، هیهات!
هر عصره یاراشماز نه او مجنون، نه او فرهاد.
هر بیر گونون اؤز حؤکمو، اؤز افسانه‌سی واردیر،
هر آیری اودون، آیری دا پروانه‌سی واردیر.
هر بولبول ایله بیر گول آچیر عشق باغیندا،
هر قیز گلین اولمازمی مگر اؤز اوتاغیندا؟
آچمېش بو گولون ده دلی دیوانه‌سی‌یم من،
ایندی بو اودون، قان بونو، پروانه‌سی‌یم من.
ال چک قانادیمدان،
ال چک کی دوغولموشکن اؤزوم فیرتینالاردان،
ساکیت باخا بیلمم دلی عمانا کناردان،
هر دالغاسی بیر عؤمره برابر هیجاندیر.
هر نعره‌سی خلق عاشیقینه بیر تازا جاندیر...
باخ کؤکره‌ین عمان نه دئییر اودلو سسینده،
مین نغمه‌سی، مین آتشی وار هر نفسینده،
من گزمه‌لی‌یم سینه اۏ چیلغین لپه‌لرده،
گول ـ گول قانادیمدن گره‌ک اونلار اؤپه‌لرده.
چارپیشماسا قول اوردا، پولاد تک سوواریلماز،
شیمشک کیمی قول اولماسا، ظولمت کی یاریلماز.»
«ـ اوددور او، یاخیب وارلیغیوی یاندیراجاقدیر،»
«ـ یاندیرماغینا جاهیل اونون کؤرپه اوشاقدیر.
اوددا یاناراق ظولمتی بوغماق دیلرم من،
آل شعله اولوب، عرشه اوجالماق دیلرم من.
اوددان و آلوودان دوغولوبسوز اؤزونوزده،
واردیر هله ده اودلو قیغیلجیم گؤزونوزده.
اوددان بو ساغیندیرمازا بیلمم نه سبب وار؟»
«ـ آلقیشلامیش آتشلری پیوسته ازلدن،
دوددان دوغولانلار،
آلقېش دئییرم من ده او وولقانلارا قلبا،
وولقان گوجونه قورموش الیم گوللو گولوستان،
قوی سن کیم اود یاورولاری فیض آلا اوندان.»
«ـ قورموشدور الین بیر تازا گولزار، بو دوزگون،
غواص تک اۏنلار کی، ولاکین دور آرارلار.
گولشن دگیل، سهو ائتمه‌سم عمانه وارارلار.»
«ـ بیر آرزودور هر شخصه حیاتین دادین آنماق،»
«ـ لذت! نه گؤزه‌ل سؤز! بونا شک ائتمیرم آنجاق.
فرض ائت بورادا خیضر قده‌ر اولدو حیاتیم،
هر فیرتینادان، فرض ائله‌یک اولدو نجاتیم.
عؤمروم کئچه‌جکدیر، توتالیم، هر یئنی گونده،
مین تویدا، دویونده...
آخیر منی بیر گون اوداجاقدیر قارا تورپاق،
بس اوندا وطن قلبینه باتمیش قارا جایناق؟!
بس وارلیغیمین، منلیگیمین خالیقی ائللر؟!
بس گنج اولاراق چیمدیگیم افسانوی گوللر؟!
روحون، کؤنولون، حسلرین دایه‌سی گوللر؟!
بس اوندا سویون ایچدیگیم او گوزگو بولاقلار؟!
پیوسته بولودلار اؤپوشن نازلی او داغلار؟!
یوز بار وئرن هر شاخه‌ده جنت کیمی باغلار؟!
چؤللر، دره‌لر، یام ـ یاشیل اطلسلی یاماجلار؟!
قاققیلداشاراق گؤیده سوزن نازلی توراجلار؟!
آزادلیق اوچون چارپیشان ائل؟ قان تؤکن انسان؟!
ترک ائتدیگیم ال قانا بویانمیش اولو میدان؟!
زحمت آناسیندان مدنیت دوغورانلار؟!
بس وارلیغیمی قانلی تر ایله یوغورانلار؟!
بس اوندا حلال سودکی اوشاقلیقدا دؤشوندن،
امدیم آنامین من؟!
بس بونلارا بورجوم؟!
بس اوندا وصیت؟ اونودولسون مو وصیت؟!
ترک ائتسم اگر، مین کره نفرت منه نفرت،
یوخ، یوخ، منه گولزاردا پیمانه گره‌کمز،
شهلا، جان آلان نرگیس ـ مستانه گره‌کمز،
دلبر دوداغیندان امه‌ر‌ک مست اولوب اؤلمک،
من ایسته‌مم، آللاهی سئوه‌رسن، بوراخ ال چک.
دایم تازالیقلار گونونون ایلک اېشیغیندا،
چیممک و ایسینمک دیله‌ین تشنه بو کؤنلوم،
ائل آرزوسو عمانینی بیر دمده، بیر آندا،
کوثر دئیه، ساغر کیمی، ایچمک دیله‌ییر، قان!
ال چک قانادیمدان!»
باکی ـ آذر 1336
افسانه‌دی شمشیره دایانمازسا، آزادلیق
چکدیکده قیلینجین،
جوشدوقدا دنیز تک،
توفان کیمی اورمانلاری تیترتدیگی آنلار،
دۆشمن کیریییب آغلادی مسکین،
باش ایدی غلام تک اونا سولطانلار، اوزانلار،
زحمت چکه‌ن اینسانا اؤلوم حؤکمو یازانلار،
ملّتلری‌نن دیللرینه قبر قازانلار...
قویدوقدا قینا اودلو قیلینجین،
سونبوللری بیچدیکده یایین ایستی چاغیندا،
دوشمن دؤنه‌رک آسلانا گلدی،
سونگویله اوتون زحمتی‌نین یاریسین آلدی،
آج قالدی قیشین شاختالی، چووغونلو چاغیندا،
بیر سؤز دئمه‌دی سینه‌سی میس تک یانان،
آسلان،
کیمی اینسان!!
سونگویله بوتون ثروتینی چالدی، آپاردی،
زنداندا چوروتدو،
آسلانلاری بیر ـ بیر؛
حؤکمون ده یوروتدو،
بئی‌نین قازیب اینجی قوپارتدی،
تاریخینی آلت ـ اوست ائله‌ییب یازدی تازاشدان،
بیر آبیده‌ده تیکمک اوچون وئرمه‌دی امکان،
اؤلکه‌لری ائیله‌دی ویران...
دؤزدو گئنه ده سینه‌سی میس تک یانان،
آسلان،
کیمی اینسان!!
قلبینده سه عصیان.
بیر گونده گلیب ایسته‌دی توپراقدان،
آییرسین اونو دوشمان،
بیر فیکرده دالیب سوسدو بو آسلان،
کیمی اینسان،
و دوشوندو:
«ـ آرخامدی بو توپراق،
شنلیکده بساطیم دؤشنن یئر،
پیس گونده دایاق،
همده سیغینجاق،
توپراق،
اگر اولمازسا نه‌ییم وار و نه‌یم من؟
توفانلی دنیزلرده اوزون بیر اولو یارپاق!
مین بیر اولو بابک کیمی اجدادلاریم آنجاق،
بوردا یاشاییب، عؤمور سوروب، گؤمدورولوبلر،
چیخسام وطنیمدن،
هاردان آلارام قان،
هاردان گله‌جک جیسمیمه قوّت،
و جسارت،
و همیّت؟
هاردا قازیلار سون بئشیگیم بس؟»
کۏلی دئییر اؤلادیما هر کس...
نفرت دولو گؤزله،
بیر دوشمنی سوزدو،
هئرکول کیمی جانلاندی گؤزونده،
ایستیر آیاغین یئردن اوزوب آنتئیی بوغسون...
داغلار گوجو حیس ائتدی اؤزونده،
قلبینده قانی کؤکره‌دی، جوشدو،
قیزغین شئره دؤندو،
سانکی بو سفر سینه‌سی میس تک یانان،
آسلان،
کیمی اینسان!!
آیدینجا گؤزونده آلیشان شعله گؤروندو،
کین اؤرتوگونه سانکی بوتون وارلیغی بیر آند بوروندو.
سیخدی کوره‌گین توپراغا دوشمنله دیدیشدی،
قوپمام ـ دئدی ـ اؤلسم ده بو یئردن،
بو دیاردان.
کئچمیش بابالاردان،
آتالاردان،
ارثیمدی بو داغلار،
بو بولاقلار،
بو اته‌کلر،
بو چیچکلر...
اؤولادېما ارثیم گره‌ک اولسون بو دیاریم،
توپراقدی منیم دار و نداریم،
داغلارجا فلاکت،
عمانجادا محنت،
و اذیت،
بیر دمده بئله آغناسا گر اوستومه قوپمام...
آز قالدی جوشا سینه‌سی میس تک یانان،
آسلان،
کیمی انسان!!
قلبینده یامان چاغلادې عصیان،
توفانلی دنیز تک!!
کئچمیشلری خاطیرلادی دوشمن،
بیر واخلاری کی، سینه‌سی میس تک یانان،
آسلان،
کیمی اینسان.
چکمیشدی قیلینجین...
ـ قوی جوشماسین عمان ـ
دئیه، قلبینده‌جه آرام،
دوشمن گئری دؤندو...
اولدو سحر، آخشام،
کئچدی نئجه ایام،
قوجامان سینه‌سی میس تک یانانین آتشی سؤندو.
سؤندو گئنه گؤزلرده قیغیلجیم،
و دورولدو،
گؤزلر کیمی هر یاندا بولاقلار،
و ایشیقلاندی چیراقلار،
سونبوللری ده بیچدی اوراقلار،
قیشلار دولانیب، کئچدی سازاقلار،
بیر آزجا گولوش گؤردو دوداقلار،
دینجلدی آیاقلار،
و باجاقلار،
هر یاندا بساطین دؤشه‌دی دوزلره یازلار،
آذر گؤزه‌لین چولغادی نازلار،
دیللندی یاماجلاردا یئنه نغمه‌لی سازلار:
«ـ عزیزیم گولوم واردیر،
وفالی ائلیم واردیر،
وطنیم تالاندیسا،
وارلیغیم، دیلیم واردیر...»
توتدو گؤزونو اویغو ایلان چالمیشین، آمما،
بیر آن دا بئله یاتمادې دوشمن،
هر گون یئنی بیر حیله دوشوندو،
هر ایل یئنی بیر دوندا گؤروندو،
عاریفلرینی توپلایاراق، قوردو ییغینجاق،
تا بلکه تاپا مینمه‌گه بیر تازا اویونجاق،
سون تدبیری ساده:
لازیمدی دگیشسین،
زحمتله بوتون وارلیغی یوغرولموش اولان،
سینه‌سی میس تک یانانین اؤزلوگو آنجاق.
گر اؤزلوگون آلساق،
گر منلیگینی، کیملیگینی آلساق الیندن،
توپراق دا بیزیمدیر،
داغ، دوز، دره، اوتلاق‌دا بیزیمدیر،
تکجه نه‌کی نعمت، نه‌کی معدن،
نعمت یارادان قول، قولوموزدور،
آلساق دیلینی، اؤزلوگو یوخ بیر قولوموزدور...
دوشمن یاساق ائتدی، وئره‌رک بیر اولو فرمان،
زحمتله سعادت آرایان،
سینه‌سی میس تک یانانی دوغما دیلیندن،
اینسانلیغی لذّتله قارین، پولدا بیلنلر،
قارین ایزی ایله سورولر تک سوروننلر،
معنادا دگیل، ظاهیراً اینسان گؤروننلر،
اؤز وارلیغین افسانه سایانلار،
اینسان کیمیلر بال کیمی شیرین دیلین آتدی،
نعمتلره،
لذتلره،
شؤهرتلره،
چاتدی،
اینسانلیغینی بیر قارینا، بیر پولا ساتدی،
آیریلدی دیلیندن،
آیریلدی ائلیندن،
کئچمیش کیمی لاکین قوجامان،
سینه‌سی میس تک یانان،
آسلان،
دایم باخاراق غملی گئدنلر دالیسینجا،
انسانلیغی، ملیّتی جوشدو،
قلبینده قانی جوشدو و داشدی،
جیسمینده گوجو حدّینی آشدی،
ووردو بئلی قوّتله بیر آرشین یئره کئچدی،
خوشبختلیگین تاپدی یئریندن،
و تریندن،
یئللر پوزا بیلمز قوجامان داغلارېن،
آیدیندی ووقارین،
قانون ـ طبیعتدی درین کؤکلو چینارلار،
یارپاقلارینی تؤکسه‌ده توفاندا، سازاقدا،
آزاد گونشه دوغرو دمادم بوی آتارلار،
مؤحکمدی کؤکو چون آنا توپراقدا،
بولاقدا،
اؤلموش قورو یاپراقلاری،
سالماز چیناری،
ذره‌جه‌ده اولسا ووقاردان، عظمتدن!!
سرسم یئله اویموش،
یارپاقلارین آمما،
یئللر گؤموره‌ر هر بیرین آخیر،
بیر گوشه‌ده، بیر قبرده ایتگین.
بئش بایراغیلا اؤزلوک آلینماز،
قیرخیلسا توک، اینسان کیشیلیکدن کی سالینماز،
لازیمدی دگیشسین دیلی بو سینه‌سی میس تک یانانین،
سون امرینی دوشمن بئله وئردی.
دوشمن گله‌ک سؤیله‌دی:
آت دوغما دیلین بیر کره، حتی،
آت اسکی شعورون،
و دوشون تکجه منیم تک.
سن،
منسن،
ازلدن،
مجبور ائله‌ییبلر کی، اوزاقلاشمیسان اؤز دوغما دیلیندن،
بیگانه دیلین بوشلا سن، ال چک...
فیکره دالاراق سوسدو بیر آن،
سینه‌سی میس تک یانان،
آسلان،
کیمی اینسان!!
مومکوندو مگر آیریلیم اؤز دوغما دیلیمدن؟
مومکونسه‌ده، آخیر نه سببدن؟
دیلدیر منی آنجاق ائله‌ین،
من!!
اؤزگه کیمی، بیلمم، نئجه مومکوندو دوشونک؟
مومکونمو قارانلیق اولا شیمشک؟!
مومکوندو مگر آب دئییم من سویو گؤرجک؟!
ائتمیش، دئمه‌لی، اؤزلوگومو، وارلیغیمی ایندی نیشانه.
قویمام آتا، قویموشسادا دوشمن بو اوخون ایندی کامانه.
ساکیت دنیزی چالخادی توفان.
هر محنته دؤزموش قوجامان،
سینه‌سی میس تک یانان،
آسلان،
کیمی اینسان!!
یوخ، یوخ دئیه‌رک، چکدی قیلینجین،
دیل؟!
شوخولوق بو دگیل بیل،
شمشیرلره چئوریلدی اوراقلار،
عمان کیمی چالخاندی یاخینلار و اوزاقلار،
سرنیزه‌یه دؤندو گؤزه‌ل اللرده داراقلار...
دوشمن کیریییب آغلادی مسکین،
آیریلدی خیالدان،
بیر امر ماحالدان،
هم بیلدی کی، اولماز بیر ائلین،
اؤزلوگونو آلماق الیندن،
اولماز کی آییرماق بیر ائلی دوغما دیلیندن.
بیر گون دئدی اؤولادینا یای فصلی بیچینده:
«ـ کئچمیش بوتون عؤمروم تر ایچینده،
من قویمامیشام یوغرولا بیر گون خمیریم اؤزگه تریندن،
اولسون گؤزوز آنجاق ایشینزده، قولونوزدا،
مؤحکم دایانین اؤز یولونوزدا...
آردېندا ولاکین، امه‌گین اولماسا شمشیر،
هر گون چؤره‌گه دامجیلایار قان.
هر گون گؤره‌جکدیر باشینیز بیر یئنی ذلت،
تحقیر ائده‌جک ساغ، ووراجاق سول سیزه تهمت،
یوردوز اولاجاق دوغما اؤز اؤولادیزا غربت،
هر کس سیزه ایستر اولا سولطان،
آغا، سرور،
دایم آج اولار قارنیز، الیز لئیک خمیرده،
شنلیک بینالی آتلی اولار، خلق پیاده،
یاس حالی اۏلار ائلده سراسر،
غربتده و دوستاقدا حیاتین چورودو مرد اوغوللار،
وئرمز اولارا یاد گوجو میدان،
قولدورلارین آغزیندا اولار،
آزادلیغیز، حقیز،
تحقیر اولار هر گوشه‌ده، هر وقتده اینسان،
بیگانه‌لر اوینار دیلینیز، وارلیغینیزلا،
سربستلیگیز، شادلیغینیزلا،
اولماز آدینیز دونیادا ملّتلر ایچینده،
شؤهرتلیز ایتر همیشه شؤهرتلر ایچینده،
قلبیز کیمی ویرانه قالار دۏغما دیارېز،
یول گئتسه‌ده ائل، کؤلگه کیمین قویمایاجاق ایز،
قارین سوراغیلا سورولر تک گئده‌جکسیز.
اللرده اوراقلار،
بیر آغزی قیلینج اولسا ولاکین،
دوشمن ده سیزه دوست اولاجاقدیر،
هر کس ائده‌جکدیر سیزه حؤرمت،
ائللر سیزی اینسان سایاجاقلار،
چون قایدادی شمشیره دایانمیشدیر عدالت،
و شرافت.
یوردوزلار برابر
آزادلیغیز، حققیز اولاجاق اؤز الینیزده،
تحقیر اوزو گؤرمز ائلینیزده،
دیلینیزده،
دۆنیا تانییار سیزلری ملت،
ائللر ائله‌یر ملته حؤرمت،
حقین قیلینجی وارسا اگر حق تانیارلار.
قودرتلی و آماده گر اولسان،
دایم سنی اینسان سانایارلار،
هئچ کیمسه ده جرأت اولا بیلمز،
آغالیق فیکرینه دوشسون،
سنه بیر آن!!
بلی، بالالار، قوی قالا دایم قولاغیزدا،
ایش وقتی ده شمشیرنیز اولسون قوجاغیزدا!
افسانه‌دی شمشیره دایانمازسا آزادلیق!!...
هئچ وقت قینا قویما قیلینجین!»
بغداد ـ بهمن 1356
آذربایجان ادبیاتی، تاریخی و اینجه صنعتی