اذربایجان دایانیش شعری - 9
مدینه گولگون
آذربایجان شعری‌‌نین گلیشمه‌سینده درین تأثیر بوراخان شاعیر 1302 جی ایلده دونیایا گلیر. اردبیلده بوی آتیب ـ یاشادولور. سونرا تبریزه گله‌رک ادبی فعالیتی‌نی گئنیشلندیریر و چوخلو اثرلر یارادیر. اونلاردان نئچه‌سی بونلاردیر:
تبریزین باهاری، ساوالانین اته‌کلرینده، صولحون سسی، یادگار اوزوک، پروانه، تبریز قیزی، فریدون، خاطره‌لریمین نغمه‌سی، یورا بیلمز یوللار منی و ...
گولگون چاغداش شعریمیزی دونیایا یاییب و چوخلو اودوللار الده ائتمیشدیر. اونون شاعیر آرزیلاری اولاراق، الوان آرزولاری آراسیندا ان علوی‌سی و ضروری‌سی آزادلیق‌دیر. او، دوغما تورپاغین، آنا ائلی‌نین پاک دویغولو قیزی اولاراق، بوتون اینسانلارا اؤزه‌للیک‌له اؤز خالقینا آزادلیق ایسته‌ییر. او، ایللر بویو وطنیندن اوزاق قالیرسادا، یوردو ـ یوواسیندان اوزاق دوشسه‌ده، یئنه اؤز ائلینه، یوردونا باغلی‌لیغینی اونودماییر.
گولگون عشق و سئوگی شاعیری‌دیر. اومودسوز، سئوگی‌سیز، دیلک‌سیز آدامی کوبود و یونولمامیش بیر داش ساییر. صلح، امین ـ آمانلیق، دینج حیات بشریّتین ان ضروری ایستکلریندن‌دیر. جنگ، ساواش، ائولری ویران قویوب، اینسانلاری علیل ائدیب قانینا بله‌ییر و بونلار اینسان وجدانینا آغیرلیق ائدیر. شاعیر، بونلاری گؤره‌رک فریاد ائدیر:« دایاندیرین سیناقلاری»، «اودلاردان، آلوولاردان قورویون حیاتی». اونون سؤزلری بیر آذربایجانلی شاعیری‌نین بشریّته، بوتون اینسانلارا سؤیله‌نن سؤزلردیر. گولگون اؤز ائلینه باغلییلیغی بشریّته باغلی‌لیغدان آییرماییر.
گونلر
آغلی، قارالی گونلر،
قانادلې قوش اولوب‌سوز،
عؤمرومون بهاریندان،
هارایا گئدیرسینیز،
دؤنوب جلوسوز آتا،
چاپیرسینیز بس هارا،
گنجلیگیم ده سیزینله؟
یوللانیر اوزاقلارا...
ساچیلاریما کولک تک،
داراق چکیب هر سحر،
باشیما آغ چیچک‌می،
صبیرسیز بیرار ـ بیر،
مجراسینی ایتیرمیش،
چای کیمی آخیب بئله،
نه‌دن اؤتوب گئدیرسیز،
عؤمردن سرعت ایله،
بعضاً دؤنوب شیمشگه،
گؤگره‌ییب چاخیر سینیز،
نیسان یاغیشی کیمی،
سیز هارا آخیرسینیز...
آغلی، قارالی گونلر،
گئتسه‌نیزده سیز اوزاق،
جوان ساخلایاجاقدیر،
منی بو ائللر آنجاق...
آخی مین اوره‌کده،
آرزوم وار، دیله‌ڲیم وار.
(حیاتدا تئز قوجالېر،
مقصدسیز یاشایانلار.)
ایندی گنجلیک گونلریم،
اوزاقلارا گئتسه‌ده،
گؤزه‌ل بهار چاغلاری،
عؤمرومو ترک ائتسه‌ده،
دۏغما وطن تورپاغی،
آزادلیغا چیخاندا،
ائللر گؤزه‌ل گونلرین،
اللرینی سیخاندا،
گلینلر قاراسینی،
باشیندان آچیلان زامان،
گونش قالخیب افقدن،
یئره نور ساچان زامان،
تبریز باسیب باغرینا،
بالاسینی اؤپنده،
باشیمیزا آغاجلار،
الوان گله‌ر سه‌پنده،
کؤرپه‌لرین گؤزونده،
قورویاندا گؤز یاشی،
«شکر» دئییب باجیلار،
اؤپن زامان قارداشی،
ساققالی قار کیمی آغ،
آتام شادلیق ائده‌نده،
جوان قیزلار، گلینلر،
چالیب باللی گئده‌نده،
من تئزدن گنجله‌شیب،
یازاجاغام اوزو آغ،
منه اؤز نفسیله،
گوج وئریب‌دیر بو تورپاق...
آغلی، قارالی گونلر،
اوچون ایندی وقارلا،
قارشیدادیر گؤروشوم،
منیم هله بهارلا...
1336 ـ نجی ایل
حسرت(داستان)
بولبولو قفسدن آزاد ائتدیلر،
گئدیب قوندو قارا تیکان کولونا،
دئدی:« ـ آخ وطن، جان وطن...»
(آتالار مثلی)
کئچمیشده بیر خان واردی،
کئیف ـ داماقلا یاشاردی،
قیش شهرده، یای کندده،
عؤمر ائده‌ردی عشرتده،
بیلمزدی درد، غم نه‌دیر،
گؤز یاشی، الم نه‌دیر.
او، گاه اووا گئده‌ردی،
گاه‌دا دوروب گودردی.
گؤز آلتی قیز ـ گلینی،
توتدوغو عملینی،
اؤزو یاخشی ساناردی،
اؤره‌گینده یاناردی.
شکار بد گتیرنده،
میدان اوخوردو کنده،
نه قانون، نه عدالت،
نه قلبینده مرحمت،
اولمامیشدی هئچ خانین،
او، اؤز گونون، دؤورانین.
بئله‌جه کئچیره‌ردی،
آرتسادا ائلین دردی،
بیلمزدی زحمت نه‌دیر،
انسانا حرمت نه‌دیر.
فقط کند اهلی تک ـ تک،
باش اگه‌یدیلر گره‌ک.
مغرور خانا هر سحر،
بئله کئچردی گونلر...
کندین لاپ کناریندا،
«بوز بولاغین» یانیندا،
خان ائوی اوجالیردی،
باخان حیران قالیردی.
گول آچمیشدی باغچا باغ،
ترپشدیکجه هر بوداق،
یئره دامجی دوشوردو،
مرواری دانه‌سی تک.
بیر هیجران ناله‌سی تک،
بایاتی اوجالیردی،
خان چوبان نئی چالیردی،
یئنه هر سحر کی تک.
غمدن جوشوردو اوره‌ک...
گونش گؤیده گولوردو،
سانکی نور تؤکولوردو،
تورپاغین سینه‌سینه.
چیچکلر، گللر یئنه،
گؤزلرینی آچیردی.
کپه‌نکلر قاچیردی،
گؤی اوت اوسته نئجه شن.
دویموردولار چمندن...
خان باغیندادا بئله،
قوشلار گلمیشدی دیله،
چیچک عطری، گول عطری،
بوروموشدو هر یئری،
دؤرد یانیندا نوکلرلر.
خان گئیینیب بو سحر،
باغینا اندی یئنه،
اگیلدی دؤنه ـ دؤنه،
بنفشه‌نی، نرگس.
آنجاق اونون بوز اوزو،
نه گولدو، نه آچیلدی.
اؤتری نظر سالدی،
او، هر گوله چیچگه.
سویوق قلبی سئوگییه،
یاد یارانمیش ازلدن،
گؤردوگو هر گؤزلدن.
اولمامیشدیر محبت،
کئف چکمیشدیر او فقط...
باغچانی سئیر ائدن خان،
آیاق ساخلادې بیر آن،
بولبولون نغمه‌سینه،
کؤنول آچان سسینه،
او، سونرا امر ائله‌دی،
«ـ بولبولو توتون» دئدی.
داها گئجیکمک اولماز،
(آخ احتراص ، احتراص،
جانلی مخلوقاتی بعضاً
سن اگلنجه ائدیرسن...)
دسته باش اگیب خانا،
داغیلدیلار دؤرد یانا،
گزدیلر یاشیل باغی،
گول آچمیش هر بوداغی.
گیردیلر کولدان ـ کولا،
«گره‌ک او بوردا اولا» ـ
دئیه، خان امر ائله‌دی:
«ـ بولبولو تاپین!» دئدی.
نه کول قالدی، نه بوداق،
هر یئری ورق ـ ورق.
آختاردیلار، گزدیلر،
هر زحمته دؤزدیلر.
سونرادا یاواش ـ یاواش،
اوره‌کلرینده تلاش،
دسته قاییتدی گئری،
قالمادی امید یئری.
خانسا دؤزمه‌دی بونا،
باغیردی یانا ـ یانا:
«ـ بیر بولبول نه‌دیر کی سیز،
توتا بیلمه‌ییرسینیز!»
هامی تیتردی، قورخودو،
گؤردولر علاج یوخدو،
یئنه باش اگیب خانا،
داغیلدیلار دؤرد یانا.
سوسدو بولبولده آرتیق،
قیسیلدی یازیق یازیق.
قیزیل گولون کولونا،
دگن اولماسین اونا.
دوشمه‌سین گولدن آیری،
بو آزدا ائلدن آیری.
ده‌گیب قهرلندی قوش،
آرادیسا قورتولموش.
فایدا وئرمه‌ردی فقط،
اله کئچدی نهایت...
قیزیل قفس مسکنی،
خان سرایی وطنی،
اولدو بولبولون آرتیق،
گئتدی الدن آزادلیق.
کئچدی نئچه بهار، قیش،
دوستاق اولموش یازیق قوش.
یازین عطرین دویمادی،
گول اوسته باش قویمادی.
اوچماغا حسرت قالدی،
کؤنلونو غبار آلدې.
داها دیل دیل اؤتمه‌دی.
منه یاراشماز «دئدی»
جهجه ووروب اوخوماق،
سینه‌مه چکدیلر داغ...
گلیب قیزلار، گلینلر،
اوخودولار هر سحر.
بلکه قوش دیله گله،
کئچدی بو منوال ایله.
هفته‌لر، آیلار کئچدی،
قیش کئچدی، بهار کئچدی.
بولبول اؤتمه‌دی بیرده،
توتولدو بؤیوک درده.
خانین پوزولدو حالی،
بد گتیردی اقبالی.
یول آرادی او مدام،
گلدی هر سحر، آخشام.
سوزدو بو دوستاق قوشو،
حیاتیندان دویموشو.
مجلس قوردو خان بیر گون،
گلدی اعیانلار بوتون.
تار سسی، کمان سسی،
قالخدیقجا پرده ـ پرده،
قاناد آچدی گؤیلرده.
کمان سانکی آه چکیب،
چاره‌سیز اینله‌ییردی.
تار ائله بیل هر سیمده،
ائلین دردین دئییردی.
خانسا، ایچیب شرابی،
خمار ـ خمار باخیردی.
قاشیندان ـ قاباغیندان،
سانکی زهر یاغیردی،
فیکری قرار توتموردو،
نه گؤیده، نه یئرده.
ائله بیل توتولموشدور،
هانسی چاره‌سیز درده،
بو آن دیکه‌لیب تئز خان،
امر ائله‌دی اوجادان:
«ـ تئز گتیرین بولبولو،
بلکه آچیلا دیلی.»
امره عمل ائدیلدی،
بولبول مجلسه گلدی.
گلدی ال ـ ال اوسته او،
بیر قیزیل فقسده او.
کسیلدی تارین سسی،
رقاصالار دسته‌سی،
سوسدو بیر آن ایچینده،
خان هیجان ایچینده.
سسله‌دی قوشو خیلی،
کؤنلونده نغمه مئیلی،
گاه دن وئردی، گاه دا سو،
بولبولون سه قورخوسو.
آرتدی، داها چوخالدی،
قلبینی غبار آلدی،
بولبوله گؤزله‌دیگی،
نه گول، نه بهار گلدی.
بو گئنیش اوتاقلاردا،
قوشا یئنه دار گلدی.
باخدی مجلسه مات ـ مات،
خانسا دویمادی هیهات.
یازیق قوشون حالینی،
دردینی، ملالینی.
خانین پوزولدو حالی،
آخی بوتون محالی،
او سوسوز قویا بیلر،
کندلی‌نین دریسینی،
ایسته‌سه سویا بیلر.
اونون بیرجه سؤزونو،
ایکی ائتمه‌میش هئچ کس.
ظالیم خانین امریندن،
بو قوش نئیه چیخدی بس.
باخین بیر اداسینا،
قوی حرام اولسون اونا،
ائله‌دیگیم مرحمت،
بو داش ـ قاش، بو عظمت.
خان، تئز آلدی قفسی،
یئره چالدی قفسی،
سیندی قفس، اوچدو قوش،
بو گؤزلنمز قورتولوش.
بولبوله نجات وئردی،
قول وئردی، قاناد وئردی.
او، آچیق پنجره‌دن،
اوچوب یوخ اولدو همن...
افقده سؤکولدو دان،
گونشین دوداغیندان،
نور ایچدی گولدو حیات،
جانا گلدی کائنات.
آچدی گؤزونو لاله،
نرگس گئتدی خیاله.
بنفشه بوینون اگدی،
بس کیم قلبینه دڲدی.
بیزدن کوسدو اینجیدی،
گؤز یاشی، یا اینجیدی.
پارلادی یاناغیندا،
عؤمرونون شن چاغېندا.
قوشلار اوخودو نئجه،
کولک اسدی خفیفجه.
یئنه اوخودو چوبان،
خان دا قالخدی یاتاقدان.
تئز آچدې پنجره‌نی،
دونن اولوب گئچه‌نی،
اونوتموشدو دییه‌سن،
اودلو احتراص بعضاً،
تئز آلیشیر، تئز سونور.
اوره‌ک ده داشا دؤنور.
بیلمه‌ییر حسرت نه‌دیر،
سئوگی، محبت نه‌دیر.
بو وقت بولبول اوخودو،
خان آییلدی خیالدان...
حقیقت، یا یوخودو،
همان قوشدو اوخویان؟!
خان گلیب یاواش ـ یاواش،
چیچکلیگه چکدی باش.
بلی، همان گؤزه‌ل قوش،
تیکانلی بیر بوداقدا،
احتیاطلا اوتورموش.
اوخویور شیرین ـ شیرین،
یئنه خانین قلبینده،
جوشدو غضب، جوشدو کین.
قاییدیب اوتاغیندان،
توفنگی آلدی او،
بیر گولون آرخاسیندا،
پوسوب خیلی قالدی او،
دار زنداندان قورتولموش،
محبوس کیمی سئوینجک،
اوچاراق چیچک ـ چیچک.
بوداقلاری دولاندی،
گلیب بیر قیزیل گولون،
بوته‌سینده دایاندی.
گولون یارپاقلارینی،
قوخلایاراق دویونجا،
باشینی توتوب اوجا.
اوخوماق ایسته‌ییرکن،
ظالیم خانین گولَله‌سی،
بو آن آچیلدی بیردن.
سوسدو قوشلار، بوجکلر.
سوسدو سانکی تمام باغ،
فقط توستو ایچینده،
خیشیلدایان هر یارپاق،
سانکی نفرت یاغدیردی،
ظالیم خانا دورمادان.
چکیلدی توستو، دومان،
کولدان خیلی آرالې،
بیر گول ایله، بیر بولبول،
دوشموشدو تورپاق اوسته،
سینه‌لری یارالی.
خان باخدېسا اونلاری،
فقط محل قویمادی،
آخی اونون داش قلبی،
بو حسرتی دوتمادی.
توفنگینی آستاجا،
آشیراراق چیگینینه،
هئچ نه اولمامیش کیمی،
او چیخیب گئتدی یئنه...
او گئتدی، اوره‌گینده،
سویوموشدو غضب، کین،
فقط یئنه بیلمیردی،
نئچین اوخوماییردی،
بو قوش قفسده، نئچین،
او بیلمیردی بولبولون،
قلبیندن نه‌لر کئچیر،
(قیزیلدان دا قایېرسان،
قفس یئنه قفسدیر.)
خان دویموردو بیر قوشون،
قلبینده آلوولانان،
دردینی، حسرتینی،
خان دویموردو بولبولون،
آزادلېق آرزوسونو،
وطن محبتینی...
1336 ـ نجی ایل.
عؤمرون معناسی
انیشلی، یوخوشلو حیات یوللاری،
من سیزدن بو دره‌ییب کئچمه‌دیم دوزو.
طوفان دا گؤره‌سیز، قار دا گؤره‌سیز،
گئده‌ر اوستونوزدن او آیاق ایزی.
حیات بیر دالغالی عمانا دؤندو،
ایچینده چالخاندیم من اوزه چیخدیم.
یاپیشدی الیمدن دوغما پارتیام،
ظولمتدن ایشیقلی گوندوزه چیخدیم.
تبریز آزادلیغین جارچیسی اؤلدو،
سسینه سس وئردی مرند، خوی، سلماس،
داها آغلامادی غملی اوشاق تک،
آخدی، حزین ـ حزین اوخودو آراز.
بهارین نفسی، قوشلارین سسی،
یانمیش آغاجلارا بیر نجات وئردی.
فدایی قارداشم یاتیب سنگره،
تبریز گؤزه‌لینه شن حیات وئردی.
چادرانین اسیری، ظولمون دوستاغی،
عؤمرو بهار یاشلی قیزلار کام آلدی.
نملی زیرزمیدن چیخظب اوشاقلار،
مئیلینی مکتبه، کتابا سالدی.
احتیاج یاز گونو ارییه‌ن بوز تک،
اریییب یوخ اولدو، بخارا دؤندو،
ملّی دؤولتیمین عمللریله،
قیشیمیز چیچکلی بهارا دؤندو.
ایندی تبریز یئنه عمانا بنزه‌ر،
قابارېر سینه‌سی، داشماق ایسته‌ییر،
او، داش حصارلاری، دمیر بندلری،
گؤڲره‌ییب بیر آندا آشماق ایسته‌ییر...
حاضرام یئنه ده ای عزیز دیار،
گئیه‌م اؤز فدایی پالتاریمی من،
قلم عوضینه توفنگ گؤتورم،
تکی یاد الیندن قورتارسین وطن.
دوشمن غرورلانیب باش آپارماسین،
دئییرلر یامانلیق پیسه قالاجاق،
یئنه گونش قالخیب تبریزین اوسته‌ن،
گزیب اوبا ـ اوبا ایشیق سالاجاق.
گئده‌جک سمادان او توستو، دومان،
گؤیلر کیشنه‌یه‌جک کؤهلن آت کیمی،
دولولار ده‌گدیکجه پنجره‌لره،
بیر سس قالخاجاقدیر نقارت کیمی...
بیلیرم انیشلی، یوخوشلو یوللار،
یئنه کئچه‌جگم سیزدن اوزو آغ،
معنالی عؤمر ائدیب شرفله اؤلمک،
حیاتدا یگانه آرزومدور آنجاق...
1336 ـ نجی ایل.
گله‌جگم
سحر ـ سحر اؤتن بولبول،
دینله منی بیر سن، بولبول،
عاشق اولان اؤز کؤنلونو،
آچار سنه بعضاً، بولبول.
من نه گولم، نه چیچگم،
نه ده اسن بیر کوله‌گم،
اؤتسن بیزیم ائللره دی،
من یئنه ده گله‌جگم.
آغلاماسین آنام داها،
دئسین قویسون درده، آها،
گئجه اوزون اولسا یئنه،
امیدیمیز وار صاباحا.
اڲلمه‌سین دئ، یادلارا،
چکسه‌لرده اونو دارا،
افتخاردیر سینه‌سیندن،
آلسا اگر آغیر یارا.
قوی دؤگوشسون نه عیبی وار،
یئنه گله‌ر گوللو بهار،
جبهه‌لرده بیر کیشیدیر،
بیزیم ایگید مرد آتالار.
آراماسا اؤزو منی،
گؤرمه‌سه‌ده گؤزو منی،
گؤروشه‌ریک دئ، یادلاردان،
قورتاراندا بیز وطنی.
من نه گولم، نه چیچگم،
نه ده اسن بیر کوله‌گم،
اؤتسن بیزیم ائللره دی،
من یئنه ده گله‌جگم...
1336 ـ نجی ایل.
قارانقوش
پنجره‌م اؤنونده هر سحر ارکن،
بئله قاناد چالان سؤیله سنمیسن؟!
کؤنلوم الهام آلیر بو گلیشیندن،
ان یاخین دوستومسان دوزو، قارانقوش،
بهار سنه وئرمیش سؤزو، قارانقوش.
گلنده ائل بیلیر نه نیّتین وار،
حیاتا، بشره محبتین وار.
انسانلار یانیندا اؤز حرمتین وار،
مژده وئر بهاردان بیزه، قارانقوش،
گوللر قالی سالسین دؤزه، قارانقوش.
یئنه قیز، گلینلر یوللارا چیخسین،
سئویملی بهارین الینی سیخسین.
الوان چیچکلردن بیر دسته ییغسین،
گؤنده‌رمیسن دوست ـ دوستا دمت، قارانقوش،
آرادا اولماسین حسرت، قارانقوش.
سنه سد چکمه‌سین نه دنیز، نه داغ،
آپار اوزاق ائله بهاردان سوراغ،
گول آچیب، بار وئرسین هر شاخ، هر بوداق،
گئیینسین یئر اوزو الوان، قارانقوش،
سسینه سس وئرسین جهان، قارانقوش.
کیچیک دیمدیگینه سن بیر چیچک آل،
یئنه هر گونکو تک گؤیره اوجال،
او، گولو تبریزه، دوغما بوردا سال،
بهار بو یوردادا گله‌ل، قارانقوش،
امیدله یاشاسین ائللر، قارانقوش.
1336 ـ نجی ایل.
آذربایجان ادبیاتی، تاریخی و اینجه صنعتی