فارس ادبیاتینی تورکجه اوخویاق - 7
سعدی
ایران فارس ادبیاتی‌نین ان شؤهرتلی و دونیادا تانینان شاعیرلریندن بیری شیرازلی سعدی‌دیر. فارس ادبیاتی حافظ و سعدی آدیلا دیللره دۆشمۆش و شعرلری خالق ایچینده یاییلمیش و سؤز باخیمیندان فارس ادبیاتی‌نین شاه اثرلریندن ساییلیرلار. سعدی ایکی بؤیوک اثرین صاحیبی‌دیر. گولوستان و بوستان. بو ایکی کتابین آدیلا بوتون فارس خالقی تانیشدیرلار و سعدی‌نین تک بیتلری خالق آراسیندا دیللرده گزیر. آنجاق بو ایکی اثرله برابر، اونون عاشقانه شعرلری و غزللری ده آنا دیلیمیزه چئوریلمیش و باشقا سؤزله دئسک، سعدی‌نین اثرلرینی آنا دیلیمیزده مالیک اولموشوق. بو صاحاب چیخما هم دیل گؤزه‌للیڲی جهتیندن و هم معنا سؤز جهتیندن دوزگوندور.
سعدی 562 ایلینده شیراز شهرینده آنادان اولوب، 669 ایلینده 107 یاشیندا وفات ائتمیشدیر. اونون حیاتی حاققیندا ایناندیریجی معلوماتی یالنیز اؤز اثرلریندن الده ائتمک اولار. سعدی اوشاقلیق ایللری و گنجلیگینی شیرازدا کئچیرمیش، مکه زیارتینه گئدیب، سونرا دونیانین مختلف اؤلکه‌لرینده و شهرلرینده سیاحت ائده‌رک دگرلی تجربه‌لر اله گتیرمیشدیر. او آفریقانی، آسیانی، هندوستانی، چوخلو شهرلری و دیارلارې گزه‌رک چوخلو اینسانلارلا اوتوروب دورموش و رنگارنگ حیاتی تجربه‌لر قازانمیشدیر. اثرلرینده ده بو تجربه‌لری گؤروروک. بیر یاندا سعدی‌نی گؤروروک کاشغرده بیر ادبی مجلیسده مباحثه‌یه گیریشیب، بیر زامان عربستانین چؤللرینده کروانلاری ایزله‌ییر، سونرا اونو طرابلس خندکلرینده گؤروروک کی یهودیلرله داش ـ تورپاق داشیییر، بیر زامان دا هندوستان مصرده یاشاییر و ... آنجاق چوخلو تجربه‌لر الده ائتدیکدن سونرا وطنی شیرازا قاییدیر و بیر عالیم کیمی عؤمور سوروب و یاشاییشینی باشا یئتیریر. اونون بو ایکی اثری و بیر غزللر دیوانی سعدی‌نین آدینی دونیا ادبیاتیندا دیری ساخلاییر.
سعدی‌نین یاشاییش دؤورانی، ایرانین و بوتون آسیانین فیرتینالی بیر دؤورانی‌دیر، قانلی چارپیشمالار، قیرغینلار و اجتماعی کشمکشلر زامانی‌دیر و مغول‌لارین هجوملاری باشلامیش، صلیبی دؤیوشلر ده داوام ائدیردی. سعدی اوچون ان بؤیوک تنقیدلر ده ائله بورادان باشلاییر کی بوتون خالقلار ازیلیب ـ قیریلان بیر زاماندا، سعدی خوش یاشاییش گئچیریر و بئله سؤیلور:
در آن ایام که ما را وقت خوش بود،
ز هجرت ششصد و پنجاه و شش بود.
آنجاق سعدی، بو سؤزه رغماً ظالیملرله دؤیوشور و اونون دؤنیا گؤروشونده صبر و تحمل وارسا، مبارزه و ساواش دا واردیر. اونون فیکیر دونیاسی تجربه‌لریله قاریشاندا دگرلی اثرلر یارادیر و بو گونه قده‌ر یاییلیر و قالیر.
اونون درین دوشونجه‌سی، آزاد فیکری، اینسانلار حؤرمت و بئله بئله اینسانی دوشونجه‌لری، بو گون ده سعدی‌نی بیزه سئودیریر؛ چونکو او توپلومدا اینسانلارا حؤرمتی ایسته‌ییر، پول و مالی کئچیجی بیلیر، اینسانلاردا صنعتکارلیغی قالارقی بیلیر، عاغیللی اینسانلارا حؤرمت بسله‌ییر، آتا ـ آنانی اوشاقلارا تربیه اؤیره‌تمکده یاردیم ائدیر و اوشاقلارا آنا ـ آتا حؤرمتینی ساخلاماغی تاپشیریر.
گولوستان نثر و نظم بؤلوملردن تشکیل تاپمیش، آمما بوستان باشدان باشا حیکایه اولاراق منظوم اولوب و شعر ایله سؤیلنمیشدیر. بوندان علاوه سعدی، غزل اوستاسی‌دیر و فارس ادبیاتیندا عاشقانه غزلی زیروه‌یه چاتدیرمیش. سعدی‌نین اثرلری تاریخ بویو فارس خالقی‌نین ایچینده آلقیشلارلا قارشیلانمیش و دیللر ازبری اولموش. اونا گؤره‌ده گولوستان و بوستانین الیازمالاری ایللر بویو چوخ اولموشوو دونیا کتابخالاری‌نین بزه‌ڲی اولموشدور. بو اثرلر، عینی حالدا دونیا دیللرینه ترجومه اولاراق دونیادا یاییلمیشدیر. ایراندا چوخلو ائولرین تاقچالاریندا حافظین غزللریله برابر سعدی‌نین گولوستان و بوستانی دا ساخلانیلیر.
آنجاق آذربایجان خالقی دا سعدی‌نین گولوستان، بوستان و دیوانینی ایللر بویو اوخویوب، ترجومه‌لری‌ده نئچه یوز ایللردن بری خالق ایچینده یاییلیبدیر. 600 ایل بوندان اؤنجه احمد سرایی آدیندا بیر دگرلی آذربایجان شاعیری سعدی‌نین شعرلرینی آنا دیلیمیزه چئویرمیش و خالقیمیز اؤز آنا دیلینده سعدی‌نین فیکیر دونیاسیلا تانیش اولموشلار. آنجاق بو چئویرمه‌لر ـ یوز ایللر بویو داوام تاپمیش و بو گونه قده‌ر ده چوخلو شاعیرلر، سعدی‌نین سؤزلریندن فایدالانیب و اونون سؤزلرینی اؤز شعرینه بال کیمی قاتمیشلار. آنجاق گئچن یوز ایلده نئچه دؤنه ترجومه قایدالاری اساسیندا تورکجه‌یه چئوریلمیش‌دیر و بو گون اللرده‌دیر. بو ترجومه‌لرده سعدی‌نین سؤیله‌دیگی فیکیرلری بیر امانت کیمی ساخلانیلیب و آنا دیلیمیزین گؤزه‌للییی و اؤزه‌للیگی ده اونون داها گؤزه‌ل اولدوغوندا اثر قویموشدور. میرعلی‌سیدزاده آکادمیک بیر صورتده سعدی‌نین اثرلرینی تورکجه‌میزه چئویرمیشدیر آنجاق بورادا بیزیم توتوشدوراجاغیمیز ترجومه، چاغداش تبریزلی عالیم عباس بزرگ امین جنابلاریینین ترجومه‌لری‌دیر. عباس بزرگ امین آذربایجانیمیزین دوشونجه‌لی یازاری و شاعیری‌دیر و بو اثرلرین ترجومه‌سینده بؤیوک باجاریق گؤسترمیشلر و سعدی‌نین دوشونجه‌سینه بیر امین اولوب امانتی دوزگون ساخلایاراق، اؤز استعدادی ایله آنا دیلیمیزی ان گؤزه‌ل صورتده قوللاناراق، ادبیاتیمیزا گؤزه‌ل اثرلر بخش ائتمیشلر. بیز بورادا بوستان اثرلرینی اله آلیب، ایکی دیلده یازیلان اثری توتوشدوراجاغیق. ایلک اؤنجه بوستانین بیرینجی بؤلومونون ایلک سطیرلرینی فارسجا اوخویالیم:
شنیدم کی در وقت نزع روان،
به هرمز چنین گفت نوشیروان:
«ـ که خاطر نگهدار درویش باش،
نه در بند آسایش خویش باش.
نیاساید اندر دیار تو کس،
چو آسایش خویش جویی و بس.
نیاید به نزدیک دانا پسند،
شبان خفته و گرگ در گوسفند.
برو پاس درویش محتاج دار،
که شاه از رعیت بود تاجدار.
رعیت چو بیخ‌اند و سلطان درخت،
درخت ای پسر باشد از بیخ سفت.
مکن تا توانی دل خلق ریش،
وگر می‌کنی، می‌کَنی بیخ خویش.»
گؤردوگوموز کیمی بو نصیحت‌لی سؤزلر چوخ گؤزه‌ل و ساده بیر دیل ایله انوشیروان دیلی ایله سویله‌نیلسه‌ده، سعدی‌نین سؤزلری‌دیر. ایندی همین سؤزلری تورکجه دیلینده اوخویالیم. عینی حالدا اونون امانت کیمی ساخلانماسینا، هابئله گؤزه‌للیکلرینه ده دقت بویورون:
اؤلوم یاتاغینا اولدوغو زامان،
هرمزا دئمیشدیر انوشیروان:
«ـ اوخشا کؤنوللری، خالقی سال یادا،
تکجه اؤز حالینا قالما دونیادا.
اؤز راحاتلیغینی دوشونسن، هئچ کس،
اؤلکه‌نده گون گؤروب یاشایا بیلمز.
عاغیللی ایسته‌مز کی یاتسین چوبان،
اولسون جاناوارا سوروسو قوربان.
دوشون یوخسوللارین حالینی هر آن،
شاهی رعیتدیر ائده‌ن حؤکمران.
سولطان بیر آغاجدیر، رعیت ریشه،
آغاج کؤکو اوسته دورور همیشه.
خلقین اوره‌گینی اینجیتسن اگر،
سنین اؤز کؤکونه بالتالار دگر.»
بیلدیگیمیز کیمی بوستان 4200 بیتدن عبارتدیر. بو اثر اون فصلده یارانمیش و بزرگ امین همین سایی بیتده، بوستانی تورکجه‌میزه چئویرمیشدیر و اونون امانتدارلیغینادا دقت بویورسانیز، داها آلقیشلارسینیز. بورادا دیلیمیزین گئنیشلیگی، باجاریغی و گؤزه‌للیگینه نه دئییرسینیز؟
ایندی باشقا بیر حیکایه‌نی بوستاندان اوخویوب اونون تورکجه ترجومه‌سینه ده باخالیم:
قزل ارسلان قلعه‌ای سخت داشت،
که گردن به الوند برمی‌افراشت.
نه اندیشه از کس، نه حاجت به هیچ،
چو زلف عروسان رهش پیچ پیچ.
چنان نادر افتاده در روضه‌ای،
که بر لاجوردی طبق، بیضه‌ای.
شنیدم که مردی مبارک حضور،
به نزدیک شاه آمد از راه دور.
حقایق شناسی، جهان دیده‌ای،
هنرمندی، آفاق گردیده‌ای.
بزرگی زبان‌آوری کاردان،
حکیمی سخنگوی بسیاردان.
قزل گفت:«ـ چندین که گردیده‌ای،
چنین جای محکم دگر دیده‌ای؟»
بخندید:«ـ کاین قلعه‌ای خرّم است،
ولیکن نپندارمش محکم است.
نه پیش از تو گردنکشان داشتند،
دمی چند بودند و بگذاشتند...»
***
گؤیلره باش چکه‌ن الوند داغیندان،
یوکسک قالا تیکیر قیزیل ارسلان.
یولو گلینلرین ساچی تک قیوریم،
ساغ یانی جوشغون چای، سولو اوچوروم.
قالا ماوی گؤیده آیا بنزه‌ردی،
تعریفی آغیزدا، دیلده گزه‌ردی.
بئله ائشیتمیشم بابالاردان من،
شاها قوناق گلیر اوزاق اؤلکه‌دن.
بو قوناق گزمیشدی بیر چوخ دیاری،
عاغیللی اینساندی، حق طرفداری.
یوکسک معرفتی، حکمتی واردی،
ناطقلیکده بؤیوک قدرتی واردی.
شاه دئدی:«ـ گزمیش ائلده ـ اوبادا،
بئله مؤحکم قالا وارمی دونیادا؟
عالیم گؤروب دئدی:«ـ مؤحکم‌دیر قالان،
لاکین دئمیرم کی، اونا آرخالان.
اولوب سندن قاباق بیر چوخ حؤکمدار،
یاشاییب دونیانی ترک ائدیب اونلار.
ای شاه، قالمایاجاق بو دؤوران سنه،
گله‌ن سولطانلاردا محو اولار یئنه.
آتانین دؤرونو بیر آن یاد ائله،
قلبی اندیشه‌دن سن آزاد ائله.
شاه آتان تورپاغین ایچینده قالمیش،
باشی‌نین آلتېندا یوخدور بیر بالیش.
او زامان کی گلیب چاتدی سون نفس،
آرتیق هر بیر شئیدن اومیدینی کس.
عاغیللی بیلر کی بو جاهان هئچدیر،
عؤمور بئش گونلوک‌دور، بو دؤوران هئچدیر.
گؤردوگوموز کیمی اؤیودلرله دولو بیر حیکایه‌دیر کی چوخ بیلن، یاخشی دوشونن و خوش فیکیر بیر اینسان دیلیندن سؤیله‌نیب‌دیر و اونون ترجومه‌سی ده بوتون بو گؤزه‌للیگی گؤسترمه‌ده باجاریقلی‌دیر. یئنه ده بیر بالا حیکایه‌نی بوستاندان اوخویوب و ترجومه‌سینه دقت بویورون:
چو آلپ ارسلان جان به جانبخش داد،
پسر تاج شاهی به سر برنهاد.
به تربت سپردندش از تاجگاه،
نه جای نشستن بُد آماجگاه.
چنین گفت دیوانه‌ی هوشیار،
چو دیدش پسر روز دیگر سوار:
«ـ زهی مُلک و دوران سر در شیب،
پدر رفت و پای پسر در رکیب.
چنین است گردیدن روزگار،
سبک سیر و بدعهد و ناپایدار.
چو دیرینه روز سر آورد عهد،
جوان دولتی سربرآرد ز مهد.
منه بر جهان دل که بیگانه‌ای است،
چو مطرب که هر روز در خانه‌ای است.
نه لایق بود عیش با دلبری،
که هر بامدادش بود شوهری.
نکویی کن امسال چون ده تو راست،
که سال دگر دیگری دهخداست.
بو حیکایه یوخ، بلکه بیر نصیحت دیر کی بیر دوشونجه‌لی قوجانین دیلیجه سؤیلنمیش و سعدی اؤز اوره‌ک سؤزلرینی قوجانین دیلیجه دئمیشدیر. ایندی بو 9 بیتده سؤیله‌نن سؤزلری فارسجا اوخودونوز، گلین همین سؤزلری همان 9 بیتده تورکجه ده اوخویالیم:
اون گون کی آلپ ارسلان دونیادان گئتدی،
اوغلو تاختا چیخیب، سولطانلیق ائتدی.
چکه‌رک سارایدان شاهی مزارا،
بیر قاریش یئر وئردی خلق حؤکمدارا.
چوخ آییق بیر ده‌لی سؤیله‌دی:«ـ اوغلان!
آتانین یئرینده اولموش حؤکمران.
ای فلک، دونیادان گئدیبدیر آتا،
اوغلو عوضینه مینیبدیر آتا.
بئله‌دیر دونیانین ایشی هئچ زامان،
ابدی قالماییر کیمسه‌یه دؤوران.
قوجالار گئدینجه، جاوانلار گلیر،
نه جانلار محو اولور، نه جانلار گلیر.
بیل کی وفاسیزدیر گؤردوگون جاهان،
گزه‌ین مطربه بنزه‌ر بو جانان.
گونده بیر منزلده گزیر بو دلبر،
آختاریر اؤزونه هر گئجه بیر ار.
کؤچوب گئده‌جکسن بیر گون الیندن،
چالیش کی یاخشیلیق گلسین الیندن.
سعدی، بوستان اثرینی 10 بؤلومه بؤلموش و هر بؤلومده بیر قونونو اساس گؤتورموش. بیرینجی بؤلوم عدل حاققیندا، ایکینجی بؤلوم سخاوت، اوچونجو بؤلوم عشق، دؤردونجو بؤلوم تواضع، بئشینجی بؤلوم اطاعت، آلتینجی بؤلوم قناعت، یئددینجی تربیت، سکگیزینجی ساغلاملیق حاققیندا و دوققوزونجو قوجالیق و توبه، اونونجو بؤلوم. ایندی دؤردونجو بؤلومدن بیر دامجی یاغیش سویونون دنیز ایله اوزه ـ اوزه گلدیگینی 6 بئیتده گؤروروک:
یکی قطره باران ز ابری چکید،
خجل شد چو پهنای دریا بدید.
که جایی که دریاست من کیستم؟
گر او هست حقا که من نیستم.
چو خود را به چشم حقارت بدید،
صدف در کنارش به جان پرورید.
سپهرش به جایی رسانید کار،
که شد نامور لؤلؤ شاهوار.
بلند از آن یافت کو پست شد،
در نیستی کوفت تا هست شد.
تواضع کند هوشمند گزین،
نهد شاخ پر میوه سر بر زمین.
ایندی بو 6 بئیتی بیز تورکجه ترجومه‌ده 5 بئیتده گؤروروک. آنجاق معنا آزالمامیش و گؤزه‌للیگی ده آزالمامیشدیر. اینانمیرسینیز باخین:
بولوددان دنیزه دوشدو بیر داملا،
اونو اوتاندیردی ساحیل‌سیز دریا.
دئدی:«ـ دریا اولان یئرده نه‌یم من؟
دریانین یانیندا هئچ بیر شئیم من!
داملا کیچیللیگین بوینونا آلدی،
بیر صدف داملانی قوینونا آلدی.
گون گلدی بو داملا بیر اینجی اولدو،
دلبر گؤزه‌للرین سئوینجی اولدو.
ساده‌لیک گؤسته‌ریب داملا آلچالدی،
اودور کی آخیردا بئله اوجالدی.
گؤردوگونوز کیمی بو 5 بئیت او 6 بئتدن داها گؤزه‌ل، داها یئته‌رلی و معناسی داها دولغون‌دور.
سعدی‌نین قهرمانلاری دونیانین مختلف اؤلکه‌لریندن و شهرلریندن سئچیلمیشدیر. او جومله‌دن سعدی یازان اولایلار هندوستان، مصر، قندهار، اصفهان، تبریز، اردبیل، بغداد و باشقا یئرلرده اتفاق دوشور.
آنجاق یئری واردیر سعدی حاققیندا، اونون غزللرینه‌ده بیر اشاره اولونسون. سعدی فارس غزلی‌نین زیروه‌سینده دایانان و عاشقانه ـ لیریک شعرینی نهایته یئتیره‌ن اولموشدور. بو نوع غزل سعدی‌دن سونرا داها اوجالمادی. بلکه حافظ همان غزلی، عرفان ساحه‌سینده زیروه‌یه چاتدیردی. بورادا یاخشی‌دیر سعدی‌نین ان یاییلمیش و شؤهرت قازانمیش غزللریندن بورادا اؤرنک وئره‌رک تورکجه ترجومه‌سینی ده اوخویالیم:
ای ساربان، آهسته ران کارام جانم می‌رود،
آن دل که با خود داشتم با دلستانم می‌رود.
***
ای ساربان، آهسته گئت، آرام جانیم‌دیر گئده‌ن،
یار کؤنلومو چکمیش منیم، روح و روانیم‌دیر گئده‌ن.
سعی ائیله‌دیم افسونیله پنهان قیلیم من دردیمی،
پنهان ایشیم چیخدی اوزه، سئیر ائیله قانیم‌دیر گئده‌ن.
قالدیم بئله زار و ذلیل، یبچاره‌یم قلبیبم علیل،
دوشدوم او دلبردن اوزاق، آسوده آنیم‌دیر گئده‌ن.
یوخ عهدی‌نین بنیادی هئچ، بیتمز اونون بیدادی هئچ،
چیخماز کؤنول‌دن یادی هئچ، ان خوش زامانیم‌دیر گئده‌ن.
بیر آن دایان ای ساربان، قویما گئده بو کاروان،
اول سروه اویموشدور کؤنول، سرو روانیم‌دیر گئده‌ن.
بیر دؤن گئری، ای نازنین، گؤر مسکنین اولسون سنین،
سنسیز بو سونسوز گؤیلره، آه و فغانیم‌دیر گئده‌ن.
جان ترک ائده‌نده جیسمینی، اینسان آچار اؤز حسّینی،
یوخدور سؤزوم، گؤرموش گؤزوم، بو خسته جانیم‌دیر گئده‌ن.
«سعدی» سنه لاییق دگیل، یاردان گیلئی ای بی‌وفا،
گؤردوم من اوندان چوخ جفا، صبر و توانیم‌دیر گئده‌ن.
***
گؤردون عشقینده دونن من نه پریشان اولدوم،
ترک ائده‌رکن منی بیر صورت بی‌جان اولدوم.
سنی وصف ائیله‌مه‌گی سانما اونوتموش بو کؤنول،
حوسنونو گؤردوم عزیزیم، سنه حیران اولدوم.
سنسیز ای گول، چمنین سئیرینه من چیخمارام هئچ،
سؤیله بس چؤلده نئچون خار مغیلان اولدوم.
وصلین اومیدی دیریلدردی منی سئودیجه‌ییم،
لاکن هیجرینده وئریب جانیمی قوربان اولدوم.
گئجه‌لر صوبحه کیمی یاتمادیم اومید ایله من،
سئوگیلیم بلکه سحر وصلینه مهمان اولدوم.
«سعدی» هیجرینده یانارکن بونو سؤیلر هر گون،
عهدینی قیرسادا یار، من اونا جانان اولدوم.
***
ای دئیه‌ن ان مشکل ایش یالنیز فراق یار اولور،
اولسا وصل اومّیدی، هیجران، سانما کی دشوار اولور.
گؤزلریم یاشی دئدیم خلقه حرام ائیلر یوخو،
ائل یاتاندا آغلادیم، قورخدوم هامی بیزار اولور.
اوخ کیمی کیرپیکلریم الوان ائدیر آغ چهره‌می،
کؤنلومون دردی بو حظّ له عالمه اظهار اولور.
گئتدی کؤنلوم عئیب قیلدیقجا یئته‌ن بیدللره،
چوخ گوناه ائتسه جاهان دا کیم، یقین کی خوار اولور.
آفرین سؤیله، نسیمِ صوبح سن دلداریما،
یارینی ترک ائیله‌میش چونکی او، غیره یار اولور.
چوخ پشیمانلیق چکیب یوز توتموشام دیواره من،
هر کسه آچسام کؤنول دردین، دؤنوب دیوار اولور.
من اونون صحبتلرین‌دن آچمیرام صحبت هله،
سانمایین باعث بیزیم صحبتلره اغیار اولور.
قادر اولسان دا منی اینجیتمه‌گه قلب اینجیمیر،
بوینوما قویسان قیلینج، سانما منه آزار اولور.
کیم سئویر دلدارینی، درد چکمک آساندیر اونا،
ییخدی فرهاد بیستون، شیرین اونا دلدار اولور.
آی سنه بنزه‌ر گؤزه‌للیکده فقط یوخدور دیلی،
سروده سانما سنین تک بؤیله خوش رفتار اولور.
کؤنلوم عشقیندن اگر دیوانه‌سه، عئیب ائیله‌مه،
آیدا نقصان، زرده نقصان، گول یانیندا خار اولور.
سرو بؤیلوم کیم سنی گؤرسه دئیه‌ر یوز آفرین،
حوسنونه حیران سنین بو گنبد دوّار اولور.
سؤیله‌ییر دوستلار منه، «سعدی» گؤزه‌ل گولزار چیخ،
من سئوه‌ن گول باشقادیر، سانما یئری گولزار اولور.
***
نه زامان مومکون اولور وصلینی، جانان، گؤرمک،
یوخ بو قلبیمده داها طاقت هیجران گؤرمک.
کویونا گلسم اگر خصلتین اولسا بو ته‌هر،
قسمتیم‌دیر گؤزه‌لیم، جؤور فراوان گؤرمک.
منی ترک ائیله‌دی عشقینده عاغیل، قالمادی هوش،
ایسته‌ییر کیم اؤزونو بی‌سر و سامان گؤرمک.
هر قدم آتسان اونا جانیمی قوربان وئره‌رم،
ایسته‌میرسن نییه سن بس منی قوربان گؤرمک؟
گؤرورم من او قارا زولفونو رؤیادا گئجه،
منه زنجیر کیمیدیر زولفو پریشان گؤرمک.
سرو بویلوم، چمنین سئیرینه چیخسان سن اگر،
ایسته‌مز کیمسه اینان سرو خرامان گؤرمک.
او خومار نرگیسینه باخسا گؤزوم، قلب آچیلار،
ایسته‌مز بیرده کؤنول باخچادا ریحان گؤرمک.
«سعدی»، بیهوده یئره غم یئییب آختارما علاج،
بیر علاج وار کی وئریب جانینی جانان گؤرمک.
***
هئچ غبطه ائتمه‌دیم من، نه منصبه، نه مالا،
اویدو جاهاندا کؤنلوم، یالنیز منیم وصالا.
بیلسن جاهاندا وصفه لاییقدی هانسی ثروت،
گؤزلر کی هر دقیقه باخماقدا بیر جمالا.
شاد اولسون اؤیله عاشیق چاتمیش وصال یارا،
یوخ احتیاجی اصلا، بیر سورغویا، سُئوالا.
یاغ ـ بال کیمی قوووشسا جانانه عاشیق هر گاه،
مونس اولار کؤنوللر، باتماز داها ملالا.
یالنیز گولر او جاهیل، کئیف اهلینه کی بدبخت،
عؤمرونده اویماییبدیر بیر کئیفه، اهل حالا.
یاریمدان آیری دوشدوم، چکدیم من اؤیله غصه،
دؤندو ضعیف وجودوم، جانسیز قورو خیالا.
دوشدو کمند یارا کؤنلوم منیم ازلدن،
اویمازدی یوخسا عاشیق بؤیله بیر احتمالا.
یاردان دوشنده آیری هر گون منه بیر ایل‌دیر،
ایل گون قده‌ر گوده‌ک‌دیر چاتسام اگر وصالا.
واردیر آی اوزلو یارین دائم ایکی هلالی،
آیدا دؤنور فقط آی، تک بیر دفعه هلاله.
زاهد او یار جاهاندا موهوم خیاله آنجاق،
«سعدی» دئییر غزللر یالنیز بئله غزاله.
***
گؤروشوندو قلبه راحت، گولوشوندو آفت ای یار!
نه قده‌ر گؤزه‌ل وار آلدین هامی‌دان ملاحت ای یار!
هانی چین‌دن اؤیله رسّام چکه بؤیله اینجه صورت،
سنه ایلک باهارمی وئرمیش بو قدر لطافت ای یار!
سنین عشقین هر اوره‌کده اؤزونه توتاندا بیر یئر،
او کؤنول ده حاکیم اولدون، ائله‌دین خلافت ای یار!
گذر ائیله مرحمتله بیزه سرو تک خرامان،
گؤره‌ک آی اوزونده واردیر نه قده‌ر طراوت ای یار!
دئدیلر اوزاق دوشنده اولار هیجره صبریم، آنجاق،
گؤرورم کی، سئوگی بیلمیر آرادا مسافت ای یار!
ائده‌سن اؤلومده وعده اگر عاشیقا امینم،
اؤلومه گئده‌ر اوره‌کله، ائله‌یر جسارت ای یار!
هوس ائتسه «سعدی» هر گاه، سئوه بیر ظریف نگاری،
اونو محو ائده‌ر جاهاندا بئله بیر ظرافت ای یار!
***
خبرین وارمی کی سنسیز منیم آرامیم یوخ،
آیریلیقدان، گؤزه‌لیم، خوش گئچن ایّامیم یوخ؟
وصفینی سؤیله‌ییر هر زامان، هر یئرده سنین،
تکجه سنسن ملگیم، باشقا گول اندامیم یوخ.
مئیلیم آنجاق او قارا خالا نظر سالماق ایدی،
تورا دوشدو بو کؤنول چیخماغا انجامیم یوخ.
گئجه‌لر فیکریم اودور بیر داها گون دوغمایاجاق،
گوندوز آنجاق گؤرورم سئوگیلیم آخشامیم یوخ.
منه دوشمن کسیله عالم اگر نازلی نگار،
سندن الهام آلیرام باشقا بیر الهامیم یوخ.
حیله ایله قاپینا گلمه‌میشم طعنه یئته‌ر،
سنه من بیر کؤله‌یم عزت و اکرامیم یوخ.
جانینا آند ایچیرم سئوگیلی، دوستوم، گؤزه‌لیم،
دوشمنین سؤزلرینی دینله‌مک امکانیم یوخ.
سئویرم من سنی، لوطفون اولا یا اولمایا هئچ،
باخیشین بس‌دی منه، بخششیم، انعامیم یوخ.
منه حیوان‌دیر او انسان کی دئییر: سعدی، منیم،
سئوگییه یوخ هوسیم، اینجه دل آرامیم یوخ.
***
سفریندن یئنه یاریم قاییدیب تازه گلیب،
مصردن شکّریمیز بیر داها شیرازه گلیب.
جانیمی آلماغا قصد ائیله‌دی شاهین باخیشین،
بیر گؤیرچین کیمی کؤنلوم قوشو پروازه گلیب.
دینیمیز، شؤهرتیمیز گئتسه‌ده یوخدور ضرری،
درد، بلا هاردا اولا عاشیق جانبازه گلیب.
بو جیگر یاندیریجی داغ کی وار سینه‌مده،
داغا دگیمیش آلیشیب داغ یانیب آوازه گلیب.
من او گون کی اوزونو گؤردوم او دلبر گؤزه‌لین،
سؤیله‌دیم عاشیقی جذب ائتمک اوچون نازه گلیب.
نه قده‌ر عاغلا گله‌ن اینجه گؤزه‌للیک وار ایسه،
شبهه یوخدور کی بیزیم دلبر ممتازه گلیب.
سن قاییتدین گؤزه‌لیم، اولدو گؤزوم ایچره یئرین،
«سعدی»نی گؤردو هامی حؤرمته اعجازه گلیب.
***
نه قاناد قالیبدی منده نه کؤنول‌ده اوچماق حالی،
هارا اوز چئویرسم اصلا یئنه یوخ اومید مجالی.
نه ائدیرسن آشینالیق، نه ده قاچماغا یولوم وار،
غمه دوشمه‌ین بیلرمی نه اولور غم احتمالی.
نه‌دیر حاصلیم دئسه‌م ده غم روزگاری یارا،
اونون اولماییب منیم تک گئجه‌سی بیر ایل میثالی.
منه خوشدور آیریلیقدا بوتون عؤمرو صرف ائده‌رسم،
اگر اولسا بیر میسّر یئنه دؤولت وصالی.
نه بیلیر زاواللی، دردلی نه چکیب عؤمرو بویونجا،
او کسین کی اولماییبدیر کده‌ری، دردی، ملالی.
منه بیرجه کلمه سؤز دئ ائله عشقینه اسیرم،
کی وجودومون منیمله داها یوخدو اشتغالی.
نه دایانمیسان قیامت، بیزه گؤستر اؤیله قامت،
کی صنوبرین چمنده گئده الدن اعتدالی.
دفی قوی کنارا، چال کی گله بربط اهتزاره،
اوره‌گی آچان سسیله اولا مجلسین جلالی.
گونش اوزلو سئوگیلیم یار، اوزونو گؤرنده گؤیلر،
سینار آی، اولار سمادا سحرین ضعیف هلالی.
او قارا خطی، او خالی ائله بیل قلم چکیبدیر،
سوزولوب اولوبدو نقطه‌ی آی اوزونده اینجه خالی.
دئمه «سعدی» بیر گوناهدیر بیزه آی جمالا باخماق،
او آدام گوناهلی‌دیر کی گؤره بیلمز آی جمالی.
***
کئچمیش گئجه یارب! نه مبارک سحر اولدو،
یار گلدی منیم کویوما، بو خوش گذر اولدو.
بوندان سورا هیجران آجیسی قلبیمی سیخماز،
بیر میوه کی، صبر ایله یئتیشدی، شَکر اولدو.
وار یاردا صداقت منه باخدی یئنه مونس،
یارین باخیشی اوستوموزه بیر نظر اولدو.
یانلیشدی سنه آی دئییم، ای سئوگیلی جانان،
آی حوسنو گؤردو گئجه‌لر دربه‌در اولدو.
بیر باغ گولوستان‌دی سنین حوسن جمالین،
هر شاخه‌سی‌نین میوه‌سی پارلاق قمر اولدو.
دونیانی اونوتدوم اؤزومو ییلمه‌دیم اصلا،
یاردان او زامان کی منه بیر خوش خبر اولدو.
من ایسته‌دیم عالم ده یاییم وصفینی ای یار!
آنجاق ایکی عالم گؤزومه مختصر اولدو.
یاریملا من اولسام داها کیمسه نه‌یه لازیم،
یار گلمه‌دی دونیا گؤرومه بی‌ثمر اولدو.
کسگین‌دی گؤزه‌ل دلبریمین نازی قیلینجدان،
صبر ائتمک ایله کؤنلوم اونا بیر سپر اولدو.
«سعدی» داها گؤز چکمک اولارمی او گؤزه‌لدن،
بیر قلب گئده الدن بیله‌جک‌می نه‌لر اولدو؟!
بئله‌لیکله سعدی‌نین اثرلرینی تورکجه اوخودوقدا داها آرتیق ذؤوق آلیریق، یاخشی دوشونوروک و آنا دیلیمیزین گؤزه‌للیکلرینی داها آرتیق دوشونوب، اؤزوموزه اینانیریق.
آذربایجان ادبیاتی، تاریخی و اینجه صنعتی