عباس اسلامي- بارز تخلوصو ايله 70 ايلدن آرتيق آذربايجان شعري و مدنيتي ايله چاليشاراق، ائل داياغي اولوب، ائلين سؤزلرين يازيب و ائليندن مدافعه ائديبدير. ائل قايغيسيني چكن ائل اوره‌يينده ده ياشايار. بوتون وارليغيني ائلين وارليغي بيليب، اؤزوندن ال چكيب، اؤزلويون تاپيب. منم­ليك يئرينه كيمليگيني آراييب. عباس بارز بئله بير شاعيريميزدير.

Image result for ‫عباس بارز‬‎

آذربايجان چاغداش مدنيتي باسيلماز بير قالاديركي هئچ توفان، سئل اونا صدمه- يئتيره بيلمه‌ييب و يئتيره بيلمه‌يه­جكدير. بوقالاني آذربايجان ادبييات و مدنتيني يارادانلار، شاهليق رژيمي نين بوغونتولو و سيخيتي‌لي دؤورونده قورخماييب، سوسماييب و شعردن بير قالا تيكيب­لر. بارز كيمي قهرمانلارين روحوندان جوشوب، قلم­لريندن داشيب گلن شعرلرله بو قالانين بينؤره­سي قورولوب و كرپيج لري دوزولوبدور.

عباس بارز بوتون عمرونون گوجونو، وار- يوخونو شعرينه حصر ائتميش و ياراديجيليغي ايله وطنيندن، ائليندن و ديليندن مدافعه ائديبدير.

عباس 1298جي ايلده اهرين بير آغاجليغيندا يئرله­شن آي پيرزن كندينده دنيايا گلدي. آتاسي قاراداغ عاليمي شيخ الاسلام ميرزا جعفر ايدي. بالاجا عباس اؤز روحاني آتاسيندان درس آليب و ديني – حوزه­وي تحصيليني داوام ائدير. 16 ياشيندا اولاندان آنا ديلينده شعر قوشماغا باشلايير. مالاريا اداره­سينده ايشله‌يه‌رك، سونرالار 1340 دان 1370 ايلينه قدر معلم­ليك ائتميش و بوايلده تقاعد اولموش دور. اونون ايلك شعر كتابي «ائل داغينا سلام» شهريارين «حيدر بابا سلام» اثرينه بنزه‌تمه اولاراق 1333 جوايلده يازيلير سادا 1346 جي ايلده چاپ اولوب ياييلير[1]. 1350 ايللرينده اونون نئچه- نئچه بالاجا شعر دفتري ياييلاراق، 1355 جي ايلده «ياسلي ساوالان»، شعري ديللره دوشور و «عباس بارز» آدي آذربايجان خالق شاعري كيمي تانينير. اونون شئعرلري كاسئتلره توتولور، موسيقي بسته­له­نير و آغيزلاردا اوخونور. 1357 جي ايلده «قيزيل قوش» آديندا كتابي فرامرز هاشمي و قهرمان خطيبي شعرلريله بيرليكده باسيلير[2]. 1379 دا «ياسلي ساوالان»[3] كتابي 316 صفحه ده 332 شعريني احتوا ائده­رك چاپدان بوراخيلير. 1382 جي ايلده شاعرين 85 ايلليك تؤره­ني تبريزده ثبوتا يئتيرميشديركي شاعر خالقين دير و بو يوكسك مقامي- اونون- بونون مدحينده شعر دئمك­له اوجوز الدن وئره­ن شاعر دئييلدير.

عباس بارز بوگون بوتون آذربايجاندا و ايران مرزلريندن اوتايدا تانينميش بير شاعردير، اورالاردا دا اونون شعري ديللر ازبري اولاراق، اونون شعري آراشديريلير و اونون حقينده مقاله­لر گئدير. عباس بارزين صميمي شعرلري، وطن دوشونجه­سي، طبيعته باغلي­ليغي، آناديلينه سؤنمز محبتي، كئچه­جه­ييميزده و كولتوروموزه باغلي‌ليغي ايله اونو ياسلي ساوالان كيمي آذربايجانلي­لارين اوره يينده يئرساليبدير. او، ملي حركت­لري جانلانديرماغي اوچون، آناديلينه وخالقينا سونسوز محبتيني گؤستريك اوچون، يوردونون داغلاري، چايلاري، بيتگي­لريندن توتدو گؤيلري­نين قوشلارينا قدر اوره‌كدن سايغي گؤسترديگينه گؤره و يازديغي اثرلرينه گؤره بير ائل شاعري و ملي بير شخصيت‌كيمي تانينير[4]. شاعر دؤرونون كئچيرتدگي حادثيه لرينه بؤيوك مهارتله ياناشير، قارانليق گئجه ده ائلي‌نين باشينا گلن فلاكتي«گئجه­لر» رديفلي شعرينده اؤز ديليجه تصويره آلير. اونون وطن آدينا يازديغي شعرلرين باشقا بيردادي واردير. شاعير بير دئمير، اون دئمير، بلكه وطن آدينا يوزلرجه قوشما قوشوب، يئنه ده دويمور و كتابيندا هر نه­دن آرتيق وطن موضوعسونا يئر وئرميشدير.

شهريار،حيدربابا يا سلام شعري ايله بير قاليب و بير سبك ياراتدي و بو قاليبي و سبكي يوزلرجه شاعريميز منيمسه­ييب ايشه آپارديلار. بونلارين اؤنونده عباس بارز گئدير. او دا بير عمر ائل داياغي و ساري‌داش داغلاريلا ياخين اولفتي و توكنمز ايلگي­سي اولدوغو اوچون، شاعرين سيرداشي و مهربان همدمي كيمي اولور و شاعيراونو خيطاب ائده رك تاريخي واراقلايير و بوگونون درديني اونونلا اورتايا قويور. بارز، بير دوزگون تاريخ يازان كيمي كئچن قادالي گونلري و بوگونون دورومونو داغلا آرايا قويوب، ايرتيجا، ايستيبداد و امپرياليزمين داياغي و مدافعه­چيسي اولان شاهين «ثُبات آداسي»، «اولو جنت» دئيه اؤلكه‌ني جنت كيمي جيلوه لنديرمك ادعاسي اولان ايللرده، شاعر اونون عكسينه اولاراق، همين اؤلكه‌ده كؤك سالان ساوادسيزليغي، موهوماتي، جهالتي، گئريليگي ايفشا ائديردي[5]. او، كندلرين نئچه قات ظلم آلتيندا مادي چتين­ليگين سويون جهنمينده ياشاديغيني شاهد اولوب، بؤيوك اوره‌ك آغريسي ايله يازديردي:

قيش گلدي يئنه قالديلار آواره كاسيبلار

آللاه بو قارا گونلو بو بيچاره كاسيبلار.

                         ***

بير كؤهنه پالاز پارچاسي تاپمير ائوه سالسين

پول يوخ، نه ايلن كورسونو قورسون، كومور آلسين؟

پالتار تؤكوب شاختادا عوريان نئجه قالسين؟

ايندي بوگؤزو ياشلي، گونو قاره كاسيبلار

قيش گلدي، يئنه قالديلار آواره كاسيبلار.[6]

                         ***

بوشئعر، ايراني بهشت كيمي قلمه وئرمك ايسته‌ين تبليغ شعارلاري­نين و ساتين آلميش بورژوا مطبوعاتي­نين دنيادا يالان و بُهتان توزاناغي قالديرديغي بير زماندا يازيلميشدير:

از بس كي چؤره‌كسيزليك ائديب خالقي هراسان

جوتلر آچيلير، جوتچو اولور ديده سي گريان

كندلرده بو ساعت بالالار آغلير آجيندان

بيليم نه ائديب گردش دؤورانه اكينجي؟

گؤردوم سني گلديم يئنه افغانه اكينجي.[7]

جامعه‌ده كي عدالتسيزلييه بئله اعتراض ائده­ن بارز، ياراديجيلغينين اساس ثقلتي مبارزه و افشا موتيولري دير. او، بونلارلا ياناشي، كاسب خالقيندا اولان گؤزه­لليك­لري ده اوره­ك چيرپينتي لارينا هيجان، كدر و حسرت هوپدوروب اوخوجويا چاتديرا بيلير. استبدادين حاكيم اولدوغو و هر شئيي يالان اوستونده قورولموش جامعه­ده سئوگي‌نين اوزو كدر، غم و برابرسيزليك نغمه­لريله موشايعت اولونور. شاعرله قونشولوقدا اولان «ائل داياغي»داغي نين شيش و سرت قايالاري، يام ياشيل اتك­لري اونون الهام قوشونون يوواسي اولور. بارز، بو داغي گؤزلرينده كیپريك­لري اوجوندا، اوره­يي­نين باشيندا ائوه گتيرير، گاهدان اونو اؤز عالمينده كؤرپه اوشاق كيمي بَلَك­له­يير، قوينوندا ياتيرير، عطريندن تبريزه آپارير، گاهدان اؤزو بير اوشاق اولوب، مغرور داغين اتك­لرينده الهام آتينا مينيب، دؤرد طرفه چاپماقدان يورولمور. ائل داياغي شاعرين عنادكار، اينجيك ايلهامي نين بئشيگي و حيدر بابانين ادبي و ابدي قارداشي اولاراق، شاعر اونا خطاب ائده­رك دردلريندن، دويغولاريندا، گؤردوك­لريندن و بيلديك­لريندن صحبت آچير و حتا اؤزونون دارا چكيلمه­سيله عيبرت آلان اولورسا، شاعر بونا راضي­دير:

كاش بو فلك بير دايانيب دورايدي

عدالتين قورقوسونو قورايدي

لاپ قاباقجا مني دارا وورايدي

باخان گؤزلر باخيب عيبرت ائدئيدي

اوندان سونرا دوز يولونان گئدئيدي.[8]

بارزين ياراديجيليغي چوخ چئشيدلي، الوان و بويالي­دير. عيني حالدا غزل، قوشما، گرايلي- عروض و هيجالي شعر فورمالاريندا شعرلري واردير. غزلده اولان باجاريغي تاي­سيزدير، قوزئيده علي آقا واحيد غزل شاعري­ديرسه، گونئي آذربايجانين غزل شاعري ده عباس بارزدير[9]. غزل ائله بير شعر فورماسي­ديركي عشقه حصراولونور.آنجاق عباس بارز غزلي عشق ايله باشلاسادا، اجتماعي موضوعلاري اونا ياپيشديريب، اونونلا قورتارير:

هردم كي دئديم اول منيله بير گئجه همدم

مندن اؤزونو مين گئجه پنهان ائله­دين، گئت.

داغ تك دايانان كؤنلومو داغلار قاباغيندا

بير گونده ييخيب خاك ايله يكسان ائله­دين، گئت.

گؤردون كي ضعيفم آياغين باشيما قويدون

ييخدين اوزوم اوسته يئره، نالان ائله­دين،گئت.

ظالم فئوداللار كيمي اي قوللاري گوجلو

سن ده مني ظلمونله هراسان ائله­دين، گئت.

خان نوكري كندلرده ائده­ن جور و جفاني

سالدين ياديما صبريمي تالان ائله­دين، گئت.[10]

غزلده قاراداغين كلاسيك- گؤركملي شاعري ابوالقاسم نباتي­نين يولونو داوام ائتديره­ن عباس باريز اؤزشاعرليك رسالَتيني غزل فورماسيندا دا ياراداراق آلني آچيق و اوزو آغ اولموشدور:

خالقيميزا اوندا بيزيم ياسدان چيخار، بايرام ائده­ر

كي حقيقت گون كيمي اؤز وارليغين اعلام ائده­ر.

صولح بايراغين آلار ايمان اليله چيگنينه

قان تؤكن­لر گوندوزون بيرليك اليله شام ائده­ر.

نه ياغار گؤيده‌ن يئره بومبا، نه ائو آلت – اوست اولار

نه ووروب، اؤلدور دييه ن جاني، خيال خام ائده­ر.

قارداشي اؤلدوتدوروب قارداش اليله تؤكمه قان

كي بو قان تؤكمك سني دنيا قدر بدنام ائده­ر.[11]

گؤردويوموز كيمي عباس بارز اوره­يي سؤزله دولو، قلمي آخيجي بير شاعردير. بئله اولماسايدي شعرلري جوشقون بولاقلاركيمي آخمازدي. او ائل ايله ياشاييب، ائل ابله برابر آدديملايير. او ائلدن آيريلمايان شاعر اولاراق، شعرلري ده ائللر آراسيندا ياشايير. او بوتون صراحتله وطن- وطن سؤيله‌يير:

جيسميمده منيم تاب و توانيم وطنيم­دير

قانيم- ايلي ييم، روح روانيم وطنيم­دير.

آرزيم، ديله ييم كعبة آمال و اوميديم

شانيم، شرفيم نام و نشانيم وطنيم­دير.

قورباندي وطن تورپاغينا باش ايله جانيم

بوجان ايشه گلمز، منه جانيم وطنيم­دير.

بير لحظه وطن­سيز دؤزه بيلمز دل زاريم

كؤنلوم قوشونا طُرفه مكانيم وطنيم­دير.[12]

باريز او چون 1382 جي ايلده عزيزله­مه تؤره­ني قورولدو، آنجاق شاعر اورادا اشتراك ائتمه­دي. بونون نه دني­ني بئله سؤيلور: «منيم سكسن بئش ايل رنگ­سیز و بزه‌ك­سيز ياشاييشيمدا هئچ بير قدرت طرفيندن عزيزلنمه­ديگيمه گؤره بو به اصطلاح نكوداشتي دا اؤز ياشاييشيملا اويغون گؤرمه­ديم و بيرده ايش قاباغا گئتديكجه بير عدّه­نين سياسي آماجلار داليندا اولماغيني باشا دوشدوم و اونون اوچون بو تؤره­نده اشتراك ائتمه­ديگيمي خالقيميزين و اؤزومون صلاحينا گؤرمه‌ديم[13]». «قاراداغ» درگي­سيله دانيشيقلا سؤيله­ين بوسؤزلرين آرديجا، بو سورغايا: شعر سياستله نه ايلگيسي وار؟ بئله جواب وئرير: «منيم عقيده­مه تمام هُنرلر و اؤزه­لليكله شعر، خالقينان واسيطه­سيز ايلگي قوردوغونا گؤره هر حالدا سياستيله ايلگيسي وار. يازيلي تاريخلري اوخوياندا گؤروروك كي نه چوخ شاعرلر، حاكميت طرفيندن دوستاقلانير، اؤلدورولور و نه چوخ شاعركي حاكم­لري ياخجي تعريف­له­ديگينه گؤره اونلارين طرفيندن عزيزله­نير. دئمه­لي­يم هميشه سياستچي­لر و قدرت صاحبلري چاليشيبلار شئعردن اؤز نفع­لرينه فايدالانسينلار و بوگونو دنياميزدا سياسي بيلگي­لرده تبليغاتين اؤنملي يئري اولدوغونا گؤره بو ايكي موضوع داها آرتيق بير- بيرينه باغلي دير.»[14]

قوجومان شاعيريميز، ايندي 30 ايلدن آرتيق­ديركي ياسلي ساوالان شئعريله ديللره دوشوب، جوان – قوجا، كندلي – شهرلي، عباس بارزي بير ملي شاعركيمي تانيير. ياسلي ساوالان، سانكي خالقيميزين و ائليميزين بوتون تاريخيني، وارليغيني، درديني- كدريني بير يئرده توپلاييب سؤيله­يير. شاعرين بورادا هر زادين اليندن آلميشلار، آنجاق، او سوسماييب، وارليغيني گؤسترمه­لي­دير. بلكه ساوالان داغي اونون تاريخيني يادداشيندا ساخلاميش و بوگون شاعريميز بوتون تاريخين آغيرليغيني اونونلا پايلاشماق ايسته­يير. آذربايجان نين ميللي- تاريخي دوروملارين بوگونكو اولايلارين و توپلومسال پسيكولوگيسي ايله اويقونسوزلوغو، توپلومسال شاعرلري حماسه­لي و ائپيك روايت­لره ساري ايته­لير و اوسطوره­لر ياراتماق تراژيك روايت­لري شعرده چولقاييب اؤز سارسيلماز روحونو تسكين وئرير. بوشيوه بلكه ده توپلومسال رومانتيزم آدلانا بيلير. آذربايجان چاغداش شعري بئله بير دورومدادير. شاعر داغلارلا، طبيعتين بؤيوك آبيده­لريله، حتا يازيجي آبيده­لريله سؤزو- صؤحبتي بئله بير دورومدان يارانير. اوروپانين رومانتيزيمي توپلومسال اولايلاردان فارغ اولاراق ايچه­ري دنيا ايله يارانيرسا، آذربايجان شعرينده بو رومانتيزم، توپلومسال اولاي‌لارلا قورولور و بئله ليكله فلسفي- اجتماعي دنيا گؤروشو يارانير. بيز بو حركتي ياسلي ساوالان شعرينده بوتونلويو ايله- كيچيك بير شعرده گؤروروك. شاعر بوشعريني 11 بندده و هر بند 5 مصرع اولاراق ياراديبدير. ايلك اؤنجه، بورادا- شنليك و كدر، آلچاق- اوجاليقلا گؤزه­لليك­لريني اورتايا قويور و بير بوتوو تراژدي شعره حاكم دير:

هر زمان باخيرام باشينا قار وار گؤرورم،

اوغلو اؤلموش آنا تك گؤزلرين آغلار گؤرورم.

ايكينجي بندده، ياواش- ياواش گئجه­جه­يه دؤنور و بئله سؤيلور:

سالارام ياديما بير لحظه او كئچمشلريوي،

ايزلرم بير- بير او حيرت يارادان ايشلريوي،

6 جي بندده، ساوالان- وطن سيمگه­سي تك غرورلا اورتايا گلير و بير پارالاق گونش كيمي، قارا بولوتلار آراسيندان چيخير:

ساكت اول، آغلاما، قوي بيرجه چكيلسين بو دومان

گون چيخيب ظولمتي بير يوللوغا قووسون بورادان.

8 و9 جي بندلرده بو گونشين غرورلو اورتادا دايانماسينا شاهد اولوروق:

بابكين گئتديسه بوش قالمادي آمما قوجاغين

دولودور مين ائله اوغلانلاريلا هر بو جاغين

نه قدر يئل اسه – توفان قوپا، سؤنمز اوجاغين،

و نهايت 11 جي بندده پارلايان گونش، ساوالانين زيروه­سينده دايانيب و شاعر اينانيركي بوگونش ابدي ياناجاقدير:

بابالاردان بيزه قالميش بو مثل هامّي بيلر

سوگلن آرخا دئييب يئنه بير گون سوگلر![15]

«ياسلي ساوالان» شعريني شاعر، 1355 جي ايلده تبريزده قورولان شعر آخشامي شاعرلر مجلسي و آذربايجان موسقي كونسئرتلريندن بير اتمسفر ائتكي­سي آلتيندا سؤيله­ميش و بلكه ده شاعرين شاه اثري دير:   

 

ياسلي ساوالان

هر زامانكي باخيرام باشينا قاروار گؤرورم

اوغلو اؤلموش آنا تك گؤزلرين آغلار گؤرورم

هر طرفدن چكيليب سينه وه داغلار گؤرورم

آي آلان اوستونو غم چيسگيني، هر ياني دومان

آي ياغان باشينا غملر اودو، ياسلي ساوالان.

***

گؤرموشوك يازدا كؤچك­لرده چيچكلر آچيلار

هر طرفدن چيمنين سينه­سينه گول ساچيلار

ماهني لار قوشماغا باشلار يئنه ده قوشماچيلار

ياز گليب گئتدي يئنه گولمه­دين اوچ آيدا بير آن

آي ياغان باشينا غملر اودو، ياسلي ساوالان.

***

قرنيلر كئچدي سنين گولمه دي بير لحظه اوزون

قانلي ياش تؤكدو سارالميش اوزونه ياشلي گؤزون

غصه­دن دؤندو قارانليق گئجه اولدو گونوزون

نه سوران حاليني اولدو نه وئرن جيسميوه جان

آي ياغان  باشينا غملر اودو، ياسلي ساوالان.

                 ***

آند وئررم سني او قانه بلنميش داشيوا

گئجه- گوندوز او گؤزوندن تؤكولن قان باشيوا

اورگين درديني بيلدير او «سهند» قارداشيوا

سني وارليق- سني تانري- سني بو آه و فغان

آي ياغان باشينا غملر اودو، ياسلي ساوالان.

                ***

سالارام ياديما بير لحظه او كئچميشلريوي

تؤكولن سنگ جفائيله او دور ديشلريوي

ايزلرم بير بير او حئيرت يارادان ايشلريوي

هامي دان من سنين احوالينا آرتيق نيگران

آي ياغان باشينا غملر اودو، ياسلي ساوالان.

                      ***

ساكت اول، آغلاما قوي بيرجه چكيلسين بو دومان

گون چيخيب ظلمتي بير يوللوقا قووسون بورادان

«نبي» گلسين، بوز آت اولسون يئنه داغلار آتيلان

«هجر» ين بلكه ييغيلسين گؤزو يولدان، آنا جان

آي ياغان باشينا غملر اودو، ياسلي ساوالان.

                  ***

سؤندوره بيلمه­دي گؤز ياشين اوركدن اودووي

چاغيريم قوي كؤمك ائتسين سنه اؤز اؤلاديوي

افتخاريله بو گون ذكر ائده­رم پاك آديوي

مرد اوغوللار بئجريب خلقه وئرن شهرت و شأن

آي ياغان باشينا غملر اودو، ياسلي ساوالان.

                  ***

«بابكين» گئتدي‌سه بوش قالمادي آمما قوجاغين

دولودورمين ائله اوغلانلاريلا هر بوجاغين

نه قدر يئل اسه طوفان قوپا سؤنمز اوجاغين

اي بلالر سپري، خالقا يامان گونده آمان

آي ياغان باشينا غملر اودو، ياسلي ساوالان.

                ***

چنلي بئلده «دلي­لر» قوي يئنه قورسون بوساطي

قوچ كوراوغلو يئنه جولانه گتيرسين قيرآتي

هئچ زامان اصلين ايتيرمز او كي دوزگوندو ذاتي

آند اولا آديوا، آي گؤزلري آغلار- ياشي قان

آي ياغان باشينا غملر اودو، ياسلي ساوالان.

            ***

سن دؤيوشلرده بير آسلان كيمي دوردون آياغا

اوخ آتيلديقجا بيزه سينه­ني وئردين قاباغا

غم يئمكدن داها جانيم يئتيشيبدير دوداغا

نه يامان گونلره گؤر قالدي بو احساسلي بالان

آي ياغان باشينا غملر اودو، ياسلي ساوالان.

              ***

بابالاردان بيزه قالميش بو مثل هاممي بيلير

سو گلن آرخا دئييبلر يئنه بير گون سو گلر

فلكين داش اورگين آه اوخو آخيردا دءلر

«بارز» اوغلون دا يئتر سئوديگي ياره او زامان

آي ياغان باشينا غملر اودو، ياسلي ساوالان.[16]

 

عباس بارزين 20 مين بيت­ليك شعري، شاه دؤرونون سيخينتي و بوغونتو بير زامانيندا- تورپاغا باسديرماغي اوچون چورويوب، آرادان گئتميشدير. آنجاق بو قَدَري اليميزه چاتاراق، اونون ابدي ياشاماسينا امكان يارادير. بيز اونون اثرلرينده تكجه ليريك شعرلرله اوز- اوزه گلميريك و بو شعرلري سئوگيلي جانانا يوخ، بلكه زمانه ده اولان عدالت­سيزليك، عيبه­جرليك، هركسين اؤز باشي‌نين هارايينا قالماسي، غدار روزگار اليندن هارايا باش آپارماسيندان دانيشير.

انسانلارين قانيني شوشه­يه توتانلاري قامچي‌لايير، ائله بونا گؤره­ديركي حقلي اولاراق قاراداغين زيروه­لي چال پاپاقلي داغلاري كيمي باشيني ديك توتوب، ادبي وارليغيني دنيانين وارليغيندان اوستون توتور. بودا شاعرين وطنه، خالقينا اولان عهديندن ايره­لي گلير.

شاعرين تراژيك دوشونجه­سي بوتون شعرلريندن و سؤزلريندن آخيب گلير:

 هر زمان سولموش گؤرنده خلقيمين گول اوزلرين

سؤيله­ديم يارب آزادليق بوزمان، گلمز نه‌دن؟

جان دوداغه آز قالير يئتسين خدايا چاره قيل

جان وئره‌ن گلدي و ليكن جان آلان، گلمز نه­دن؟

 باريزم،تك ليك اليندن يازماغا سؤز باشلاديم

درد زور گلدي، ولي طبيعيم روان گلمز نه­دن؟

 

عرفان تجروبه­سي ايله تراژيك- هر ايكيسي رمز ايله ياشاييشي اؤلوم ايله بير بيرينه قاريشديرير. عارف آدامين شيوه‌سي تسليم دير و تراژيك انسانين شيوه‌سي و يولو مبارزه. تراژيك اينسان اومودونو الدن وئرمير، عيني حالدا بو دنيايا دا اوره‌ك باغلامير.[17]

تراژيك بير ذهن كئچه‌جك، بوگون و گله‌جه‌يي بير گؤرور و هر آني كئچه­جكده و گله­جكده گؤرمكده­دير. ابدي ده­يرلري، ياخيشيليغي، حقيقتي، درك اولونان بير دنيادا آختارماق گره­ك. تراژيك انسان لايتناهي دونيادا سوكوتو گؤرور و يالقيزليغي حسّ ائدير. يالقيزليق، تراژيك اينسانين ياشيتي و طبيعتله دانيشيق اونون ظهورودور. بونا گؤره‌كي طبيعت بوگونكو قده‌ر روحسوز اولماميش و اينسان روحو بوگونكو قده‌ر يالقيز قالماميشدير، لو‌كاچ كيمي يازار، 1910 ايللرينده تراژيك دوشونجه‌نين باشدان ديريلمه­سيني اينانيردي. بيز بو رومانتيزم آخيميني آذربايجان شعرينده گؤروروك. ايلك تراژيك مفكوره­لي سوفوكل و بو آخيمين بؤيوك فيلسوفو پاسكالي بيلميشلر. 17 جي يوز ايلده علم ايله مكانيكين توققوشماسي اساسيندا اوروپانين دوشونجه­سينه غلبه چالديقدا، جامعه‌نين اورگانيك باغلانتي­لاري پوزولوب، ديني و اجتماعي انسان يئريني «دوشونن من» (من دوشونرم، پس وارم- دكارت) آلير. پاسكال، بو زمانين روحونو هاميدان ياخشي دوشوندو. او بيليردي انسان و طبيعت بير ماشين كيمي اولاجاق، داها اينسانليق سؤزونه قولاق آسان تاپيلماياجاقدير. پروبلئم و اصل سورغو بودوركي: انسان باجاراجاقدير معنويت، جامعه و دونياني اولكي يئرينه قايتارسين. پاسكالين تراژيك دوشونجه­سينده دنياني ائله گؤروردوكي اوندا عقل و اؤزه­ل چكيمي حاكيم ايدي و دكارتين علمي اله گتيرديك­لريني ده­يرلنديريردي. عيني حالدا وارليغي و انسانين حركتيني بو دونيادا باغلاميردي. بو باخيشدا تراژيك اثرلر يارانير. بو اثرلرده انسانين حيات ايله توخونماسيندا، مبارزه و مقاومت دن باشقا بير شئي يوخدور. لوكاچ يازير: «تراژدي بير اويون­دور. انسانين آلين يازيسيلا اويونو»[18]. گلدمن آرتيريركي بئله دوشونجه­نين بوتون شكيل­لرينده، بير مشترك نوكته واردير و هامي‌سي انسان ايله اونون معنوي و اجتماعي دنياسي­نين آراسيندا درين بحران واردير.[19] بارزين شعرلرينده بو آخيمين ايزلريني گؤرمك چتين دئييلدير:

 حيات دنياسيندا گؤز آچان گوندن

بيلديم كي اومودلو يارانيب انسان.

گئجه دينج آليب، گوندوز چاليشسين

اگر چاليشماسا، اولماز قهرمان!

         *******

عصرين قوجاغيندا بير امليك كيمي

بسلنديم بير زمان محبتيله

همين محبت­لر، همين حرمت­لر

آجيغا چئوريلدي سونرا بير زمان.

          ******

اته­يين بئلينه ووردو روزگار

چيرمادي قوللارين گيردي ميدانا.

باشلاديم گزمه يه بئله گؤره­نده

نئجه كي مئيداندا گزر پهلوان!

        *******

دؤيوشدوق كل كيمي وار قوّه­ميزله

آز قالدي هيبتدن داغلار تيتره­سين

او، منه بوينوزون چاخدي، من اونا

اولدوق ايكيميزده قانيلا الوان.

        ******

زمان هده­له­دي، سايا قويماديم

فلك داش گوپه­دي، من پامپوق سانديم

محكم ارادمدن كؤمك آلماميش

ياراديمين گؤستردي ايناملا ايمان.

        ******

حيات دؤيوشونده غلبه چالديم

گله­ن نسللرين باشين اوجالتديم

باشيم داشدان داشا ده­يندن سونرا

يئنه ده خلقيمه تانينديم آسلان.

       ******

بارز، باشدان باشا دؤيوشدو حيات

بونون فلسفه سي فكره سيغيشماز

ايسته­سن حرمتله ذكر اولسون آدين

دوز ايشله، دوز دانيش، چوخ چاليش، چوخ قان!

تراژدي ده، انسانين يالين روحو، آلداديجي وسوسه­لردن اوزاق، آلين يازيسيلا يالين دانيشير. تراژدي انسان ياشاييشينا كؤلگه ساليب و چوخلو سورغولار سوروشور، آنجاق بوسورغولارين جوابي الده‌يوخدور. بو جهتدن، تراژدي، حماسه‌نين قارشيندادير. ائپيك دنيا، قاباقجادا بوتون جوابلار حاضردير آمما تراژيك دوشونجه، انسانين ان كؤكلو قورخولار، سئودالار و آرزيلاري­دير. بو دوشونجه اوچون، اؤلوم يوخلوق دئييل، بلكه قارالارقي بير وارليق­دير. هر فنومنده بو اولوم و اؤلوم اؤزونو گؤسته رير. تراژدي اثرلرده، قهرمان راضيليقلا اؤلور، چونكي اؤلومو حياتدا تجربه ائتميش. تراژدي نين دروازاسيندا يازميشلار: بو دياردا آلچاقليق، ضعيفليك يوخدور. ايندي باريزين شعرينده بونو گؤره­ك:

زمان گؤز اگنده تويلو ياسلانير،

اوره ك قنديل اولور گؤيدن آسلانير،

آتلار نالين تؤكور قيليش پاسلانير،

هارايدا قوجالير، هايدا قوجالير.

                ***

اوخودوق توراتين، آنديق اينجيلين،

يئنه ده خلقتين دويماديق ديلين،

دريندن ايزله­سك دؤرد فصلين- ايلين،

گؤره­ريك ياز اؤتور، ياي دا قوجالير.

                ***

چوخلاري حياتا فلسفه يازدي،

اوخويان دئدي كي هله ده آزدي،

خلقتين بو ايشي چوخ ناتارازدي،

بيلن ده قوجالير،گاي دا قوجالير.

                ***

بئله قورولوشا محكومدور حيات،

اونون سلطه­سيندن چيخماز كاينات،

فلك گزيشيندن اومدوقجا ثبات،

ايستر جوانلاشا، داي دا قوجالير.

انسان تراژيك دنيادا،كئچرگي و اؤته­ري حاللاردان آزاد دير. بورادا درد، آغري وارسادا ياراديجي، دوزه­لديجي و اختيارينان دي. انسان اونون كؤمه­يي ايله فلاكتدن قورتولور؛ كئچرگي دنيادان قيرير و عدالت ايله حقيقتي ايسته­يير . بورادا باريز نه گؤزه­ل سؤيله­ميش:

بير يئرده كي آياقلانير حقيقت

يئرلي ديبلي الدن دوشوب محبت

بير يئرده كي نه همت وار، نه حرمت

بئله يئرده نه دانيشيم، نه يازيم؟

بارز باشقا يئرده يازير:

شاعر قارداشلاريم مندن وصيت

شعريزده پارلاسين گون تك حقيقت

 اوندا آرتيق سئوه­ر سيزي جماعت

كي اولا سؤزلريز ازلدن گؤزه­ل.

يئنه ده باشقا بير شعرينده يازير:

خالقيميز اوندا بيزيم ياسدان چيخار بايرام ائده­ر

كي حقيقت گون كيمي اؤز وارليغين اعلام ائده­ر.

داريوش آشوري آدي گتيرديگيميز اثرينده آرتيرير: «بو زمان شاعر، اؤز آنا ديليندن- اونون اساس، تاريخ و قومي تجروبه‌لري گوزگوسو دور چوخراق يارارلانار. بوندان نه قدر چوخ يارارلانيرسا، همان قدر ده شاعرانه­راق­دير». [20]

 دوغروسو بودوركي عباس باريزين شعرلري، آذربايجان‌نين چاغداش شعري‌نين اصيل بؤلومودور. بورادا هم رئال دوشونجه‌لر وار، هم ايده‌آل دوشونجه­لر. اونون شعرينده ملتيميزين گؤردويو شنليك‌لر و چكديگي آغريلار عكس ائتديريليبدير. دئمك اولاركي بوگون شعريميز، اولوسوموزون كسگين ديلي­دير. شعريميز چاليشيب شنليك­لري چوخالتسين و گؤردويوموز سينيقليقلارا مرهم اولسون.

بوگونكو شعريميز اولوسوموزون ديلي­دير. اوندا ايسته­نيلن ايستك­لر، دانيشان سؤزلر خالقيميزين ايسته­يي و سؤزودور. بوگونكو شعريميز مدنيتدن، باريشدان دانيشير و توپ سسله­نه­رك، مرحمت ياغيشي كيمي ده ياغير. بوگونكو شاعريميزده اولان گؤرولردن بيري ده بوگونكو دورومو آنلاماق گره­كدير. شاعر اؤزو انسان كيمي بو جامعه­ده ياشايير. او، بو جامعه­نين و توپلومون ديلي اولاراق انسانلاري خوشبخت­ليك ائوينه ساري يولا سالماقدان دانيشمالي دير. باريزين شئعرلري اويانديريجي دير، اويدوروجو دئييل. بارزين قلمي، سئوگي دويغولاري­نين ديلي­دير و دوشونجه ساواشلاريندا سونگو اولوب بارزله چيگين به چيگين ووروشدوبدور. بارزين قلمي ده اؤزونه تاي هئچ كيمسه يه ساتيلماييب و باغيم­سيز بير ياشاييش سوروبدور.

باريزين ياشاييشي، تام شكيلده ياراديجيليغيندا عكس ائتديريليبدير. نئجه يازيب اؤيله ده ياشاييبدير. ائليندن باشقا بير كيمسه­يه باغلي اولماييب و اؤز عايله­سي­نين چؤره­ييني قابارلي اللريله قازانيب و قَلََميني ده يالنيز و يالنيز ائلي­نين قوللوغوندا قويوبدور:

     ساتدي هر كس اؤزونو، آلدي رياست ميزيني

آمما من قاپيچي اولماغادا چاتماميشام.

بارزين اوره‌يي شعر يازماقلا راحاتلانير. هر زمان اينجيك اولور قلمي يازماغا باشلير، يازمايينجا اوره‌يي سويومور. او افغان ائله ييب گؤزياشي تؤكن دئييل، بلكه ميدان اري دير:

خال هندو درده ده‌يمز مرد اوچون ميدان گونو

چك دؤيوش ميدانينا بير مرد ميدان ائت مني.

فيكريمي آزاد قوي تا خالقيمين دردين چكيم

حقي تاپدانميشلارا سن ده نگهبان ائت مني...[21]

شاعرين الينده كي قلم، اونون سلاحي­دير و بير وطن شاعري تك يوردوموزا يوروش فكرينده اولانلارا هايقيرير:

باسقين خيالينا دوشمه­سين دوشمن

هله ده اؤلمه­ييب ائل اوغلانلاري.

بابك لر بسله ين بو شانلي يوردون

كسگين ياراقي­دير قهرمانلاري.[22]

آمما اونوتماياق كي انسانلار آراسيندا باريش ايستير بو شاعر. اونا گؤره ده سيلاحلارين يانديريلماسيني گؤزله­يير:

سيلاحلاري سالين اودا يانديرين

هاردا گؤرسه­ز قان وار، اوردان يان دورون.[23]

و باشقا بير يئرده دئيير:

بس دئييرسن بختياردي قان تؤكن

سيل گؤزونو! بو باخيشدا اولما سن![24]

باريز ملي و ائل شاعري اولاراق گؤزه لليك­لر جارجيسي­دير. طبيعت اونون شعرلرينده داهادا گؤزه­للـه­شير . آشاغيداكي شعره بير اؤته­ري باخيش:

سحردير دان يئلي تازا سؤكولور

گئجه­نين باغريني يارير آل شافاق.

نسيم ترپنديكجه گؤيدن تؤكولور

گولون يارپاقلاري هئي واراق- واراق.

          ********

داشلارين قوينوندا ياتان آل چيچك

خيردا اوشاق كيمي گؤزلرين اووور.

گونون چيخماغينا ياخينلاشديقجا

آي آخير، اولدوزلار بير بيرين قووور.[25]

طبيعتين گؤزه­لليگي­ني وصف ائتمه­ده، باريزين قلمي تاي­سيزدير:

بير گؤزوم اولدوزدا، بير گؤزوم آيدا

گئجه­نين عمرونو بيچير خياليم.

بيرگون بو توپراقدا بير گون او تايدا

اؤتن زمانلاري ايچير خياليم.[26]

اونون حتا حياتا نفرت ديله‌دييي زمان، ايچه­ري دنياسيني اينجي سؤزلرله بير- بيرنه باغلاياندا، طبيعت اونا يارديم چيخير:

نه بهار ايسته­رم، نه چمن، نه گل

نه گل سئوداسيلا سئوينن بلبل

تيكانا چئوريلير گؤزومده سنبل

بو نكبت بيلميرم هارداندير منه.[27]

نهايت بوكي، بارز عاشق دي، وطن، ملت، گؤزه­لليك، طبيعت، آزادليق عاشقي دير:

نفسيمين- عزّتيني ساخلاميشام صبريم ايله

ائليمي،اؤلكه مي دونيا مالينا ساتماميشام.

           *******

خالقيمين حق دانيشان شاعري، كسگين ديلي­يم

خلقه دوشمندي او جاهل كي سانار ساده مني.[28]

شاعيرين آنا ديلينه محبتي سؤنمزدير:

اؤز ديلينه ديل آچا هر بير اوشاق،

باغلي دوداق گُل كيمي خندان اولا.

هم اوخويا هم ده يازا اؤز ديلين

اؤز ديلي اؤز دردينه درمان اولا.

اونوتماياق كي عباس بارز بير مسلمان شاعر اولاراق، ياراديجيليغي­نين سطر- سطرلرينده اسلامدان حيمايه ائتميش و دنيا گؤروشونده پيغبر و12 امامين يئري اوستون و محكم دير. بيرنئچه بيت نمونه:

من علي شيعه­سي­يم، ظلمي قبول ائيله­مه­رم

زور ديين­لرله اودور بير داها رفتاريم يوخ.

                ***

هر ايكي دنيادا عزت­دير علي نوكرليگي

گئت غلام شاه مردان اول شه والاني سئو!

                ***

قهرمانليق درسي وئردي حق انسانلارا

سئومه­لي گونلر ايچينده روز عاشوراني سئو!

 



[1]) عباس بارز، ائل داياغينا سلام، تبريز، 1346.

[2]) عباس بارز، فرامرز هاشمي، قهرمان خطيبي، قيزيل قوش، تبريز، 1357.

[3]) عباس بارز، ياسلي ساوالان، تبريز، 1379.

[4]) ساوالان درگي‌سي عباس بارز اوچون اؤزه‌ل سايي، چاليشان اميد شكري، 1385.

[5]) سايان درگيسي، اؤزه‌ل سايي، باريز اوچون، اردبيل، 1385.

[6]) همان.

[7]) عباس بارز، ياسلي ساوالان، تهران، 1379، ص 23.

[8]) همان، ص 79.

[9]) سايان درگي‌سي، اؤزه‌ل سايي، 1385، ص 32.

[10]) ياسلي ساولان،، همان، ص 122.

[11]) ياسلي ساوالان، ص 145.

[12]) همان، ص 147.

[13]) سايان، همان، ص 7.

[14]) قاراداغ درگي‌سي، بارز اوچون اؤزه‌ل سايي، 1385، ص 3.

[15]) سايان، ص 33.

[16]) ياسلي ساوالان، ص 17.

[17]) همان.

[18]) داريوش آشوري، شعر و انديشه، همان، ص 43.

[19]) همان، ص 60.

[20]) داريوش آشوري، شعر و انديشه، تهران، نشر مركز، 1377، ص 45.

[21]) ياسلي ساوالان، همان، ص 171.

[22]) همان، ص 142.

[23]) همان، ص 201

[24]) ياسلي ساوالان، همان، ص 128.

[25]) همان، ص 131.

[26]) همان، ص 154.

[27]) ياسلي ساوالان، همان، ص 54.

[28]) همان، ص 58.