محمد حسين طهماسب پور (شهرك)
محمدحسين طهماسب پور، با تخلص «شهرك» از مبارزان دورهی اختناق شاه شناخته شده است. او، هزینه ی این مبارزه را نیز ادا نموده است. بعد از انقلاب رو به شعر طنز آورد و تخلص"میرزا" را انتخاب کرد. او، می خواست خود را در جرگه ی ادیبان شبچره جای دهد؛ و فکر میکرد برای ادبیات بی خط، گفتن از "گرانی" بهانه ی خوبی است و یا سخن از کوپن سرودن، تبسم آوردن بر لبان مردم، افشای ریاکاریهای آنان که کاندیدای نمایندگی در مجلس می شوند، عدم باور شاه پرستان به فرار شاه، و اشعاری از این دست ، اگر لبخندی بر لبها میآورد، گاهی گریه را نمی پوشاند. شاعر که خود فردی رنجکشیده است می خواهد تا فریادگر دردها باشد؛ اما در زیر پرده ای از لبخند.
شهرک به سال 1328 چشم به جهان گشود، بعد از اتمام تحصیل به تبریز آمد و به آموزگاری روی آورد. او، پیش از انقلاب به سرودن شعر می پرداخت، اشعارش را در مجالس ادبی – بویژه در زمان پیش از انقلاب در شبهای شعر یا بهتر بگویم در کنسرتهای موسیقی که در کتابخانه ی تربیت تبریز برگزار میشد قرائت میکرد و با استقبال مردم روبرو می شد. یکی از آن شعرهایی که در سال 1355 در کتابخانه ی تربیت خواند این بود:
اونلارين كي اوره كلرين درد سيخيب
اوجا قامتلرين غم اييب ييخيب،
آراندا داريخيب داغلارا چيخيب،
آرخالانيب سنه داغلار،
قوچاقلارا ننه داغلار.
***
قارلار شپه ووروب ياتار،
قايالار باش باشا چاتار،
كيم اؤلكه سين- ائلين آتار؟
قاچان گئدهر هارا داغلار؟
آي سينهسي يارا داغلار!،
چوخ آچمايين آرا داغلار!
***
آنالار تك بسله ييرسن،
كوراوغلولار قوينوندا سن،
سسينه سس وئرهرسن،
هوسله نيب جينگيلده سن،
آي داشقين چايلار بولاغي،
پولاد بيلكلر دولاغي!
***
دردليلره همدم اولان،
قلبي آجيق ايله دولان،
ياتانلارا دئينه اويان!
چاغير دورسون اؤزون داغلار!
جانيم داغلار، گؤزوم داغلار،
سؤيله واردير سؤزوم داغلار.
***
پاشالارين جانين آلان،
ظاليملره تالان سالان،
مردليكده ثابت قالان،
ايگيدلر سنده بسلهنيب،
شهيدلر سنده سسلهنيب.
***
ائشيتميشم ساوالاني،
قايناييب جوشارميش قاني،
شهرتي دوتموش هر ياني،
سؤيله او غئيرتين هاني؟
نييه داي اود پارلاميرسان؟
داغ باسيرلار، آنلاميرسان؟[1]
شهرک، در دوران پیش از انقلاب به عنوان شاعری اهل اندیشه و مبارز، تلاشگر در عرصه ی بیدارسازی مردم شناخته می شود و اشعارش از چنین محتوایی لبریز و پر از نغمه های هوشیاری است. او، در چنین حال و هوایی فریاد میکشد و "هارای" میکند:
آي آغير ايللرده، قارا گونلرده،
ائللرين قايدينا قالانيم هاراي!
وطنين يولوندا، چنده، بوراندا،
گونش تك نورونو سالانيم هاراي!
***
تولكولر مئيداندا قويروق اوينادير،
مئيداني بوش گؤروب ايپين اوزادير،
كيمسهني آزديرير، كيمي آلدادير،
تولكولر غنيمي آسلانيم هاراي!
دل شاعر با مردم می تپد و با ملتش در تلاطم است. او، بهار را برای ملت آرزو می کند، برایشان شادی و خوشی می خواهد:
آي ائللر گؤرهسيز مينلرجه باهار،
باهاردا اولماسين نه شاختا، نه قار،
سيخسين كؤينه ييني ايپك بولودلار،
وطنين هر يئري اولسون لالهزار،
آي ائللر! گؤره سيز مينلرجه باهار![2]
شاعر، تنها برای ملت خویش شادی نمی طلبد،صلح و صفا و بهار را برای او نمی خواهد؛ بلکه همه ی خوبیها را برای همه ی انسانها دوست دارد:
محو اولسون قان سوران امپرياليستلر
وضعيت آغ اولسون بوتون دونيادا
صولحده ياشاسين بوتون اينسانلار![3]
نظام شاهنشاهی، جوانان را دربدر کرده بود، عدهای در کنج زندانها بودند، عدهای فراری شده بودند، برخی نیز به دنبال یک لقمه حلال برای خانوادهشان آوارهی دیار غربت بودند. ملتی که همواره زانوی غم بغل کرده بود و روزانه عدهای به دار آویخته میشدند، در برابر تیر نهاده میشدند. شاعری که اوضاع را چنین می بیند دلش درد میکشد و نمی تواند خود را جدا از این جوانان بداند:
ال وورما قلبيمه يارادير، يارا،
حق اوچون چكيلدي يولداشيم دارا،
نه اوندان آرتيقام، نه قاشي قارا،
يولچو يولدا گرهك، يئرييهك گؤرهك!
شهرك فرزند زحمت بود و خود نیز زحمتکش. او، به درستی خود را و راه خود را نیز شناخته بود:
زحمتكش اوغلويام، زحمت ائللييم،
آلني قيريشلي يام، قابار اللي يم،
ايشچي بيلكلييم، ساده ديللييم،
بوردا نه بير ابهام وار، نه بير كلك،
سؤزون وار، بو ديلده دانيش بيلك؛
يولداشيم! ايرهلي! ال- اله وئرهك![4]
شعری که راه خود را برگزیده بود می خواهد در این راه گام بردارد:
گئديرم آدوستلار! سيز ساغ قالاسيز،
دوستلاردان اوزاقدا قالماق چتيندير.
آل- وئر دونياسيندا دوستو، دوستلوغو،
ساتماق خيانتدير، آلماق چتين دير.
در این راه، تنها راه نجات را در اتحاد و همدستی میداند و از تمام دشواریهای راه نیز باخبر است:
اورهك بير اولماسا، ديل بير اولماسا
كاروان بير اولماسا، يول بير اولماسا
زحمت آداملاري ال بير اولماسا
حقي ناحاقلاردان آلماق چتيندير.
شاعر هرچه بیشتر دردها را می شناسد، بیشتر بر دلش می نشیند. او دیگر میداند که مبارزه با رژیم تنها راه باقیمانده است. او، حتی کسانی که اورا به مجالس شادی، عروسی و خوشی دعوتش می کنند جواب رد بر سینه شان زده و از دوستانش میخواهد که دیگر اورا به چنین مجالسی دعوات نکنند:
بير تويدا، ماغاردا، بير مجليسدهكي،
چيرپينمايير اورهك، چاغيرما مني!
ايلقار اونودولور، عشق اونودولور،
ياددان چيخير مسلك، چاغيرما مني!
***
ذلتده ياشايير چوخ وطنداشيم،
اسارت چكمكده دوغما قارداشيم،
ايشكنجه آلتيندا، داردا يولداشيم،
قلبيم الك- الك، چاغيرمامني!
***
شنليگي ايسته سم تكجه اؤزومه،
او شنليك كول اولوب، دولسون گؤزومه،
اينانميرسان اگر دوغرو سؤزومه،
گل امتحان وئرهك، چاغيرما مني!
***
هر يئرده عدلدن صحبت گئتمهسه،
ظاليملر اؤنونده دؤيوش بيتمهسي،
سؤزلرين آردينجا عمل يئتمهسه،
اوردا وار بير كلك، چاغيرما مني!
شاعر در وشعیتی است که هم خود و هم دلش زخمی است. برادرش مرده، دوستش به دار آویخته شده و هموطنش زیر شکنجه است. خود نیز شاعر است: یعنی پرنده ای که باید پرواز کند:
ملهم گتيرين يارالييام من،
قارداشيم اؤلوب عزالييام من.
شاعر همچون پرنده ایست که:
ماويلييه اوچان قوشام،
قاناديمدان وورولموشام،
حسرتينده يوررولموشام،
بيلمهييرم قالام هاردا،
اؤزوم هاردا، بالام هاردا!
***
اووچو ووروب يولداشيمي،
قاچاق ساليب سيرداشيمي،
سورگون ائديب قارداشيمي،
انتقامين آلام هاردا؟
اؤزوم هاردا، بالام هاردا؟
از اشعار شهرک میتوان به حال و هوای آن زمان پی برد. طعم تلخ اختناق و فشارهایی که بر دوش مردم سنگینی می کند قابل درک است. او نیز همچون هزاران جوان این کشور اسیر دام ظالمان است و تپش قلب دوستان را حس می کند. کسی که دارای روحیهی مبارزه باشد نما تواند که در شهر خود آسوده بماند و دست به کاری نزند. بلکه او میباید در هرکجای دنیا که مبارزهای هست دلش نیز آنجاست. برای همین است که شاعر خود را در بولیوی، در ویتنام، گاهی در تبعید و گاهی در زندان میبیند. گاه فدای ملت می شود و زمانی از زبانش آویخته شده است. اما، درهر صورتی که باشد دفاع از شرف، هویت و انسانها در خون اوست.
شهرک شاعر مردمی است. از هویت و هستس ملتش دفاع میکند، شاعری است که دلش بخاطر ملت میتپد. شعر"آی آشیق" را باهم بخوانیم:
سني تارين آي آشيق،پاسلي سازين تاقچادان ائندير!
كؤينهييندن چيخاريب شوقيله باس باغرينا، ديندير!
بيزه بير تازه ناغيل، بير تازا سؤز سؤيله بوسازدا!
آشيقا عاشيق اولان ائللريني بيرجه سئويندير!
***
شاققالا كؤهنه ناغيلاردا اولان اژدهاني،
بير ايچيم وئرمهيه سو مينلريله جان آلاني!
نه زامان دئو جانيني ساخلايا جاقدير شوشهده؟
ال اوزاد شيشهني سال!
نعره تپ، جاميني سيندير! جانين آل!
يئني دن بير هاوا چال!
***
داش هاواسي،
قيش هاواسي،
ايكي قارداشي هاواسي،
آندلي يولداش هاواسي،
ائله وور زخمهني، سيمدن قور آتيلسين آلوو اولسون
عالمه شعله ياييلسين،
بو قوروموشلار آليشسين،
لئهي قالخسين، سو بولانسين،
قوريا ياش دا قاريشسين،
اوديلههاي – كوي اوجالسين،
هاردا كار واردي ائشيتسين،
نه كي لال وارسا دانيشسين،
يئنيدن بير هاوا چال!
***
يئنيدن بير هاوا چال!
يادا خاطيره ديريلت-
اونودولموش،آياق آلتيندا ازيلميش ائلينين تاريخيني،
بيرده تاريخدهكي داستانلارا جان وئر!
جاني وار، بيرجه تكان وئر!
***
بيزه او گوندن كي-
چنلي بئلده آلاچيقلار قورولا، توفان اولا؛
چاي- بولاق طغيان ائديب چيمخيرالار، قايناشالار،
اؤلكهدن ياد باغينا آخديقي آرخلار قان اولا.
***
اوبا- اويماق تيكيله، كيشنهيه آتلار،
اوينايا گؤيده قيلينجلار،
سيلديريم، داش قايا آت چاپماغا بير جولان اولا،
گوجلو، قورخماز دهليلر ييغنالي بير مئيدان اولا.
«بللي احمد»له «دميرچي اوغلو»لار «عيواض باني»لاريم، هم ده «نيگار»لار
«قوچ كوراوغلو»يلا چاديرا ييغيشان دؤوران اولا
تولكو، چاققال يئرينه قافلان اولا،
آسلان اولا.
***
اوندا ظولمتده گونش پارلاياجاق، نورساچاجاق،
مرد، نامرد سئچيليب اونداسيناقدان چيخاجاق،
اوندا قورخان قاچاجاق.
***
آنان که زمان شاه را درک کردهاند میدانند که جوانان آذربایجان، آنانکه در فکر و اندیشهی ملت و وطنشان بودند در چه حال و روزگاری بودند! وقتی نام کوه عینالی می آمد یا سخن از سهند و سبلان می شد، وقتی از آراز، صمد، و اسامی این چنینی بز زبانها رانده میشد به چه حالی میافتادند! این واژگان، ساده نبودند؛ برایشان قدسیت خاصی داشت. وقتی نامشان برده میشد بپا میخاستند. اگر بلند نمیشدی ممکن بود به دلشان بد بیاید! روح آذرباینجان در تموج بود، دنبال بهانهای آتشین بود، برای آزادی جان می داد...
او شنليك كول اولوب اولوب، دولسون گؤزومه،
اينانميرسان اگر دوغرو سؤزومه،
گل امتحان وئرهك، چاغير مامني!
***
هر يئرده عدلدن صحبت گئتمهسه،
ظاليملر اؤنونده دؤيوش بيتمهسه،
سؤزلرين آرديجا عمل يئتمهسه،
اوردا وار بير كلك، چاغيرما مني!
آذربایجان ادبیاتی، تاریخی و اینجه صنعتی