دو رساله به زبان ترکی و مابقی به زبان فارسی است که در بعضی رساله‌ها نیز گاه بخش هایی به زبان ترکی و گرگانی است. در میان این آثار، آثاری مانند شرح جاودان نامه و محبت نامه فضل الله حروفی استرآبادی، بنیانگذار حروفیه وجود دارد و هم رساله هایی از بعضی پیروان و خلفای وی. شایان ذکر است اکثر نسخه‌ها هنوز فهرست نشده اند و این مقاله می‌کوشد تا توصیف دقیق و درستی از آثار حروفیان در کتابخانه مجلس شورای اسلامی و سنای سابق را بدست دهد. این مجموعه دارای چهارده نسخه از حروفیان است که می‌توان آن را از کتابخانه‌های غنی در این زمینه به حساب آورد؛ البته این بررسی تا پایان سال 1387 می‌باشد.

سابقه حضور حروفیه در ایران در قرن هشتم و نهم سبب شده است تا بخشی از میراث آنان به ندرت در کتابخانهای ایران باقی بماند. بخش های دیگری از این میراث در ترکیه و بخشی هم به طور پراکنده در هند و نقاط دیگر است. در باره میراث باقی مانده آنان در ایران تاکنون کتابشناسی خاصی صورت نگرفته است. یک دلیل آن وجود این رسائل گاه به نام های مختلف در مجموعه‌ها و همین طور برخی از آنها در جنگها است و تشخیص آنها نیز کار آسانی برای فهرست نویسان نبوده است.

آنچه در اینجا در صدد آن هستیم ارائه و معرفی آثاری از حروفیه است که در کتابخانه مجلس شورای اسلامی وجود دارد. طبیعی است که این کار باید قدم به قدم پیش رفته و به تدریج کتابخانه های دیگر را نیز به دقت در برگیرد تا بتوان به یک کتابشناسی حرفه ای و عالمانه دست یافت.

 1)جاودان نامه، فضل الله حروفی، دو نسخه (ش15699و17797)

این نسخه ها فهرست نشده اند و در پشت جلد(ش15699) نوشته شده: رساله تفسیر حروفی، اسرار نماز و اعداد و سپس خط خورده و با خط دیگری نوشته شده: جاودان نامه فضل الله حروفی. بنده در هیچ جای نسخه نامی از جاودان نامه ندیده ام ولی با توجه به کتبی که از جاودان نامه با لهجه گرگانی نقل قول کرده اند، می‌توان این نسخه را شرحی برآن دانست. مثلا کیا در ص 31 واژه نامه به عبارتی از جاودان نامه (ورق 71 ) اشاره می‌کند که گویا پیروان او به آن کتاب افزوده اند، این عبارت با اندک تفاوتی در سطر 13 برگ 375 نسخه کتابخانه مجلس نیز آمده است ولی به فارسی نه به لهجه گرگانی:... دانستن تقسیم زمان خمرت طینة آدم بیدی اربعین صباحا و واعدنا موسی ثلثین لیلة و اتممناها بعشر فتم میقات ربه اربعین لیلة و اربعین گوشه نشینان و چهل سال حضرت رسالت ع م که چند ساعت باشد که خلقت آدم ع م و غیره واقع شد در باکویه در دوم ربیع الاخر سنة ستة و سبعین و سبعمائة رسول ع م...

در واژه نامه سنة ست و تسعین و سبعمائة نوشته شده است.

شاید بتوان تاریخ تألیف این نسخه را سال 796 بنا به نقل کیا یا 776 بنا به نقل از نسخه کتابخانه مجلس دانست. زیرا نام کاتب، تاریخ و محل کتابت نامعلوم است ولی نسخه احتمالا متعلق است به قرن 11 و 12.

در این نسخه غلبه با زبان فارسی ساده است و فقط آیات و احادیث به عربی آمده است. برگ های 355 و 381 و 382 مجدول به شنگرف است. از برگ 417 به بعد کمتر از شنگرف استفاده شده و برخی عناوین و آیات و احادیث با مرکب مشکی نوشته شده است.

خط نسخه، نسخ تحریری با مرکب مشکی است و آیات و روایات آن معرب است. 9 برگ  نخست کهنه‌نما‌تر است گویا بیشتر استفاده شده است. کاغذ آن فرنگی و نخودی رنگ، بعضی از اوراق آهار مهره شده اند. این نسخه 436 برگ دارد و دارای رکابه است، رکابه برگ های 46، 310 و 311 با برگ بعد تطبیق ندارد که نشان از افتادگی در نسخه است. هر برگ 19 سطر و بدون پاراگراف بندی است، اندازه متن 5/8×5/14 و اندازه جلد 5/20×5/13 می‌باشد. نوع جلد تیماج آجری (قهوه‌ای روشن) دارای ترنج ضربی، زمینه گل و بوته و نگاره های اسلیمی. نوع قطع رقعی است و بدون ترقیم، بدلیل افتادگی در انتهای آن.

نسخه با کلمه «صحّ» در حاشیه برخی برگ‌ها تصحیح گردیده است. ده برگ اول آن نوعی فهرست مطالب است. برگ های نخستین و پایانی نسخه ترمیم و وصالی غیر فنی شده است. بر روی بسیاری از برگ‌ها آثار شدید رطوبت مشاهده می‌گردد تا حدی که در برخی مواضع، عبارات را محو و ناخوانا نموده است. بر اساس یادداشت آغازین نسخه، این کتاب متعلق بوده به کتابخانه شخصی عبدالمحمد آیتی. نسخه شماره  صفحه خورده است بر خلاف قاعده که شماره برگ نوشته می‌شود، البته ارجاع بنده به شماره برگ هاست.

 کیا در واژه نامه گرگانی ص 34 آورده است: کتاب جاودان نامه، گاهی به نام جاودان کبیر خوانده می‌شود و تفسیری است که فضل بر قرآن نوشته و معنی های تازه‌ای را که برای آیات آن یاد کرده گواه حقانیت دعوی های خویش پنداشته. پیروان او از این کتاب جمله هایی در نوشته های خود نقل کرده اند. برخی صفحه های آن سراسر به فارسی است و حتی یک واژه گرگانی ندارد. نثر آن همه جا بسیار ساده است و در آن هیچگونه صفت بکار نرفته و حتی دقت بسیار نیز نشده و فقط فضل کوشیده که آنچه می‌خواسته به سادگی یادداشت کند. گاهی غلط دستوری در جمله های آن دیده می‌شود.

کیا(واژه نامه گرگانی،ص42)از جاودان نامه‌ای سخن می‌گوید که عکس آن در کتابخانه دانشگاه کمبریج به قطع 2/16× 3/24 سانتیمتر است و به خط نستعلیق می‌باشد و 402 برگ دارد و نویسنده آن مردی حروفی است که خود را در حاشیه برخی صفحه‌ها «خیری» می‌خواند و از شعرهای خود بیت هایی می‌آورد. آغاز جاودان نامه در این نسخه چنین است:

"ابتدا ابتدا ابتدا ابتدا ابتدا ابتدا خلقت از اینجا نه از اوراق دیگر که آنها مبنی بر سوالات است که جای دیگر نیست بسم الله الرحمن الرحیم است و لقد آتیناک سبعاً من المثانی"

و پایان آن چنین است: «قال الله تعالی خلق الله تعالی راس آدم و جبهته من تربة الکعبة و صدره و ظهره من بیت المقدس»

همچنین کیا (در ص 14)به نقل از عرفات العاشقین، جاودان کبیر و صغیر را از تصانیف سید فضل نعیمی می‌نامد. همو (در ص 23) به نقل از کشف الظنون ذیل جاودان کبیر می‌گوید: «جاودان کبیر از فضل الله حروفی است و آن کتاب فارسی است به نثر که در مذهب خود نوشته و آن مشهود و متداول است میان طایفه حروفیه...» و در (ص 24) به نقل از ریاض الشعرا می‌نویسد: «جاودان کبیر و جاودان صغیر از تصانیف سید فضل نعیمی است...» و به نقل از ریاض العارفین: جاودان کبیر و صغیر را از تصانیف مرموزه نعیمی مشهدی به اسم شاه فضل معرفی می‌کند (مشهدی و تبریزی خوانده شدن فضل درست نیست، زیرا او خود را در نوم نامه ورق 412 دانشگاه کمبریج، استرآبادی می‌خواند، «کیا 29» )

گفته شده است که فضل جاودان نامه را در 796 که در شهر شروان (باکو) محبوس بوده، تالیف کرده است. اما تربیت در خزینه گنج الهی می‌نویسد: جاودان کبیر و صغیر از جمله تالیفات سید فضل الله است.

و بنا به روایت عبد المجید فرشته زاده، ابوالحسن از شاگردان سید فضل الله در سنه 802 جاودان نامه او را به رشته نظم کشیده است. (دانشمندان آذربایجان ص 26)

گولپینارلی (فهرست متون حروفیه، ص 14) به نقل از استوانامه امیر غیاث الدین از آثار فضل: از جاودان نامه الهی محبت نامه الهی و عرش نامه الهی نام برده است (ب 7)... نام جاودان نامه، محبت نامه و عرش نامه در خوابنامه سید اسحاق هم آمده است. حتی او می‌نویسد که جاودان بعد از مرگ فضل شهرت پیدا کرد.

به فضل کتابی دیگر به نام جاودان صغیر هم نسبت داده اند که از اصلش خبر نداریم اما در ترجمه ای که به نام «دُر یتیم در ترجمه جاودان» با تعبیر «فهرست الابواب ترجمه جاودان صغیر» معرفی شده باید گفت این اثر، ترجمه آن جاودان نامه که با شش کلمه «ابتدا» آغاز می‌شود و به لهجه گرگانی است، نمی‌باشد. آنچه هست یک اثری است که به فارسی رایج نوشته شده وبا جمله «از جمیع عالم روی به کعبه می‌باید کردن» آغاز می‌شود. با توجه به این سرآغاز می‌توان گفت که احتمالا آن جاودان را که به لهجه گرگانی و برای اولین بار نوشته شده، جاودان کبیر است و آنچه شاید آن هم به لهجه گرگانی بوده اما اساس ترجمه موجود است جاودان صغیر بوده است.

نکته جالب آن که گولپینارلی (فهرست حروفیه، ص15) می نویسد: عرش نامه کتابی است منظوم در قالب مثنوی.... که عرش نامه را جاودان نامه هم می‌گویند :

کرد این را عرش نامه نام حق / کس نگیرد تا ابد بر آن سبق

جاودان نامه باشد نام او [کذا]  /  باز چون جاوید هست اکرام او

با توجه به این ابیات می‌توان به این احتمال هم اندیشید که جاودان نامه صغیر که به فضل نسبت داده اند، همان عرش نامه است. با این حال باز پرسش این است که ترجمه موجود به عنوان ترجمه جاودان نامه چرا با جاودان نامه معروف وی تفاوت دارد؟

به هر روی مهمترین کتاب فضل جاودان نامه است. کتابی منثور به لهجه گرگانی که اساس مکتب حروفیه است. این که در جایی از آن از «بروجرد» سخن گفته شده و این که در ربیع الاخر 796 یعنی کمابیش شش ماه قبل از کشته شدن به اقامت خود در باکویه آشکارا اشاره می‌کند، این تصور را پدید می آورد که این کتاب  در زمانی طولانی و در چند مکان براساس تأویلاتی که به ذهنش خطور می کرده نوشته شده است. نسخه‌ای که در هفدهم رمضان سال 992 به خط عالمی شاعر به نام «وجهی» از روی دست خط مخدوم زاده یعنی دختر فضل استنساخ شده است، به شماره 920 جزو کتب کتابخانه علی امیری (استانبول) ثبت شده است.

بعلاوه جاودان نامه فارسی به شماره 1046و1000 در کتابخانه علی امیری موجود است. آغاز نسخه علی امیری شماره 1000 مانند آغاز نسخه کتابخانه مجلس است اما بدلیل افتادگی انتهای نسخه مجلس، تطبیق کامل این دو نسخه ممکن نیست. انجام و فراغ نامه نسخه علی امیری چنین است:

خورشید ازل نمی توان گفت که چون /  می بالد و می‌بالد و خواهد بالید

تم الکتاب الالهیة الفضیلة الازلیة الابدیة السرمدیة التی هی ذو الفضل العظیم من ید العبد الضعیف النحیف الفقیر الحقیر بنده فضل فیاض خاک پای اهل الله درویش علی سرخانی - طول الله عمره و ثبت لقائه فی الوجه الادمیة - فی شهر المبارک المعظم المفخم ذی الحجة فی یوم الاربعا فی عشر الاول تاریخ سنة خمس و اربعین و ثمان مائة (845).

این عبارت سبب شده است تا منزوی (فهرست نسخ خطی فارسی، ج 2، جزء یک ، ص 1111 و 1112 و فهرست واره کتب خطی فارسی، ج 7، بخش یک، ص 263) جاودان نامه را به الالهیة الافضلیة ارجاع داده است و مؤلف آنرا فضل الله حروفی بداند. وی منبع خود را فهرست دار الکتب المصریه، ج 1، ص 111 ذکر کرده است. با مراجعه به این فهرست، ص 27 عنوان الالهیة الفضیلة دیده می‌شود نه افضلیة و بیان تردید فهرست نویس دار الکتب المصریه در مورد مؤلف نسخه و اینکه این نسخه همان جاودان کبیر فضل الله حروفی باشد، قابل تامل است: «لعله من تالیف فضل الله بن محمد التبریزی الحروفی، المقتول سنه 804 و هو کتاب فی مذهب الحروفیه» و در پاورقی آورده است: «لعله جاودان کبیر للمؤلف نفسه.»

آغاز الالهیة الفضیلة مانند نسخه کتابخانه مجلس است، ولی در مورد پایان نسخه چیزی نیاورده است. تنها نوشته شده است: نسخه دارای جدول است و مُحلّی به طلا و به قلم فارسی زیبا بدون تاریخ است و 278 برگ و 21 سطر، 10×16 می‌باشد.

بنابراین، این نسخه می‌تواند تحریری از جاودان کبیر فضل الله حروفی باشد یا احتمالا جاودان صغیر که گولپینارلی (فهرست،ص14) بیان کرده است: «به فضل کتابی دیگر بنام جاودان صغیر نسبت داده اند اما ما به چنین کتابی بر نخورده ایم». هرچه هست منظور از آن کتاب جاودان کبیر نیست زیرا آن شش ابتدا دارد و به لهجه گرگانی است.

در این باره برخی اظهار نظرهای دیگر هم شنیدنی است:

در فهرست نسخ خطی دانشگاه تهران ج 1 ص 80، ذیل جاودان نامه (فارسی) گفته شده: جاودان نامه اسم نوعی کتاب مقدس فرقه‌ای از صوفیان است که در ایران بنام حروفیه و نقطویه شهرت داشته اند...

براوان در تاریخ ادبیات ج 3،  ص 82 به نقل از کتاب «کشف الاسرار» نگارش اسحاق افندی - که ردی است بر بکتاشیه و حروفیه و به سال (1291) چاپ شده – چنین می‌گوید: «حروفیان شش کتاب به نام "جاودان نامه" دارند برخی از آنها نگارش ملا فضل الله استر آبادی رئیس حروفیان در قرن هشتم است، و این مرد همان است که در کشف الظنون دو کتاب بنام "جاودان کبیر و صغیر" بدو نسبت داده شده....»

در فهرست دانشگاه ج 1، صفحه 83  در باره نسخه ای از جاویدان نامه آمده است: «نگارنده آن در برگ (24 ب) از آیتی که در ماه رمضان 817 بر دل او وارد شده یاد می‌کند و نیز در برگ (117 ب) از تفکرات خود در سال 815 یاد می‌کند و بنابراین نگارنده این کتاب تا سال 817 زنده بوده است و چون فضل الله استرآبادی به سال 796 کشته شده و جانشین وی ،علی الاعلی به ترکیه فرار کرده و در آنجا به سال 822 مرده، بنابراین احتمال می‌رود نگارنده این کتاب همین علی الا علی باشد. و نیز نگارنده در برگ (288 ب) از دوری استاد سعید شهید شکایت می‌کند و در برگ (292 ب) از برادر سعید شهید خود و فرزند خود بنام نورالله یاد می‌کند...»

به هر روی این تفسیر شبه عرفانی به زبان فارسی ساده نوشته شده و در آن هیچگونه ترتیبی برای آیه‌ها و موضوع‌ها در آن مراعات نگردیده است، بلکه قطعه هایی است جدا جدا هر یک در چند صفحه، در موضوع های گوناگون در شبهای مختلف در جلسات دوستان و مرید‌ها گفته شده و هر قطعه دو نسخه این کتابخانه به جمله «والحمدلله رب العالمین» ختم می‌گردد. (ولی در جاودان نامه دیگر که در کتابخانه آقای دهخدا موجود است به جمله "والسلام "ختم می‌گردد ) و در آخر برخی قطعه‌ها تاریخ القاءآن را در هفته و ماه تعیین نموده.....

جمله «ذلک فضل الله یوتیه من یشاء» را بسیار استعمال می‌کند و در حاشیه صفحه اول نسخه حرف «ف» را علامت" فضل الله" دانسته اند...

هلموت ریتر (آغاز فرقه حروفیه، ص 79) از جاودان نامه چودی سخن می‌گوید که نسخه خطی متعلق به کتابخانه پروفسور چودی در بازل سوئیس است و قطع آن 10×5/14 سانتی متر می‌باشد و دارای 339 ورق است و به نستعلیق فشرده نوشته شده است و آن را از تالیفات فضل الله می‌داند.

آغاز نسخه با شش کلمه «ابتدا» است ولی پایان آن را ذکر نکرده است. همچنین ریتر به نقل از کرسی نامه (ص 39)، نخستین کاتب جاودان نامه را سید کمال هاشمی، محرم اسرار فضل الله، می‌داند :

از کمال هاشمی اول عیان / در کتابت شد کتاب جاودان

آفرین بر جان استاد کلام / از علی آن بنده ف ض لام

وی در جای جای کتاب خود نقل قول هایی از جاودان نامه به عنوان مهم ترین کتاب فضل الله آورده است که به لهجه گرگانی می‌باشد.

بنابر آنچه گفته شد: جاودان نامه کتابی است منثور که به لهجه گرگانی نوشته شده و با شش کلمه ابتدا شروع می‌شود و سایر جاودان نامه‌ها که به فارسی نوشته شده یا به رشته نظم درآمده است نسخه های استنساخ شده و شرح یا تفسیر جاودان نامه اصلی است که به این نوشته‌ها جاودان صغیر نیز گفته شده است که برخی از آنها توسط پیروان فضل الله و برخی نیز توسط خود فضل به رشته تحریر در آمده اند.

در فهرست دانشگاه ج 2، ص 110 از متن چاپی جاودان نامه فضل الله استرآبادی خبر داده شده است.

 الف) جاودان نامه: نسخه شماره 15699

آغاز: بسمله از جمیع اطراف روی به کعبه می‌باید کردن به حکم حدیث نبوی که "خلق الله تعالی راس آدم و جبهته من تربة الکعبة " و راس و جبهه خود بدان طرف کرد که موضع خلقت راس و جبهه آدم ع م است... 

انجام :... و به جهت خمرت طینة آدم بیدی اربعین صباحا هر شبانه روزی را به بیست و چهار ساعت قسمت کن چهل شبانه روز شانزده بار ست [بیست و سه] و شانزده بار سو [سی و دو] ساعت باشد و از آن قسمت زمان به قسمت مخلوقات که اشیاست و وجه خود برو و بدان و محو شود در ذات و صفات او فلک را سیصد وشصت (در حا). آغاز این نسخه با نسخه‌ای که گولپینارلی در فهرست خود ص 14 آورده یکی است. وی این نسخه را به احتمال جاودان صغیر می‌نامد.

9 برگ اول این نسخه نوعی فهرست مطالب است، با این آغاز: فی ام الکتاب و ام القرآن و انه فاتحة الکتاب فی غسل الوجه و المرافق و مس القران فی نفی تقدیم بعض الاعلام علی بعض فی الوضوء...

آخرین باب، برگ 9 الف :... فی حقیقة علی ابن ابی طالب کرم الله وجهه هو الاوّل و الاخر و الظاهر و الباطن و هو بکلّ شی علیم، تمت الابواب الکتاب و الله اعلم بالصواب.

 در برگ 6 ب بسیاری از کلمات ناخوانا و کمرنگ شده اند و از برگ 7 الف در بالای برخی کلمات شماره صفحه نیز یادداشت شده است که به نظر کار فهرست نویس باشد. از برگ 10 ب شروع کتاب جاودان نامه است که برگ‌ها دارای حاشیه با شنگرف (مرکب سرخ) هستند، همان طور که برخی کلمات مانند: فی، مساله، آیات و روایات و نشانه‌ها با شنگرف است. این حاشیه سرخ در برگ 264 به پایان می‌رسد.

بسمله قدری پایین تر از سربرگ است و کشیدگی آن یک سطر کامل را پر کرده است. این برگ 17 سطری و مابقی برگ‌ها 19 سطری هستند.

این نسخه دارای 436 برگ است و ادامه نسخه نیز افتادگی دارد.

در سطر 17 از برگ 279 نسخه از شخصی به نام خواجه بایزید تبریزی بندکی امیر نام برده شده :... این بیان را از نسخه خواجه بایزید تبریزی بندکی امیر نوشته که به خط ید حضرت مولانا بوده است و داعی نیز از ایشان نوشته‌ام...

گولپینارلی (فهرست، ص 16) مولانا بایزید را از خلفای فضل می‌نامد و شیبی  (تشیع و تصوف، ص 176) از شخصی به نام بایزید تبریزی نام برده و از منتسبان به حروفیه می‌داند. به هر حال احتمالا کسی که در نسخه از او یاد شده از خلفای فضل الله یا از منتسبان به فرقه حروفیه است.

در فهرست مختصر نسخ خطی کتابخانه مجلس (ص 223) ذیل جاودان نامه بطور قطع فضل الله حروفی استر آبادی (قرن 9) را به عنوان مؤلف این نسخه دانسته و خط آنرا نسخ قرن 12 گفته است. در حالی که در متن نسخه، از فضل تعریف و تمجیدهایی شده که بعید به نظر می‌رسد کسی از خودش چنین تعریف کند. بنابراین بهتر است این نسخه را یکی از تحریر های جاودان نامه بدانیم.

 ب) جاودان نامه شماره نسخه 17797

آغاز:بسمله و به العون و علیه التکلان از جمیع اطراف وه[وجه] به کعبه می باید کردن به حکم حدیث نبوی که خلق الله تعالی رأس آدم و جبهته من تربة الکعبة و صدره و ظهره من ارض البیت المقدس...

انجام:...و من کلامه الاول رمزاً دریاً باید که شناسد فرزند پذر خوی نورسیده و کهن جان و تن مرا خواست همیشه آفریدن جان و تن خورشید ازل نمی توان گفت که چون می بالدو می بالد و خواهد بالید

این نسخه فی شهر ربیع الاولی 1251با این کلمات وقف شده است:«وقفاظاصا صحیحاً شرعیاً فی شهر...»

در برگ 1الف شعری از سید اسحاق آمده:

« جاودانی نامه یار غار ماست / عرش نامه مونس و دلدار ماست»

این نسخه از جمله کتب موقوفه حاجی محمد طاهر است و مهر بیضوی «محمد طاهر» در این برگ دیده می شود. از برگ 1ب تا 5الف نوعی فهرست مطالب است با این عنوان:«کتاب التحقیق و البرهان فی معرفة خلق الانسان» فی الاستواء و حملة العرش و فی اعداد تعین اعداد الرکعات و فی الاحادیث القدسیة و خلقت الرحم فی تلفیق منازل القمر و البروج و الدرجات...

نوع خط نستعلیق تحریری احتمالاً قرن11، کاغذ شرقی، نام کاتب محل کتابت معلوم نیست، عناوین و نشانه ها شنگرف، تعداد برگ 208 با دو برگ خالی در انتها، جاودان نامه در برگ 206الف تمام می شود و در برگ های 207 و 208 اشعاری از نسیمی با مرکب مشکی دیده می شود. این نسخه 21 سطر دارد، برگ های 5ب، 6الف، 70ب، 173ب، 183ب، 184الف، 206الف مجدول به شنگرف است. اندازه متن 15×9 و اندازه جلد 5/5×5/11، نوع جلد تیماج مشکی است، در برگ 6الف کلمه «صحّ» حاکی از تصحیح شدن آن است.

آغاز این نسخه با تفاوت اندکی (و به العون و علیه التکلان) با نسخه قبل یکی است. از اشعار پایانی نسخه تاریخ هجرت، قاتل، سال و روز کشته شدن و مدفن فضل الله حروفی بدست می آید و این نسخه جاودان نامه دانسته می شود.(207ب)

 2)مجموعه شماره 531 سنا

به نوشته فهرست کتابخانه شماره دو (سنای سابق) 1/335 و 338 آمده است: مجموعه دارای 25 رساله به نظم و نثر (فارسی – عرفان – ادب). که شش تای آن حروفی و عبارت است از:

1 - رساله حروفیه: از پیر تاج گیلانی (273 ر – 277 پ) در آن از شیخ سعد الدین در دو جا یاد شده است و از سالهای 500، 777، 791، 815 و 840 در حساب های حروف.

آغاز: بسمله واعطی کل شی خلقه ثم هدی واوی که در آخر آیت است به اعتبار احدیت و به اعتبار واحد چنانچه خداوندگار اشارت فرموده است و در خاطر این ضعیف آمده است که احد مخصوص است به خاتم واحد مخصوص در نبی....

انجام :... وجود خاتم نبی است ولام خود صریح به سعی است و السلام علی اهل السلام اولا و آخرا ظاهرا و باطنا. و به دنبال آن نوشته شده است:«محمد حسین علی محمد حسین علی...»

این رساله، رساله نوزدهم یا بیستم (به نوشته فهرست 23) از مجموعه مزبور است.  متن آن به زبان فارسی و آیات و روایات به شنگرف است. آغاز این نسخه از برگ 273 ب است. نام هر رساله در میان دایره‌ای از شنگرف نوشته شده در برگ 273 الف نوشته شده: هو هذا رسالة حروفیة من پیر تاج گیلانی رحمة الله علیه قدس سره.

گولپینارلی (فهرست متون حروفیه، ص 16) به نقل از استوا نامه، تاج الدین را از خلفای فضل الله دانسته و در (ص 17) به نقل از محرم نامه سید اسحاق، سید تاج الدین کهنای بیهقی را از مقربان صاحب تأویل (فضل الله) به شماره آورده است. (مجموعه رسائل حروفیه، کلمان هوار، ص 42)

شیبی نیز (تشیع و تصوف، ص176) به نقل از استوانامه سید تاج الدین را از حروفیان عراق دانسته است. کیا (واژه نامه، ص 36 و 237) به نقل از نوم نامه فضل الله حروفی، از سید تاج الدین نام برده است.

ریتر هم (در آغاز فرقه حروفیه، ص58) سید تاج الدین را از نخستین شاگردان فضل نامیده است که در نوم نامه آمده است. وی باید همان سید تاج الدین کهنابادی باشد. احتمالاً مؤلف این نسخه همان سید تاج الدین مذکور در منابع باشد. (نیز بنگرید: مجموعه رسائل حروفیه، کلمان هوار، ص 42؛‌ واژه نامه گرگانی، صادق کیا، ص 311 – 313 به نقل از مثنوی سید اسحاق، و نیز ص 69).

در برگ 274 ب سطر 14 از محیی الدین و سعد الدین یاد  کرده و در برگ های 275 ب سطر 7 و 277 الف سطر 11، یعنی در سه جا از شیخ سعد الدین حموی (متوفای 650) نام برده است نه دو جا بنا بر نقل فهرست.

بنابر سخن شیبی (تشیع و تصوف، صص 195 – 199) بین حروفیگری و اندیشه های سعد الدین حموی همانندی‌هایی وجود دارد از جمله اینکه سعد الدین نیز  مرد میدان حروف و از جمله مصنفات او کتابی با عنوان «اقوال مرموزه و کلمات مشکله و کثیر من الارقام و الاشکال و الدوائر التی یعجز العقل و الفکر عن حلها» که عبارت زیر را از آن نقل کرده است: پیمانی که خدا در آغاز آفرینش بست منحصر به عهد الست نبوده، بلکه هفت میثاق بوده است.... این طریقه تصوف سُنیه یا سعدیه نامیده شده وعلت سنی نامیدن آن، از لحاظ انتساب به سنّت رسول الله در ظاهر و استناد به سنت وجه الله در باطن است...

2– 6 پنج رساله حروفی دیگر در این مجموعه هست که عبارتند از:

رساله هدایات: برگ های 217 ب -238الف

رساله محبت نامه : برگ های 238ب -241الف

رساله کشف الاسرار: برگ های 241 ب -250الف

رساله وجودیه: برگ های 250 ب -254الف

رساله اسکندریه: برگه های 254 ب -264ب

این رسائل همگی از حضرت سید یا سید شریف دانسته شده است که چندان شناخته شده نیست.

گولپینارلی (فهرست متون،16)  میرشریف را از خلفای فضل دانسته و کتاب وی را بیان الواقع می‌داند و نقل قول هایی از آن می‌آورد.همچنین در (ص 28) کتاب اسم و مسما و بیان الواقع میر شریف را از کتاب‌های اساسی حروفیه می‌نامد. و نیز می نویسد: (ص 33) .... ما در گسترش حروفیه در آناطولی و انتقال آن به روم ایلی، نه تاثیر علی الاعلی بلکه تاثیر میرشریف و نسیمی می‌بینیم.... و در جای دیگر ( ص 38)  از دیوان میرشریف در سه جلد، بیان الواقع در دو جلد، دو ترجیع بند فارسی، محشر نامه، حج نامه، و شرح قصیده از وی اشاره کرده است. در فهرست دانشگاه تهران (ج 2 ص 111) از رساله‌ای به نام ذره نامه از سید شریف نام برده شده است.

بنابراین اگر این 5 رساله را نیز برای سید شریف بدانیم این مجموعه دارای 6 اثر از حروفیان خواهد بود.

 3 ) مجموعه،  ش 363

این مجموعه دارای سه دیوان (فارسی و ترکی - ادب) است:

الف) دیوان سید شاه فضل الله نعیمی کشته در 796 دارای دو بند مثنوی سپس غزل به ترتیب تهجی، با تخلص نعیمی و نعیما و چند رباعی و یک ترجیع.  (2 پ -22ر)

آغاز: فواید سلطان المحققین و قطب الموحدین و مرشد السالکین مولانا فضل الله استر آبادی قدس مرقده در ارشاد حضرت سلطان الدنیا والدین ابوالفضل سید نسیمی قدس الله تعالی سره و نور الله مرقده. در اسلوب مثنوی:

 ای جوانی خفته در باغ کهن / بشنو از مرغ سحر    خیز این سخن

 کای شتر دل چون درا کمتر درا / یک زمان بر منبر وحدت درا...

انجام: 

میگوی نعیما تو امروز / دردانه بحر کبریایی

سیمرغ جهان لامکانیم / مقصود زمین و آسمانیم

ب) دیوان فارسی سید عماد الدین نسیمی «دیوان فارسی حضرت سلطان العارفین و برهان المحققین مفخر آل طه ویس ابوالفضل امیر سید نسیمی ـ قدس الله سره العزیز ـ فی توحید الباری».  نامش سید عماد الدین ابراهیم بن هاشم نسیمی بغدادی بیضاوی شیرازی است و در 837 کشته شده است... غزل‌ها به ترتیب تهجی با تخلص نسیمی و یک ترجیع بند و چند رباعی (در 22 پ – 111 پ)

 آغاز:     

ای روز و شب خیال رخت همنشین ما /  جاوید باد عشق جمالت قرین ما

آن دم که بود نقش وجودم عدم هنوز /مهر تو بود مونس جان حزین ما...

انجام: و  ایضا له.

گر حرف به تو جمال خود بنماید / بر تو در گنج معرفت بگشاید

بی صوت و حروف با تو آید به حدیث / نطقی که به صوت و حرف اندر ناید

ج) دیوان ترکی نسیمی به غزل هاست، به ترتیب تجهی با تخلص نسیمی، و بند نخستین مثنوی است سپس غزل‌ها از حرف باء تا یاء بند چهارم غزل عربی است با قافیه تاء (در 13 پ – 126 پ)

آغاز: 

 نسیمی کنت کنزاً محربی دور / حدیثی لؤلؤ شهواره منکدر

دریای محیط جوشا گلدی / کان ایله مکان خروشه گلدی...

انجام: وله قدس سره

جنت عدن ایمش بورونک اوشته لبونکده کوثری...

در باره مشخصات نسخه در فهرست سنا (1/ 193) آمده است: نستعلیق سلطان محمد، در روز 10 محرم 910 برای امیر محمد موتمن، نویسنده شاید سلطان محمد خندان هروی زنده تا 957 یا سلطان محمد نور هروی (877-940) باشد. عنوان زرین، جدول زر و لاجورد با سه سر لوح زیبا، در 127 گ 14 س، کاغذ سفید، جلد تیماج عنابی مقوایی زرکوب آراسته با گل و بوته سبز و سفیداب (14193).

 در باره دیوان نسیمی مطالب فراوانی در متون حروفی شناسی آمده است. از آن جمله گولپینارلی در فهرست خود از دیوان فارسی شماره 438 کتابخانه علی امیری و 448 کتابخانه دانشگاه استانبول را برای نسیمی می داند و دیوان فارسی به شماره های 186 و 989 کتابخانه علی امیری را متعلق به فضل الله حروفی می داند. همو در (فهرست، ص14) از دیوان کوچکی که متعلق به فضل است سخن می‌گوید و اینکه وی در شعر تخلص نعیمی را بکار برده است. اشعارش از نظر فنی بی نقص است، اما شاعری نیست که هرگز با شاعران استاد و سترگ ایرانی مانند سعدی و حافظ سنجیده شود. از این نظر، فضل در میان شاعران ایران تنها از آن جهت که شعر ساخته و دیگر به سبب افکاری که تلقین می‌کرده است، قابل یادآوری است.

شیبی (تشیع و تصوف، ص 174) محبت نامه و عرش نامه را منظوم و از اشعار مقدس و کم نظیر در عالم شمرده است. کتاب انفس و آفاق و عرف نامه فضل الله را نیز منظومه فارسی دانسته است.(نیز بنگرید: فهرست متون حروفیه، گولپینارلی، ص15) سید عماد الدین نسیمی اشعاری به ترکی دارد که در همین نسخه کتابخانه مجلس و نسخه دیگری به شماره 200771 (مجلس) موجود است. این اشعار  به اهتمام پروفسور رستم علی اف چاپ شده است. (نشر دنیا، سال 1350 تا 1353، فروردین) دیوان نعیمی از برگ 1 الف آغاز شده و تا 21 الف پایان می یابد با ترجیع بند:

سیمرغ جهان لامکانیم / مقصود زمین و آسمانیم

در باره مشخصات این نسخه باید گفت که نوع خط نستعلیق عالی، عنوان اصلی ثلث ممتاز به زر نوشته شده و عناوین فرعی مانند و له ایضا نستعلیق است.کاتب سلطان محمد است که بر اساس حدس فهرست نویس سلطان محمد خندان هروی (زنده تا 957) یا سلطان محمد نور هروی (877 - 940) است که روز 10 محرم 910 برای امیر محمد موتمن نوشته شده است. محل کتابت نامعلوم می‌باشد. نوع کاغذ: شرقی، نخودی، نازک، آهار مهر شده و احتمالا سمرقندی است. تعداد برگ 125 و تعداد سطر 14، اندازه متن 5/8×5/14 اندازه جلد 15 ×23، نوع جلد: تیماج، زرشکی (عنابی)، ضربی، مجدول، دارای ترنج، سر ترنج و لچک ترنج.زمینه کرم با گل و بوته و نگاره های اسلیمی به رنگ مشکی برجسته، ضمیمه سر ترنج‌ها مشکی با گل و بوته سبز و کرم (زنگار)؛ عطف و مغزی تیماج زرشکی.

ترقیم کاتب سال 910 ق است. این نسخه، نسخه ایست بسیار نفیس که بر فراز برگ نخست آن سر لوح کتیبه‌ای مزدوج بسیار زیبا و بازوبندی است. زمینه لاجورد و طلایی با گل و بوته الوان و نگاره های اسلیمی طلایی بسیار ظریف از دوره تیموری با جداول طلا ،لاجورد و سفیداب می‌باشد که در میان آن به خط کوفی تزیینی به سفیداب نوشته شده « الله و لا سواه» و در زیر آن عبارت آغازین دیوان یعنی فواید سلطان المحققین و قطب الموحدین... آمده است. برگ‌ها مجدول، طلا، لاجورد و مشکی است که میان ابیات جدول کشی به زر شده است. روی متن‌ها هم افشان طلا شده است. آثار رطوبت روی برگ‌های نخستین و میانی و پایانی بر فراز آنها دیده می‌شود. برخی برگ‌ها مختصری آسیب دیده و نیاز به مرمت فنی دارد و برخی برگ‌ها غیر اصولی وصالی و ترمیم گردیده اند. میان اوراق برگ های نازک زرورق جهت محافظت نسخه نهاده شده است. در انجام دیوان ترکی نسیمی یک مهر سرجمی با متن ناخوانا دیده می‌شود و در انجام رقم کاتب مهر کوچک مستطیل همراه یادداشتی دیگر عمدا محو گردیده است.

 4 ) دیوان نعیمی، ش نسخه 14775،کتابت قرن 11.

این نسخه تاکنون فهرست نشده و در پشت آن به عنوان دیوان سلبمان معرفی شده که بسا به خاطر به کار بردن نام سلیمان به طور وفور در کتاب است. تقریبا درآخر تمام ابیات از واژه فضل نیز استفاده شده است. آغاز و انجام این نسخه افتادگی دارد بنابراین اطلاعاتی از نام کتاب، کاتب و محل کتابت آن نداریم.

آغاز :....

 ما قوه و صوت و نطق حقیم / نطق از همه چیز می‌سراسیم(؟)

 ما اسم و مسمیات خویشیم / و از سو[سی و دو] با همه جویاییم

 ما ذات و صفات وجه حقیم  /سمع و بصر آن کبریاییم...

. یک قوه و ذات سو[سی و دو] نور / آن فضل که آمرست و مامور...

انجام :....      

الف با لام چون یک حرف باشد /  بود بی تیر و تی یک شی ز مولا

بود بس سو[سی و دو] یک ذات واحد /که باشد خویش را هم جام و صهبا

پس از انجام کتاب، در دو برگ مناجات ظهر نوشته شده است که کتابت آن حداقل صد سال متاخر تر از متن است.

آغاز: مناجات ظهر اللهم انی اسئلک زیادة فی العلم و برکة فی الرزق و راحة فی البدن و...

انجام :.... اللهم آتنا فی الدنیا حسنة و فی الاخرة حسنة و قنا عذاب النار.

و در پشت برگ انجام (186) شعر طنزی نوشته شده:

سلام من برسانید به حضرت زردک / بریده گشت سر اسبناج[و] ترتیزک

روایت است بریدم سر چغندر را  / که بر دار کشیدند دست های شلغم را...

اشعار این نسخه تا حد امکان با دیوان نعیمی چاپ شده توسط رستم علی اف و اشعار واژه نامه و آگاهی های تازه از حروفیان و رسائل حروفیه و فهرست تطبیق داده شده و تفاوت هایی دارد. بعلاوه در هیچ جایی از این نسخه از تخلص نعیمی استفاده نشده است بنابر این مولف آن فضل الله حروفی نیست.

اما در مورد «سلیمان» در فهرست نسخ خطی دانشگاه تهران ( 1 / 80) ذیل جاودان نامه از ملا سلیمان طبیب ساوجی نامی آمده که از بزرگان حروفیه بوده و در واقعه قتل عام ملاحده قزوین بدست شاه عباس به سال 1002 کشته شده است. احتمال می رود ارتباطی میان این دو نام باشد. همچنین گولپینارلی (فهرست، ص 16) ذیل خلفای فضل الله از سلیمان نام می‌برد. نیز در فهرست نسخ خطی دانشگاه تهران( 2/110) از کتاب های مقدس نزد حروفیان نام برده است که کتاب توحید از سلیمان افندی کاتبی به فارسی نیز در میان آنها دیده می‌شود بنابراین احتمال اینکه این نسخه برای شخصی به نام سلیمان باشد، هست.

مشخصات نسخه:‌ نوع خط نستعلیق، کاتب نامعلوم، تاریخ کتاب قرن 11، محل کتابت نامعلوم، عنوان و نشانی ندارد و با مرکب مشکی نوشته شده است. قلم خوردگی هایی در متن وجود دارد که در حواشی به نظر می‌آید اصلاح شده باشد یا ابیاتی افزوده گردیده است. اکثر رکابه‌ها بدلیل وصالی و ترمیم غیر اصولی از بین رفته اند. نوع کاغذ: شرقی نازک، احتمالا سمرقندی، نخودی، اندازه متن 5/7×16، اندازه جلد 5/14×22 نوع جلد تیماج قهوه‌ای روشن، قطع رقعی. به جهت افتادگی انتهای نسخه ترقیم ندارد.

این نسخه با واژه «صحّ» تصحیح شده است (برگ 138ب، 169ب و 177الف) و در برخی مواضع بیت جا افتاده در حاشیه تصحیح گردیده است. احتمال دارد که نسخه بدل بوده باشد. تعداد برگ 186 با 17 سطر است.

در برگ 41 الف، بالای صفحه با مرکب مشکی نوشته شده :

خداوند عالم ان شاءالله دهانت را بشکسته‌ای سلیمان دیو نما‌ای ملحد رجیم‌ای بدبخت سره قلب.

در برگ 68 ب سطر 3 از منصور حلاج و شبلی و ذوالنون نام برده شده. در برگ 76 ب در حاشیه آمده است:

 از بیان مصحف مجد حیات روی تو / جمله اسرار از کتاب جاودانی خوانده ام

شاید بتوان گفت که اشاره ایست به جاودان نامه فضل الله حروفی.

در برگ 78 الف در حاشیه نوشته شده: اللهم یا عالم السر و النجوی و یا کاشف الضر و البلوی و اجعل لی من امری فرجاً و مخرجاً برحمتک یا ارحم الراحمین.

دربرگ 116 الف سطر 4 آمده است:

اسم فضل حق چو ضاد و هشتصد آمد ضاد ازو / شد ظهور او به هشتصد صاد را ضادی بکن

برگ 185 دارای 5 سطر است و مابقی صفحه خالی است و در حاشیه نوشته شده: از برای ظهور امام واجب تعظیم یعنی .... (اسم ناخوانا).

 5 ) اشعار نعیمی در نسخه شماره 3/13098

این مجموعه دارای 70 برگ 10 سطری است. در برگ 29 ب و 33 ب مهر بیضوی حسینقلی با تاریخ احتمالا 1089 یا 1109.

آغاز: داریم نشان بی نشانی/ دانیم زبان بی زبانی

    ماییم چو از منی گذشتیم/ سرچشمه آب زندگانی....

    .... سیمرغ جهان لامکانیم/مقصود زمین و آسمانیم

انجام:.

میگوی نعیما چو امروز/ دردانه بحر کبریای / سیمرغ جهان لامکانیم/مقصود زمین و آسمانیم 

نوع خط: نستعلیق خفی، نام کاتب شیخ حسن که در برگ 70 الف آمده است: "تمت مجموعة الاشعار فی ثامن رمضان المبارک سنة ثمان و ستین و ثمانمائة علی ید الفقیر الی الله ذی المنن اقل عباد الله شیخ حسن احسن الله احواله و انجح " و تاریخ کتابت 868 است و محل کتابت نامعلوم می‌باشد. ترجیع بند نعیمی 5 برگ است و 10 سطر دارد.

بیت پایانی ترجیع بند(سیمرغ جهان لامکانیم/ مقصود زمین و آسمانیم )به زر نوشته شده که برخی خط ثلث و برخی نستعلیق است. نوع کاغذ: شرقی، نخودی، ضخیم، افشان طلا، احتمالاً خان بالغ، اندازه متن: 6×11 ، اندازه جلد 10×16 است. نوع جلد: تیماج زرشکی، مجدول ضربی، قطع: بین جیبی و عمامه‌ای است.

این نسخه، نسخه ایست بسیار نفیس، دارای یک سر لوح بسیار زیبای بازوبندی، بر فراز برگ نخست از عصر تیموری با زمینه لاجورد و طلا همراه نقوش، گل و برگ الوان و نگاره های اسلیمی طلایی، همراه جداول طلا، لاجورد و زنگار (سبز) که در جوف آن به سفیداب عبارت «ترجیع مولانا فضل الله» به خط کوفی تزیینی بسیار دقیق دیده می‌شود. برگ‌ها مجدول به زر، مشکی و لاجورد و بیت (سیمرغ جهان لامکانیم/ مقصود زمین و آسمانیم) در دو سطر نوشته شده و به زر است. اطراف آنها بصورت دندان موشی به زر شده است. نشانه هایی در دو طرف بیت ترجیع بند به زر و لاجورد دیده می‌شود. آثار رطوبت در فراز برگ‌ها دیده می‌شود. برگ  33 ب دارای یک بازوبند طلایی بوده. مربوط به ترجیع بند 3 و 4 از ناصرخسرو که بخاطر ترمیم و وصالی غیر اصولی دو بیت از شعر معلوم نیست.

برگ نخست این نسخه دارای یک شمسه طلایی از دوره تیموری است که در جوف آن نام اولین رساله به خط ثلث زر نوشته شده است.

منزوی در فهرست نسخ خطی فارسی(3/2584) در باره این نسخه توضیحاتی داده است.

 6 ) اشعار نسیمی 2/17755

این نسخه از برگ 97ب تا170ب یک مجموعه است.

آغاز: بسمله به ذات پاک خدای که هم بی همتا/که از ارادت او گشت سرکن پیدا

انجام: ...از زلف ورخ آتشی وآبی/درجان دل مه وخورانداز

انجام بارکابه(صد)افتادگی دارد. خط آن نستعلیق، نام کاتب، محل کتابت و ملوم نیست، تعداد برگ ها 173 که از برگ 171 الف تا 173 ب حروف با اشکال مرموزی نوشته شده است. برگ اول اشعار نسیمی 14سطر و مابقی 15 سطری است. در برخی برگ ها با توجه به رکابه، افتادگی هایی وجود دارد. نوع کاغذ شرقی، اندازه متن 12×6 و اندازه جلد 16×10 می باشد. جلد آن تیماج قهوه ای مجدول گره ای است.

 7) مجموعه، شماره253 سنا

مجموعه دارای سه رساله (فارسی و ترکی) است و 300 برگ دارد.

الف) محبت نامه حقیقی از خلیفه فضل الله نعیمی، (نستعلیق ماه صفر 1107) (1 – 271)

 ب) تعریف قوت: از سید شریف و آن قوت در جمیع مراتب موجودات سرایت دارد، (275- 277)

ج) فرهنگ گرگانی به فارسی، به همین خط با پراکنده های دیگر (283-294)

 الف) محبت نامه

آغاز: هو در تقسیم وجه آدم و حوا بشناس و بخوان‌ای خواننده خطوط وجه کریم آدم ع م که حضرت رسالت فرموده است خلق الله تعالی آدم علی صورته و علی صورة الرحمن  از تقسیم خط وجه که یکی موی سر اوست و چهار مژه و دو ابرو....

انجام: ... و حکماء و شهداء به عالم عشق می‌کشد که اذا قتلته فانادیته.

گولپینارلی  (فهرست، 14 و 15)، محبت نامه الهی را از آثار فضل الله حروفی می‌داند که منثور و به لهجه گرگانی نوشته است. نسخه های این کتاب کمیاب است. (و نیز بنگرید:‌گولپینارلی، صص 55 - 81).

کیا (واژه نامه، ص 36 و 37)، در ذیل محبت نامه آورده است: در این کتاب بیشتر فضل سخن از عشق و معنی آن رانده و بسیاری از سخنان خویش را که در جاودان نامه نوشته در آن نیز آورده است. نثر محبت نامه مانند جاودان نامه است ولی واژه های گرگانی در آن کمتر بکار رفته و بیشتر متن آن به فارسی است و در آن واژه گرگانی‌ای که در جاودان نامه و نوم نامه نیامده باشد، دیده نمی شود.

همچنین کیا(آگاهی های تازه از حروفیان، ص 64) به دو دست نویس فارسی حروفی در کتابخانه ملک اشاره می‌کند که یکی از آنها محبت نامه فضل است به شماره 4597 ولی متاسفانه از آغاز و انجام آن چیزی نگفته است. با مراجعه به فهرست نسخ خطی فارسی کتابخانه ملک، ج 12، می بینیم:

محبت نامه حقیقی (استرآبادی، فضل الله) آغاز:بسمله در تقسیم وجه آدم و حوا بشناس و بخوان‌ای خواننده.... انجام :.... و حکماء و شهداء عالم عشق الهی می‌کشد که اذا قتله انا دیته. در کتابخانه دانشگاه تهران هم فیلم شماره 3404، محبت نامه نعیمی است. شیبی (تشیع و تصوف،‌174،‌218) شرح مفصلی از محبت نامه وماهیت آن به دست داده است. گذشت که نسخه ای از محبت نامه در فهرست سنا 12/531 به عنوان اثری از سید شریف موجود است که با این رساله تفاوت دارد.

اما نسخه مجلس در اصل متعلق به آقای مهدی بیانی بوده که به کتابخانه منتقل شده است با این آغاز و انجام:

آغاز: هو در تقسیم وجه آدم و حوا بشناس و بخوان‌ای خواننده خطوط وجه کریم آدم ع م که ح [حضرت]لت [رسالت]فرموده است خلق الله تعالی آدم علی صورته...

انجام:...در مقام تجلی ربه للجبل فان استقر مکانه فسوف ترانی گفته شده و فی ص امرد قطط و...

تمت فی ماه سفر[صفر] سنة سبع و مایة و الف (1107)

محبت نامه شد این جمع را نام/به حکم جاودان نامه حق

بنوشد هر که یک شربت ازین جام/حیات جاودان یابد محقق

ای ف خدای جمله اشیاء/گر هست غلط به فضل بخشا

ای بهشت جاودانم روی تو/با محبت عرش نامه روی تو

تا بخواندم روضه باکوی تو/می‌رسد از نامه تو بوی تو

همان طور که تطبیق نشان می دهد آغاز نسخه کتابخانه سنا با نسخه کتابخانه ملک یکی است. در حواشی نسخه سنا با کلمه «یعنی» برخی از موارد متن به زبان ترکی شرح شده است و نیز با واژه «صحّ» نسخه تصحیح گردیده است. بالای آیات و روایات و برخی کلمات خط نشانی از شنگرف کشیده شده است.

برگ نخست، 15 سطر دارد و مابقی اوراق 17 سطری است. و محتوای نسخه نوعی تفسیر عرفانی حروفی از قرآن است. در برگ 5 سطر 3 :... مثلا اگر سائل سوال کند که نماز که بی کعبه و قبله درست نیست... جواب آن است که... و مجددا در برگهای 16 س 17؛ 44 س 11؛ 49 س 11؛ 52 س 15؛ 53 س 16؛ 62 س 2؛ 62 س 15؛ 79 س 13؛ 80 س 4؛ به همین نحو سوال و جواب آمده است.

در برگ 165 جدولی مدور کشیده شده است. رکابه برگ های 171 و 223 با برگ بعد هماهنگی ندارد بنابراین احتمالا افتادگی در میان نسخه وجود دارد.

برگ 271 پایان نسخه محبت نامه است، در پشت جلد آن نوشته شده محبت نامه حقیقی و میر سید شریف گرگانی! آنچه پیداست این است که این نسخه محبت نامه فضل الله حروفی نیست زیرا نه منظوم است و نه به لهجه گرگانی می‌باشد.

در برگ 272، آیه و من اللیل فتهجد به نافلة لک عسی ان یبعثک ربک مقاما محموداً.... و سپس شرحی به ترکی برای آن نوشته شده است.

در برگ 273 آمده: من المحشر پس آسمان از آن وجه که دو دست تعلق به سواد وجه که موست داشته باشد و جنت....... (شاید مقصود محشرنامه میرشریف باشد.)

در برگ 274 آمده: فی عود الارواح الی الاجساد فی الاخره و فی الحشر. بدنبال این جمله تعریف شک و ظن و وهم به زبان ترکی و فارسی و گرگانی آمده است:... از اسم اعظم خدا خالی بی این هما ژن خالی به هستی ص ا ه یعنی... سپس نوشته های پراکنده و کوتاهی در این قسمت مشاهده می‌شود.

 ب) تعریف قوت، للسید شریف، از برگ 275 تا 277. این نوشته از گوشه سمت راست صفحه شروع شده و به شکل مایل ادامه پیدا کرده است.

آغاز: و آن قوت در جمیع مراتب موجودات سریان و سیران دارد هر جا به طریقی که مقتضی کمال اوست...

انجام:... عقوبت او به حکم قرآن ثمانین جلدة است والسلام.

کلمه «صحّ» حاکی از تصحیح رساله است. در همین برگ (277) پس از پایان رساله قوه نوشته شده: نزل القرآن علی سبعة احرف الحدیث ف ی م د ل و ن... به زبان ترکی شرح شده تا برگ 278.

در برگ 279 آمده: گفته حرابی تاریخ وفات ابراهیم افندی ابراهیم خواجه نک دوشدی وفاتی چونکه در غربت آنکچون دوشدی تاریخ‌ای بولور اول حق ایله قربت رحمه الله علیة.

در برگ 280 یک مناجات منظوم و فارسی وجود دارد. در برگ 282 تا 298، لغتنامه گرگانی است. در برگ 298، مناجات حضرت علی کرم الله وجهه: اللهم طهر قلوبنا من النفاق و اعمالنا من الریا و بطوننا من الحرام...

در برگ 299 که برگ پایانی نسخه می‌باشد آمده: اگر سائل سوال کند که به حقیقت معنی ان الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا... 

و در آخر مهر کتابخانه شخصی مهدی بیانی آمده است.

در فهرست کتابخانه شماره دو ( 1 / 125) در باره مشخصات این نسخه آمده است: نستعلیق 1107، نشان شنگرف، در 300 گ 17 س، اندازه 10×6 و 14 × 10، کاغذ سفید، جلد تیماج سرخ ضربی مقوایی زرکوب آراسته با لولا (13652)