اسلام ظهوری

عزیز قوروپداشلار، هامینیزی سلاملاییرام. کئچن هفته خزر امپراسی حاققیندا دانیشدیق. خزرلر بوتون آذربایجاندا حکومت سوره­رک چوخ زمان قوزئیده مستقر اولموش، آز بیر زمان دا – 70 ایل – گونئی آذربایجاندا حکومتلری داوام تاپمیشدیر. هجرتین 21جی ایلینده عرب قوشونو اسلام پرچمی آلتیندا آذربایجانین فتحینه نایل اولدو. بو زمان عمر خلیفه دیر و اونون سرداری عبدالرحمن دیر. عبدالرحمن آذربایجانی فتح ائتدیکده، عمر اونا یازیر: "اونلار (آذربایجانلی لار) کیمدیرلر؟". عبدالرحمن یازیر: "بونلار تورکلردیرلر. چوخ اراده ­لی و حیالی کیمسه ­دیرلر. پیغمبرین سؤزونو قبول ائدیب و ایناملی آداملاردیلار (تاریخ طبری، ج 5، ص 1985).

عبدالرحمن همدانا داخیل اولاراق آذربایجانا گیرمه­یینی اعلان ائدیر (تاریخ طبری، ج 5، ص 1979). آذربایجاندان دانیشاندا دربنده قدر آذربایجان آدلاییر. من بورادا طبری تاریخیندن سیزه دانیشیرام. طبری تاریخی اوچونجو یوزایلین اوّللرینده یازیلمیش و "ابوالقاسم پاینده" فارسیجایا چئویریب. بیلیرسینیز پاینده اؤزو بیر پان­ایرانیست فارسچی­دیر و آراشدیرماچیلاریمیز اونون ترجمه­سینده 700دن آرتیق تحریفه اشاره ائدیرلر. بونونلا بئله، چوخلو واقعیت­لری اوندا اوخویوروق. او جمله ­دن آذربایجان دئدیکده همداندان دربنده قدر، آذربایجان توپراقلاری تانینیر (همان، ص 1980). "آذریها" کیمی ساتقین­لار دقت ائتمه­لی­دیرلر کی داها اؤزلرینی توولاماییب اؤزگه ­لری آلداتمادان اوتانالار، چیرکین ایشلریندن ال چکه­ لر. هر حالدا، طبری تاریخی نئچه یئرده آذربایجانی تورک مسکنی و تورکلر یوردو آدلاییر. عمر عبدالرحماندان آذربایجانین تورک اولدوغونو بیله­ رک بیر مکتوب یازیب پیغمبرین بویروغونو خاطیرلاییر: "پیغمبر بویورموشدور کی تورکلرله احتیاطلا توخونون. اونلار حمله ائتمه ­یینجه سیز حمله ائتمه ­یین". بو سؤز دفعه­ لرله عمر دیلیجه تکرارلانیر. بو سؤزو تاریخ طبری­نین 5جی جیلدینده اوخویوروق. آنجاق آذربایجانین تورکلر یوردو اولدوغونو 2جی یوزایلین (میلادی 7جی یوزایلین) مورخی اولان ابن قطیب دینوری و ابوالیقزانا دا خاسیرلاییر و آذربایجانی بوتونلوکله تورکلر توپراغی آدلاییر.

عبدالرحمن عثمان زمانیندا آذربایجاندا اؤلدورولور و عربلر قاچماغا مجبور قالیب، عبدالرحمن اؤلوسو آذربایجاندا قالیر. عربلر قاییدیب جسدی ایسته ­ییرلر و حتا حاضیر اولورلار باج وئرسینلر؛ آما آذربایجانلیلار عبدالرحمانین جسدینی هئچ بیر شئی ایسته­ مه ­دن عربلره قایتاریرلار (همان، ص 1986).

   تامام بو زمانلار آذربایجان امیر و یا حاکیملری عربلردن سئچیلیر، آنجاق حضرت علی (ع) ده آذربایجانا امیر سئچیب یوللاییر و اونلارا عدالتله داورانیش و اسلام حکم­لرینی رعایت ائتمه ­یی خاطیرلاییر. معاویه ده ابن شرویه ­نی امیر گؤنده ­ره ­رک آذربایجان خالقی حاقیندا سوروشور؛ اونا راپورت وئرنده آذربایجان تورکلرین یوردو اولدوغونو بیلدیریر. زمان کئچیر و تورکلر، اسلامی کؤنوللو اولاراق قبول ائدیرلر؛ آما تجاوز و ظلم قارشیندا تمکین ائتمه ­ییرلر. بنی عباس خلیفه ­لری زمانیندا تورکلر قدرت تاپیب و خلافتین مختلف اورگانلاریندا نفوذ ائدیب و ایگیدلیک­لری و شجاعتلرینه گؤره اسلام پرچمدارلاری کیمی تانینیرلار. حتا بنی­عباس ساراییندا او قدر نفوذ تاپیرلار کی خلیفه­لرین تختدن ائندیرمه ­سی و باشقاسینی خلافت تختینه میندیرمه ­سینه اللرینه آلیرلار و خلیفه ­لر تورکلرین الینده اویونچاق کیمی اولورلار (مرتضی راوندی، تاریخ اجتماعی ایران، ص 221). بنی عباسین ظلمی قارشیندا آذربایجان آیاغا قالخیر و حرکتین رهبرلیگینی "بابک" اله آلیر و "بذ" قالاسیندا یئر توتاراق 21 ایل ظلمه قارشی مبارزه آپاریر. بابک حرکتی 201جی هجری ایلینده باشلاییب 222جی ایله قدر اوزانیر.

 

بابک، تاریخیمیزده قالان بیر اوسطوره

   بابک، آذربایجانین گووه­ندیریجی سیمالاریندان بیری­دیر کی اودلار دیاری­نین قالارغی قهرمانی کیمی اورکلرده یئر سالمیشدیر. مین ایکی یوز ایلدن سونرا، هله بوگون ده اونون آدی و خاطیره­سیله خالقیمیز سینه ­گریب اونا گووه ­نیر. اصلینده ده گوونمه ­لی­دیر. اونون سئویملی سیماسی، دشمنه قارشی پارلاق یوزو و کؤورمیش اوره­یی هله ده بیزلره ایلهام قایناغی­دیر. یئری واردیر اونا یوزلرجه داستانلار قوشولسون، شأنینده مینلر شعرلر اوخونسون. نه گؤزل گونلر­ایدی بابکین آدینا مینلر، یوزمینلر بلکه اوندان دا آرتیق آذربایجانلیلار، اونون دوغوم گونونده بابک قالاسینا توپلانیب یادینی و خاطیره ­لرینی دیریلدیردیلر. تأسوفلر اولسون گؤزو دار، تاریخدن خبرسیز اولانلار بو گؤرکملی حرکتین قارشینی آلدیلار. کیملیک ایسته ­ین ایگیدلر بیلیرلر هله ده بابکین دوغوم گونو ظالیملرین اؤلوم گونودور. بابک ائل ایچیندن باش قووزاییب خلیفه ­لر، سلطانلار، شاهلار و شاهنشاهلارا قارشی سینه گریب جانینی ائل اوغروندا، خالقی­نین آزادلیغی یولوندا اسیرگه­مه­میش و دشمنی سارالدییب اؤز قیزمیزی یوزونو تاریخلرده ثبت ائتدیرمیشدیر. اونو تانیماغا افسانه ­لر یوخ، تاریخ کتابلارینا باخالیم؛ بابکین دشمنلری طرفیندن یازیلان کتابلارا؛ آنجاق دوشمانلاری دا حیقیقتلری باسدیرا بیلمه­ میشلر و حقیقت گونشی­نین ایشیقلاری همین کتابلاردان گؤیلره قالخیر.

   بابک آدیلا آذربایجان آدی، قالاسی و آتی – قاراقاشقا آدلاری دا بیرگه گئتمه­ لی­دیر. او خالق کوتله­سیندن مودافیعه ائده­ن قولونون گوجونو خالقدان آلاراق، دوشونجه­ سینی ده خالقیندان آلمیش ساییلیر. او خالقینی سئودیگی کیمی، خالقی دا اونو سئویر و 1200 ایلدن سونرا هله ده اونوتماییب و اونوتمایاجاق. بابک حاققیندا یوزلرجه کتاب یازیلیبسا دا، بیز اونون دوشمنی اولان خلیفه­نین کاتبی کتابینی قایناق کیمی الیمیزه آلیریق تا گؤر­ک دوشمن اونو نئجه تانییبدیر!؟ بو کتاب "طبری تاریخی"­دیر و شناسنامه ­سی بئله ­دیر:

محمد ابن جریر طبری، تاریخ طبری، جلد سیزدهم، ترجمه (فارسیجایا): ابوالقاسم پاینده، چاپ پنجم، تهران، 1372.

بو کتابی محمد ابن جریر طبری اوچونجو یوزایلده یازییا آلمیشدیر.

   بیز خرمی­لردن دانیشیریق نه خرمدینی­ لردن. بابک عدالت­خواهلیق، شرافتلی بیر یولو گئدیردی. باشی اوجا آذربایجانلی­لار نه مزدکی-ایدیلر و نه خرمدینی. بلکه آزادلیق، اجنبی­لردن اوزاقلیق بو گروهون اساس ایسته ­یی-ایدی. بابک جاویدانین یئرینده اوتورور و محروملاردان مودافیعه ائدیر. او اؤز عصیانینی 201 هجری ایلینده باشلاییر و 222 ایلینده افشین آدلی بیر خائین الیله توتولور و پاک قانی معتصم عباسی خلیفه ­سی­نین امریله تؤکولور. خرّمی­لر بذ قالاسی یانیندا اولان خرّم کندیندن قووزاندیقلاری اوچون خرمی آدلانیردیلار. اونلار حتا سیناق گونلرینده قالادا طبل و سورنا چالیب و سرود­لار اوخوماقلا دوشمان روحیه ­سینی سیندیرماق اوچون، هله شاد یاشاریقلارینی اعلان ائتمک­لری اوچون ده، خرمی آدلانسالار دا، نه عیبی؟!. آنجاق دوشمانلار باشقا تؤهمت ­لر و افترالارلا اونلاری تاریخده پیس آدلاندیرماغا چالیشمیشلار. اونلارا یوزلر یالان و تهمت باغلامیشلار. طبری یازیر: خرمی ­لر بابک یانیندا شراب ایچیب سورنا چالیر و طبل چالیردیلار (طبری تاریخی، ص 5832).

   بابکین گئدیشاتی آذربایجان قهرمانی کوراوغلویا چوخ اوخشاییردی. بابک ایگیدلری، گؤزل و دلاور قادین و قیزلاری ایران و روم اؤلکه­ لری­ نین گئنیش توپراقلاریندان توپلاییب بذ قالاسینا گتیریردی، کوراوغلو چنلی بئله گتیردیگی کیمی. طبری بئله روایت­لری اؤز اثری­نین 5819، 5827 و 5849جو صفحه­لرینده گتیریر، آما تهمتلرله بولاییر. بابک و اونون قوشونونو مزدکی ده سایانلار آز اولمامیشدیر. بو تهمت ­لر تکجه دوشمان آغزیندا چیخابیلر.

   بابکین سردارلاری­نین آدلاری دا تاریخ باخیمیندان ده­یرلی­دیر چونکی تورک­لرین ایکینجی یوزایلده آذربایجاندا اولدوقلاری اؤنملی بیر مساله­ دیر. بابکین سردارلاری­نین آدی تورکجه اولاراق بابکین اؤزونون ده تورک اولدوغونا دلالت ائدیر. اونون اساس سردارلاری بونلاردیر: آذی، آرشیق (ص 5807)، طرحان (5823)، آی­تاخ (5824)، صول تکین، ارتکین (5824) و عصمت. طبری تاریخینده تکجه بیر نفر کورد اولاراق بابک سردارلاری آراسیندا واردیر اونون آدی عصمه­ (عصمت)دیر و سونرالار افشین قوشونونا قاتیلیر. او، بابک قالاسی­نین خبرلرینی افشینه آپاریردی؛ اما سونرالار اونون طرفیندن ده توتساق اولوب و واثق دؤورونه قدر زینداندا قالیب چورودو (ص 5805). البتده اونوتمامالی کی معتصم قوشونوندا دا بیر سیرا تورک آدلی سردارلار وار ایدی او جومله ­دن ایتاخ (ص 5859) و بشیر تورک (ص 5840) و . . . بورادا اؤنملی بیر مساله ده واردیر: طرخان بابکین اصلی سردارلاریندان بیری دیر. او، سون گونه قدر بابک یانیندا ساواشیر و چوخلو ظفرلر قازانیر؛ آنجاق سون گونلرده – افشین بذ قالاسینی محاصره یه آلدیغی زمان – بابکدن اذن آلیب عاییله سینی گؤرمه گه مراغایا گئدیر. طرخانین عاییله سی ماراغادا یاشاییردی. بو مساله تورکلرین آذربایجان شهرلرینده اولدوغونو گؤسته ریر. آنجاق طرخانین گئتمه یی خبری افشینه چاتیر. افشین نئچه نفری سئچیب اونو تعقیب ائتمه یه و توتساق ائتمه یه مؤمور ائدیر. بو دسته نهایت طرخان لا ساواشیب و طرخان جسارتله اونلارلا ساواشیر و جانینی قوربان وئریر. افشین طرخانین دیریسینی ایسته ییردی. آما اؤلمه سینین خبرینی آلدیقدا غضبله نیر (همان).

   بونلارا باخمایاراق دئمک گره ­کیر بابک چاغیندا هله ملّی مساله بوگونکو کیمی اؤنم قازانا بیلمزدی و بیز ده بو قونو اوزه­ رینده دایانماییریق.

  افشین بابک­له ساواشا مأمور اولدوقدا و اؤز یولداشینا خیانت ائتمه­ گه باشلاییب تامام جاسوسلاردان استفاده ائتدی. تاریخ طبری یازیر: افشین اسیر اولان جاسوسلاری اؤلدورموردو بلکه باغیشلاییر و اونلارا جایزه ده وئریردی؛ اونلاردان سوروشوردو کی بابک اونلارا نه وئریردی؟ و او ایکی قات آرتیق وئریردی (ص 5806). بونونلا بئله بابک ایله خلیفه ­نین ساواشی ایللر بویو اوزاندی و آخیرده افشین­ین حیله­سی و ارمن شاهی­نین خیانتی ایله بیتدی. بو سیرادا افشین دفعه­ لرله یوروش ائتدی و دفعه ­لرله بابک، افشین اوردوسونا ضربه­لر ووردو. بابک گَدیک­لری باغلاییب و خلیفه ­یه ساری گئده­ ن کروانلاری سویوب و تاراج ائدیردی و آلدیغی شئیلری خالق آراسیندا - یوخسوللار ایچینده بؤلوردو. 20 ایلدن آرتیق بیر سوره­ده بابک خلیفه­نین سردارلاری ایله ساواشدی، مینلرجه اونون قوشونونو قیردی و ایگیدلیگی - فداکارلیغی ایله افسان ه­لر و دستانلار یاراتدی. دفعه ­لرله خلیفه­ نین کروانلارینی سویدو، آتش ساچدی (ص 5844).

آنجاق سون ساواشدا افشین نئچه یوز مین قوشونو ایله بذ قالاسینی محاصره ­یه آلدی، حتا بابکین قالایا قاییتما یولونو باغلادی. او ناچار قالیب ارمن شاهینا سیغیندی. افشین، ساواش ایللرینده دفعه­لر بابکه امان­ نامه ­لر گؤندردی، آما بابک اونلاری حتا اوخومامیش دال قایتاردی و یا جیردی. افشین بو امان­ نامه­ لردن بابکین قارداشی عبدالله­­ا دا یوللاییردی. بورادا بابکین اوغلونا خطاب ده­ یرلی سؤزونو طبری­ نین دیلیجه گتیرمک یاخشی اولار. طبری­نین دئدیگینه گؤره بابک اوغلونا بئله دئمیشدیر: "بیر ایل باشی اوجالیقلا یاشاماق 40 ایل ذلت ایله یاشاماقدان یئی­دیر" (ص 5846).

   نهایتده خیانت آشکارا چیخیر. بابک سهیل ابن سنباط ائوینده اولدوغو زمان، سنباط خبری افشینه یئتیریر. بابکین قارداشی دا استیفان­ین (ارمن شاهی) ائوینده-ایدی. افشین خبری خلیفه ­یه چاتدیریر. بابک اوو اوچون ائودن چیخارکن افشین اونو اورتایا آلیر و اسیر ائدیر (ص 5851). طبری یازیر: بابک توتولان گون، آغ پالتار گئیمیشدی و بیر آغ عمّامه ده باشیندایدی و بیر جوت دابانی آلچاق باشماق آیاغیندا (ص 5851). بابک اسیر اولدوقدا اوزونو سنباطین اوغلونا چئویریب دئدی: "منی یهودولارا چوخ اوجوز ساتدین. مال ایسترسه ­یدین هر نه ایسته سئیدین، بونلار سنه وئردیک­لریندن داها آرتیق وئرردیم" (ص 5852).

   طبری تاریخینده تاریخی اویلاری یازدیغی صحنه ­لر، چوخلو ایگیدلیک­لر و اعجازلاریلا دولودور. بابکی توتوب خلیفه ­نین یانینا آپاراندا بابکی بیر فیل اوستونده اوتورتموشلار و افشین بیر آت اوستونده-ایدی. طبری یازیر: خلیفه امر ائتمیشدی بابکی بارماقلا گؤسته ­ریلن بیر طرزده گتیرسینلر. اونا گؤره بابکی فیل اوستونده اوتورتموشدورلار (ص 5855). یول اوزونو عبدالله – بابکین قارداشی بابکه یاخینلاشیب و اونو قاباقدا اولان قورخودان آگاه ائدیر. بابکدن بئله ائشیدیر: "اؤلومدن باشقا بیر یول قاباقدا یوخدور. آما اؤلومومله خلیفه ­نین جانینا ائله قورخو سالاجاغام کی منیم دیری زامانیمدان داها چوخ اولسون" (5855).

"افشین امر ائتدی بابکی گؤرمک اوچون یول اوزونو دایانان کیشی ­لر ایکی صف باغلادیلار یاریم مایل اوزونوندا. قادینلار و اوشاقلار یولون ایکی طرفینده صف چکمیشدیلر. بابکی گؤردوکده اوزلرین جیریب آغلاییردیلار و ضجه چکیردیلر و ائله آغلاییردیلار کی سسلری گؤیه قالخیردی. افشین اونلارا دئییردی: دونن سیز دئییردیز: اونو اسیر ائدین. اما بوگون اونا آغلاییرسینیز!

دئدیلر: او، بیزیمله یاخشی رفتار ائدیردی" (ص 53 – 5852).

  چکیجی نوکته­ کی طبری اونون دئمه ­گیندن واز کئچه بیلمه ­ییر بابکین وطن­سئورلیگی  و ملت سئوگیسی­دیر. او یازیر: بابک توتساق اولاندا اوندان ایسته ­ییرلر آرزوسونو – آذربایجاندان نه ­یه مایلدیر ایسته­سین. بابک دئدی: مایلم بیر ده شهریمی گؤرَم (ص 5853) (بابکین وطن­سئورلیگینه بیر نشان­دیر). پس افشین بیر آیلی گئجه­ ده بابکی شهرین تاماشاسینا گؤندردی و او صوبحه کیمی اؤلنلره و ائولره گؤز تیکیب یانیق اورکله باخدی (ص 5853).

   بابکی معتصم یانینا گتیردیلر. بابک باشی اوجالیقلا و سینه ­سی قاباقدا دایاندی. اوندان سورغولار ائتدیلر، دیش سیندیریجی جوابلار ائشیتدیلر. خلیفه غضبله­ نیب امر ائتدی اونون ساغ الینی – مینلر خلیفه آداملارینی اؤلدوردویو اوچون کسسینلر. آما اینانیلماز بیر حرکتله اوز - اوزه گلدیلر. بابک قانلی الینی اوزونه سورتدی و اوزونو قیزارتدی. خلیفه حیران قالدی، بو ایشین دلیلینی سوردو. بابکین جوابی بو ایدی: "چوخلو قان مندن گئدیگیندن اوزوم سارالیر - خالق دئیرلر بس بابکین اوزو دوشمان قارشیندا سارالدی. ایسته­ ییرم بیلسینلر کی بابکین اوزو قیپ - قیرمیزی­-ایدی". معتصم بونو ائشیتدیکده داها غضبلندی، اونون سول الینی ده وورسونلار - دئدی. بابکین آغزی­نین سویو معتصمین اوزون بزه­دی، معتصمی ائله غضب باسدی کی اؤز قیلینجی اله آلیب بابکین قارنینا سوخدو و فیرلاندیردی و بابک یئره دوشدو. طبری بابکین جلادی­نین آدینی دئمه­ گی ده اونوتماییر و اونو "شروین" دئیه ­رک افشین­ین یاخینلاریندان بیر فارس اولدوغونو بیلدیریر (ص 5856).

   بابک آذربایجانین ایگید قهرمانی افسانه­لره سیغیشمیر. او آذربایجان ایگیدی­دیر. دئییرلر همان زمان خلیفه ­نین سارایداکی شاعیری "ابوتمام طایی" بابک حاققینده بیر منظومه یازیر. اونون یازیسیندا بابکین آتی – قاراقاشقا قوشون ایله برابر سامرایا گلمیش. بابک شهید اولان گون، گئجه­دن سحره دک شیهه چکیب های – کوی سالدی. ائله شیهه ­لر چکیردی کی گئجه ­نی سحره کیمی سامرادا یاتان اولمادی. یوخونو خلیفه ­یه و سامرالی­لارا حرام ائتدی. آنجاق صوبح اولدوقدا آذربایجانا ساری یولا دوشدو. داغلاری - دره­لری، چؤللری - دوزلری  گئچیب آذربایجانا چاتدی. ساوالانا گئدیب اونون باشیندا اولان گؤل قیراغیندا شیهه­ لر چکدی و بابکی سسله ­دی. بابکدن خبر اولمادی و باشین قویوب دریایا گیردی. بوگون بو گؤلون آدی "آت گؤلو"دور. گؤلده بوغولسا دا هر ایل بابکین شهادت گونو، گؤلدن چیخیب گؤلو دؤور وورور و بابکی – زمانه­نین بابکینی سسله­ییر. بابکدن خبر اولمادیقدا یئنه گؤله گیریر. بابک هاچان  گله جک؟ (آت گؤلو ساوالان داغی­نین قله­سینده بیر گؤل­دور)

اوخوجولار بیلیرلر کی کوراوغلونون آتلاری – قیرآت و دورآت دا بو دریا آتلاریندان­دیر! بو سؤیله دیگیم افسانه اولورسا دا، خالقیمیزین قهرمانلیق دستانلاری­دیر. دستانلار یارانیر بلکی بابکلر یارانسین.

زمانه ­میزین بابکینه گؤز تیکمیشیک!

 

قایناقلار:

محمد ابن جریر طبری، تاریخ طبری، توجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران، چاپ پنجم، انتشارات اساطیر، 1372.

م. کریمی، بابک حماسه ای در تاریخ، زیر چاپ.

م. کریمی، آت گؤلو، مجله اینجی دنیزیم، شماره 12، 1393.