تئوری اورمو
مقدمه ای بر ۹ بیتیک
نوشته: پروفسور دکتر فریدون آغاسیاوغلو
دکتر محمدرضا کریمی
صد سال گذشته، دوران پرمخاطرهای برای زبان و ادبیات آذربایجان بوده است. تئوری یک دولت و یک ملت، تنها یک زبان را رسمیت داد و آن زبان اقلیتی بود که استعمار برای مقاصد آتی خود بدان نیاز داشت. بر همین اساس، میبایست تاریخ مورد تحریف قرار گیرد و تاریخ را جعل کند و آن را شکوهمند و افتخارآفرین بنمایاند. در پشت این تئوری، علاوه بر فراماسونهای بیگانه، تربیت یافتگان آنان نیز حضور داشتند تا بتوانند یک زبان را در حلقوم مردم جای دهند و با کشتن دیگر زبانها، آنرا برای همه مفید معرفی کنند و عزت و عظمت ملت واحد را بدان نسبت دهند. آما با قیام مردم در ۴۵ سال پیش، حقوق انسانی در مورد زبانها مطرح شد، هرچند که تا به امروز محقق نشده است.
در جمهوری آذربایجان نیز بدین منوال بوده است. در دوران حکومت شوروی، سیاست در درون دیوارهای بلند آهنین، راه را بر هرگونه تولید علم و تئوری بسته بود و هر نظریه ی علمی دیگری گناه بزرگی شمرده می شد بویژه آن که زبان مردم ۸ کشور از ۱۵ کشور شوروی ترکی بود. آذربایجان نیز در این محدوده قرار داشت؛ اما سیاست حاکم اجازه نمیداد کسی از زبان ترکی سخن بگوید و زبان تحریفی آذربایجانی بجای زبان ترکی جایگزین گردید و کسی جرأت انتقاد نداشت و چه جانهایی که بخاطر عشق به زبان مادریشان زندان و تبعید و اعدام را بجان خریدند. اما سال ۱۹۹۲ این دیوار آهنین برچیده شد.
سرزمین آذربایجان در طول هزاران سال گذشته مسکن ملت ترک و ترکزبان بوده است و هزاران سال پیش از میلاد مدنیت و فرهنگ، حتا حکومت توسط همین مردم برپا گردیده بود. در صد سال گذشته زبان ما ممنوع گردید هم در این سوی ارس و هم در آنسوی ارس. تاریخ آذربایجان چنان کوچک و تحریف شد که گویی ترکان با آمدن سلجوقیان وارد ایران شده اند، با انواع وسایل تبلیغاتی تئوریهای ساختگی و غلط بصورت هماهنگ و با استفاده از تمام امکانات تبلیغی مدارس، رادیو، تلویزیون و ... و با بمباران تبلیغاتی چنین در فکر و ذهن مردم جای داده اند که شما آذربایجانیها ترک نیستید!. مردم ما هم سندی در دست نداشت و هرچه بود توسط عوامل استعمار و استبداد از چهارگوشه ی جهان نابود می شد. رفتار فرهاد حکیم زاده تنها نمونه ای از این خیانت است!
آذربایجان سرزمین عالمان، دانشمندان و سخنوران بزرگی بوده و هست. امروز هستند کسانی که تلاش می کند این دانشمندان و هنرمندان را از ملت آذربایجان مصادره کنند و بنام خود شناسنامه بزنند. هزاران عالم، طبیب، حکیم (فیلسوف)، منجم، زبانشناس، ریاضیدان و عالمان مختلف که بسیاری از این بزرگان در صحنه ی جهانی شناخته شده هستند و تاثیرات مثبتی در علم و هنر بشریت گذاشته اند اهل آذربایجان بوده اند. در دهه های اخیر در عرصه های تاریخ، ادبیات و زبانشناسی دانشمندانی بروز یافته اند و تئوری های علمی مثبت و عالمگیری را مطرح کرده اند که دهها سوآل بی جواب علوم مختلف را پاسخ گفته اند. این نظریه ها خلق الساعه بوجود نیامده اند بلکه دهه ها افکار و تحقیقات مستمر را پشت سر نهاده و از درون هزاران کتاب و سند توانسته اند حقیقت ها را کشف کنند. یکی از این تئوری ها «تئوری اورمیه» است. این تئوری تمام نظریه های قبلی را کنار زده و گره های ناگشوده را باز کرده و پاسخگوی تمام سوآلات و پرسش های علوم است. این تئوری را پروفسور دکتر فریدون آغاسی اوغلو معرفی شده است.
فریدون آغاسیاوغلو، با طرح این تئوری تاریخ و هویت مردم آذربایجان یکبار دیگر زنده کرده و با پژوهشهای ممتد و علمی به شیوه ای مستند بر هزاران فاکت و سند غیر قابل انکار توانسته است آنرا به ثبوت برساند. او سالها منابع علمی معتبر جهان را مورد مطالعه دقیق و عمیق قرار داد، نور چشمانش را بر روی کاغذهای هزینه کرده، عمر عزیزش را پای این پژوهش نهاده از نتایج صدها دانشمند در عرصه ی علوم مختلف در علوم مختلف از تاریخ و جغرافیا، تا زبانشناسی و فولکلور بهره برده و با کسب اطلاعات فراوان به اثبات این تئوری موفق گشته است. منابعی که او بدست گرفته تمامی آثار و مکتوبات جهان را در بر می گیرد و در پی یافتن معنی یک کلمه به یافتههای علوم مختلف مراجعه کرده است؛ حتا از نقد شیوه های غلط نگذشته است و این اطلاعات و اندیشههای دانشمندان و تمامی نظریهها را بررسی کرده و نتایج زیبایی بدست آورده است؛ جالب آنکه بسیاری از آثار و محوطههای باستانی، اشیاء قدیمی در موزهها و نوشتههای باستانی را با چشم خود مشاهده کرده تا آنچه بر روی کاغذ می آورد اطمینان داشته باشد. به همین خاطر هم تئوری او توانسته است بسیاری از گره های تاریخی ملت خویش را بگشاید و پاسخ های قابل اطمینانی به سوآلات مطرح در این عرصه عرضه نماید.
پروفسور فریدون آغاسیاوغلو با نگارش آثاری با عنوان «۹ بیتیک» در اثبات نظریه اش (تئوری اورمو) به عنوان سرزمین پدری ترکان سامان دهد. این دانشمند می دانست که زبان های پروتوتورک در چه زمانی پراکنده شده و انشعاب شاخه های غربی و شرقی آن جایگاه مثبتی در تورکولوژی نیافته و هنوز سوآلات بسیاری بیپاسخ مانده بود. دلیل آن را در نبود تحقیقات علمی و عمیق در تاریخ و گرامر زبان ترکی، باستانشناسی، خانوادههای زبانهای ترکی، پراکندگی زبان های پروتوتورک در جغرافیای گسترده از شرق تا غرب، معلوم نبودن زمان خلق این زبانها، عدم اتکا به اندیشه ها و یافته های باستانشناسی و دیگر علوم مرتبط بوده است. به همین دلایل ساده، در مسئلهی خلق و پیدایش ترکان، افکار متضاد و متفاوتی در تورکولوژی پدید آمده است. بر این اساس تئوری «خانواده زبان آلتای» در تورکولوژی جا خوش کرده اما هنوز اثبات نشده بود و بصورت یک آچماز درآمده بود. آغاسی اوغلو برخلاف این تئوری غلط، تئوری اورمو را بروز رسانی کرد. با بهم پیوستن لهجههای جدا از هم، خانوادهی بزرگ زبان ترکی یعنی پروتوتورک را در هزارهی چهارم پیش از میلاد اثبات نمود که با کوچ های مختلف و تغییر اقلیمهای مختلف به شاخههای گوناگونی تقسیم شده و زبانها و لهجه های تازه ای آفریده شده اند.
میدانیم که تئوری آلتای، پاسخگوی بسیاری از سوآلاتی که به دلیل کشفیات تازه از تاریخ و ادبیات ترکی در آذربایجان پدید آمده است نیست و نمیتوان پرسشهای موجود را با این تئوری حل کرد. اما فریدون آغاسی اوغلو با طرح این تئوری تازه (تئوری اورمو) توسط ۹ بیتیک، اوضاع را کاملا دگوگون نمود و نهایتا در این ۹ کتاب توانست این تئوری را از جهات مختلف مورد بررسی قرار دهد و اثبات نماید. او ابتدا کتاب کم حجم و کوچکی تحت عنوان "داشبابا، تورکون داش یادداشی" این تئوری را پیش کشید و سپس در اثبات دعوی خود به نگارش این ۹ کتاب همت گماشت.
می توان بوضوح یادگارهای فراوانی از مجسمه هایی که با نام داش بابا شناخته می شوند در سرتاسر سرزمینهای مسکونی ترکان یافت. چنین مجسمه هایی در آذربایجان بیش از هر نقطه ی دیگری در دنیاست و تاریخ بسیار کهنی را پشت سرِ خود دارد. در اینجا انواع چنین مجسمه هایی مانند سنگ هایی که بشکل حیواناتی مانند قوچ، ماهی، پرنده، انسان و بطور کلی بالبال هستند با تاریخی قدیمی و فراوانی قابل توجه وجود دارد؛ از آن جمله مجسمه های «شهر یئری» در نزدیکی مشکین شهر سندی انکارناپذیر از این آثار است که حداقل تاریخی که بر آن منتسب داسته اند بیش از ۵۰۰۰ سال است. چنین یادگارهایی نه تنها در این محل، بلکه در جای جای آذربایجان وجود دارند و در هر گوشه از این سرزمین پابرجا باقی مانده اند.
در دهه های پیشین چنین تصور می شد و یا بهتر بگویم چنین بر ذهن و فکر مردم نفوذ داده بودند که زبان ترکی بعد از اسلام و با آمدن اقوام اوغوز توسط سلجوقیان در آذربایجان نفوذ یافته است و تاریخ تبدیل زبان(؟) مردم آذربایجان به ترکی بیش از هزار سال نیست! بعبارت دیگر مردم آذربایجان ترک نیستند بلکه ترکزبان شده اند و اصالت آنان رابطه ای با ترکان آسیای میانه ندارد. بالاخره در ذهن و اندیشه مردم در طول ۱۰۰ سال گذشته این مسئله را رخنه دادند که زبان باستانی مردمان این سرزمین زبانی از جنس پهلوی بوده که از بین رفته است. اما امروز مردم این یاوهگویی ها را با استناد به یافته های علمی و زبان شناختی باور نمی کنند. زیرا علاوه بر توان بسیار بالا و معجزه گونه ی زبان ترکی که بسیاری از زبانشناسان معاصر در برابر زیباییها و توانمندیهایش زانو زده و به ستایش آن پرداخته اند ادبیاتی بسیار قدیمی تر از این تاریخ ادعا شده حتی با تاریخ ادبیات کلاسیکمان بیش از ۱۲۰۰ سال - و پیشتر – روبرو می شوند و گستردگی آن نیز بسیار وسیع و گشوده است.
در دهه های اخیر، دنیای علم پیشرفتهای غیرقابل انکاری یافته و از طریق علوم جدید مانند باستانشناسی، زبانشناسی و رشته های مختلف آن، میتولوژی، ائتنوگراقی، دموگرافی، تاریخ و دیگر علوم، زمینه را برای کشف حقایق گشوده است و در این میان دانشمندان آذربایجان تلاشی حقیقت جویانه بکار بسته و پرده از روی حقایق بسیاری برداشته اند که در این میان سخن ما بر روی کتابهای دوققوز بیتیک (۹ کتاب) از پروفسور فریدون آغاسی اوغلو جلیلوو (متولد ۱۹۴۵ و عضو علوم آذربایجان) و تئوری اورمو اوست که می تواند این حرکت بزرگ را قراروی مردم و تاریخ قرار دهد.
امروز تئوری اورمو در عین حالی که یک تئوری نوین و جدید است با استناد به یافتههای علوم مختلف معاصر موفقیت های بزرگی را تصاحب کرده است. روزبروز هم بر طرفداران این تئوری در میان تورکولوگ های جهان افزوده میشود. پروفسور آغاسیاوغلو چندین کتاب در این مورد نگاشته اند که هر یک حاصی دهها سال تحقیق شبانه روزی و عمری تدبر و تامل بوده است. ایشان در عین حال از نتایج تحقیقات دانشمندان بسیاری از کشورهای جهان بهره برده، از زبان های مختلف جهان استفاده کرده و در نهایت موفق به ارائه ی تئوری خود شده است. نتایخ بدست آورده ی ایشان در ۹ بیتیک یا ۹ کتاب تدوین گشته است که بطور خلاصه بدان نظری می اندازیم:
دانشمند مذکور در جلد نخست اثر خود، «منابع تاریخی» را بررسی می کند و منابع مورد استفاده جهت دریافت اطلاعاتش را بیان میکند. استفاده از علوم مختلف و یافتههای دانشمندان ملل گوناگون ضروری دانسته و لحظهای در این امر تعلل نکرده است.
در جلد دوم ۹ بیتیک، جغرافیای تاریخی را مد نظر قرار داده است و طرز معیشت و ثروتهای مادی و معنوی اقوام و مللی که در اطراف دریاچه ی اورمیه در طول هزاره های پیشین سکونت داشتهاند بیان میکند. البته از بررسی دورانهای زمینشناسی و شرایط اقلیمی در هزاران سال گذشته غفلت نکرده است.
در جلد سوم، به «دولت های کهن مستقر شده در آذربایجان» می پردازد. هرچند که در طول ۱۰۰ سال گذشته دشمنان آذربایجان تلاش کرده اند با جعل تاریخ، یک دوره ۲۵۰۰ ساله را جایگزین تاریخ ۷۰۰۰ ساله نمایند، اما این نظرات علمی، امکان هرگونه جعل و تحریف را از بین برده است.
در جلد چهارم، به «ائتنوگرافی تاریخی» پرداخته است. در این جلد به تدقیق در تمدن سیستماتیک مدنیت می پردازد. ایشان ائتنوگرافی را بعنوان فرمی که مدنیت نوشتاری و تصویری مدنیت را تمثیل می کند میشناسد. این علم در اواخر سده ۱۸ توسط اروپاییان پدید آمد و در سده ۱۹ به تکامل رسید. پژوهشگر ما با حضورش در میان مردم و انجام مصاحبه های گوناگون نیز به گردآوری نتایج علمی می پردازد. در این مورد پرداختن به اقتصاد، اقلیم، طرز مهیشت، خانواده، مراسم دینی-سیاسی، باورها و اعتقادات، فولکلور و ادبیات و عرصه های دیگر زندگی را مورد مداقه قرار میدهد.
میتولوژی نیز از جنبه های برجسته ای است که نظر پژوهشگر بدان معطوف می گردد و میتولوژی آذربایجان، ریشه های تاریخی مردم آذربایجان، نخستین جهان بینی، طرز معیشت ابتدایی، آداب و رسوم باستانی و آفریده هایی از نخستین زمزمه های انسان که ترنم کننده ی خلاقیت مردم است چشم نمی پوشد. فولکلور مردم را از دیدگاههای گوناگونش بررسی می کند. اسطوره شناسی مردم آذربایجان با قدمت هزاران سالش را تبیین می کند. استاد، با تبحر در این عرصه، ضمن برخورداری از یافته های دانشمندان، به چگونگی شکل یابی این اسطوره ها و انسجام و پیوندش با زندگی مردم آذربایجان میپردازد و پروسه ی تاریخی آن را بدرستی تبیین می نماید.
در دفتر ششم به عمق و گستردگی «ادبیات و فولکلور» آذربایجان می پردازد و زوایای پیچیده و پربار آنرا نشان می دهد. افسانهها، دستانها، موسیقی، ضرب المثلها، باورهای مردمی، لالایی ها و آداب مردم را مورد بررسی قرار داده و خواننده را با قدمت و وسعت فرهنگ مردمش آشنا می سازد.
هفتمین کتاب از این سری کتب به «تاریخ زبان آزر» مربوط می گردد که اساس اصلی تحقیقات ایشان را شامل میگردد.
هشتمین کتاب نیز به علم شناسی تاریخی می پردازد. در اینجا موضوعات فراوانی مورد بحث واقع می شوند و تئوری اورمو تکمیل می گردد.
اما آخرین موضوع و آخرین کتاب ۹ بیتیک به ریشه یابی نژادی ترکان آذربایجان اختصاص می یابد و نتیجه گیری ۹ کتاب در اینجا جمع می گردد. این موضوع جسارت علمی فوقالعادهای را میطلبد که آغاسیاوغلو آن را دارد بطوری که در برابر چشم هزاران دانشمند، سوآلات بسیاری را که بصورت معماهای ناگشوده مانده بودند پاسخ میدهد. او با نمایاندن تفاوت های زبانها از زوایای گوناگون ماهیت، ساختار و شکل گیری زبان های باستانی و زبان های معاصر را بیان داشته و از صدها منبع بزبانهای کهن و معاصر در کنار یکدیگر بهره گرفته و مفهوم و معنای دقیق واژگان را مورد حلاجی قرار می دهد و تحول و تبدیل تاریخی واژگان در این زبانها را بصورتی کاملا علمی و نوبنیاد توضیح می دهد. شیوه ی علمی و متقن دانشمند، راه هرگونه سوءاستفاده از زبانهای باستانی و کلنجار رفتن های ناآگاهانه با اتیمولوژی و رشته های مختلفش: تیپولوژی، توپونیم ها، هیدرونیمها، ... راه علمی بسیار هموار و درستی را پیش پای رهنوردان این علوم قرار می دهد و راههای علمی را برای آینده می گشاید. او بزیبایی و با دقت یک جراح واژگان، اطلاعات شفافی را پیش چشم هزاران دانشمند می گذارد.
با این پردازش علمی، هر آذربایجانی، امروز با خواندن این ۹ کتاب ارزشمند، هویت واقعی خویش را می شناسد. ۹ بیتیک نخستین بار در سال ۲۰۱۴ در باکو منتشر شد و توجه عالمان را بخود معطوف داشت. راقم این سطور افتخار این را دارد که هم برگردان ترکی به الفبای عربی و هم ترجمه فارسی این ۹ بیتیک را بزودی تقدیم خوانندگان محترم عرضه دارد.
باید این را افزود که نظرات موافق و مخالف با تئوری اورمو هنوز وجود دارد؛ هر تئوری تازه ای زمان لازم دارد تا در جهان جایی برای خود باز کند. او این نظریه را در تمامی مراکز اندیشه و علم و سمپوزیوم ها و سمینارهای مختلف ارائه داده و کنفرانس های موفقی را برگزار نموده و نظر موافق و تحسین زبانشناسان و تورکولوگهای برجسته ای را جلب کرده است. این تئوری حاصل ۳۰ سال تحقیق و تفحص در عرصه ی علوم مختلف معاصر و با بهره گیری از تازه ترین متودهای علمی بدست آمده است.
موضوع ۹ بیتیک در مجموع بدین نتیجه می رسد که ترکان نخستین بار در آذربایجان اسکان داشته اند، به عبارت دیگر، آذربایجان سرزمین اولیهی ترکان بوده و در طول هزاره ها ترکان از آذربایجان، هم بسوی اروپا سرازیر شده اند و هم بسوی آسیای میانه رفته اند. این مهاجرت همواره در جریان بوده و با تغییر مسایل سیاسی، اقلیمی، حوادث و دلایل مختلف رخ داده است که در صدر این دلایل می توان به برخورد اقوام و مسایل اقلیمی نیز اشاره کرد.
منبع: ماهنامه آذربایجان پست، شماره ۸۲ / آکوست ۲۰۲۴
آذربایجان ادبیاتی، تاریخی و اینجه صنعتی